बज्रबाराही
तिष्तुङ्या मुख्य द्यः बज्रबाराही खः । तिष्तुङ्या बस्तिपिने तःधंगु चौर क्वसं बाराही खुसिसिथय् मशान नापं बज्रवाराही देवीया पीठ दु । थुगु पीठ ने.सं. ८३२ पाखे जुजु विष्णु मल्लं स्थापना याःगु खः । थन बज्रबाराहीलिसें गणेश, भैरव, इन्द्रायिणी, कुमारी आदि द्यःपिं नं दु । थन शनिवार पतिकं यक्व स्थानीयबासी जक मखसे जःखः हेटौंडाजक मखु येँ, यल, ख्वपनिसें यक्व पुजा वइपिं दु । गुलिसिनं बज्रबाराही देवीयात बलिया भाकल यानाः पुजा वइपिं नं दु । थनया मू पुजारी आचाःजु खःसा ज्यापु जातिया धामीया नं थन तःधंगु मान व महत्व दु ।
उन्मत्तेश्वर महाद्यः
टिष्टुङय् उन्मत्तेश्वर महाद्यःया देगः दु । थ्व लागाय् लक्ष्मीनारायणया मूर्ति नं स्थापना यानातःगु दु । थन पाटीपौवा व धर्मशाला नं दयेकातःगु दु । स्वस्थानी व्रतकथा कथं चित्रकान्ति व सुवर्ण खुसिया संगमस्थलय् सतिदेवीया जवगु पुलि कुतुंवंगु थ्व पवित्र भूमि धकाः धाइ । थन परिसरय् आः ६४ शिललिंगया स्थापना यानातःगु दु ।
अशितेश्वर महाद्यःया देगः
थाहा नगरपालिका चिसापानी लागाय् अमर्खु खुसि व महेश खुसिया दोभानय् अशितेश्वर महाद्यः दु । थ्व थाय्यात अशित तीर्थ धकाः नं धाः । थ्व थाय्यात न्हापा सुभद्र पर्वत धाइगु खः । थ्व थासय् पौराणिक कालय् अशित ऋषि व कुक्कट नां दुम्ह शुद्रं महाद्यःया तपस्या यानाः मुक्त जुयावन धयागु विश्वास दु । नेपालमण्डल चाकःलिं च्वंगु ६४ शिवलिङ्ग मध्ये थ्व छगू नं खः ।
इचंगु नारायण देगः
थाहा नगरपालिकाया पुलांगु पालुङ गाविसया वडा नं. ६लय् इचंगु नारायण देगः दु । थ्व देगःया दुने कलात्मक नारायणया मूर्ति दु । गुम्बज शैलीया थ्व देगः पुलांगु खनेदु । देगःया न्ह्यःने बसाहा दुगु थनया विशेषता खः ।
इन्द्रायणी व इन्द्रायणी जात्रा
पालुङया नेवाःतय्सं थः मू द्यःकथं इन्द्रायणीयात तःधंगु आस्था तयाः पुजा याइ । थाहा नगरपालिकाया ज्याकू क्वय् न्ह्यानाच्वंगु पालुङ खुसिया फिसलय् इन्द्रायणी देवीया पिथ दु । थन ल्वहंया इन्द्रायणी देवीया मू मूर्तिलिसें मेमेगु नं मूर्ति दु । नेवाः पीठया विशेषताकथं थनया पीठ सिथय् नं दिवंगत जूपिंत सद्गति यायेत तःगू मसान दयेकातःगु दु ।
पालुङया इन्द्रायणी देवीया जात्रा स्वदँय् छक्वः तःजिक न्यायेकी । १३म्ह द्यःया मूर्तियात पोडे त्वालं ल्हातय् व खतय् तयाः पितहयाः यःमरि पुन्हिकुन्हु बहनी पीठया गमय् स्वनी । अले थन थकूजुजु व १६ द्वारेया विशेष पुजा वइ ।
स्वन्हुतक दक्वं द्यःपिं गमय् स्वनातइबलय् पालुङया दक्व नेवाःतय्सं म्येय् दुगु आदिया बलि सहित तान्त्रिक विधिकथं पुजा याइ । बलि बिउगु म्येय् दुगुया छ्यं थन याइगु होमय् दुइ माः । मेगु जातियापिन्सं नं इन्द्रायणी देवीया पुजा याःवइ । स्वन्हुलिपा गणेद्यः, कुमारी, ईन्द्रायिणी व भैरवया प्यंगू खः गमं थनाहयाः बस्ति दुनेया छेँय् छेँय् हयाः जात्रा याइ । थुगु जात्रा न्ह्याकीपिं नेवाःत खःसां थनयापिं सकसिनं उत्तिकं श्रद्धा व आस्था तयाः थुगु जात्रायात तःजिक न्ह्याकावयाच्वंगु दु । थुगु जात्राय् पालुङ जक मखसे जःखःया सकल जातियापिं मनूतय्सं ब्वति काइ ।
चांगु नारायण देगः
थाहा नगरपालिकाया पुलांगु पालुङ गाविसया वडा नं. ४या अंगारे धइगु थासय् इचंगु नारायण देगः दु । गुम्बज शैलीया थ्व देगलय् ल्वहंयागु हे गजू छुनातःगु दु ।
पाण्डुकेश्वर महाद्यः
थाहा नगरपालिका वडा नं. २ पालुङ कुछिम त्वाःया उत्तरपाखे रेविका व रेतोवती नांया निगू खुसि ह्वनाच्वंगु भद्रतीर्थ सिथय् नितँजाःगु महाद्यःया देगः दु । पाण्डुकेश्वर नामं लोकंह्वाःम्ह थुम्ह महाद्यःयात थनया नेवाःत जक मखु, सकसिनं उति हे श्रद्धा तयाः पुजाआजा याः । दँय्दँसं गुंपुन्हि, तीज, बालाचःह्रे, सिलाचःह्रे व साउनया सोमवाःपतिकं थन यक्व भक्तजनत वइगु छगू कथंया मेला हे जुइ । पाण्डुकेश्वर देगःलिसें थन मेमेगु नं थीथी देवदेवीया मूर्ति स्वनातःगु दु । अथे हे थन न्हिथं भजनफल्चाय् भजन नं याइ ।
पाण्डुकेश्वरयात नेपाःया ६४ शिवलिङ्ग मध्येय् छगूकथं नालातःगु दु । यक्व न्हापा पाण्डुक नांया छम्ह ऋषिं थन वयाः ताःईतक महाद्यःया जप यायेवं शिवलिङ्गया रुपय् महाद्यः प्रकट जूगु खँ हिमवत्खण्डया अध्याय १११ य् न्ह्यथनातःगु दु । पाण्डुक ऋषिया तपं उत्पत्ति जूगु जुयाः थुम्ह महाद्यःयात पाण्डुकेश्वर धाःगु खः । न्हापा थनया शिवलिङ्ग खुसिं चुइकायंकाः मेगु शिवलिङ्ग स्थापना याःगु खःसा वि.सं. २०७२ बैशाखया तःभुखाचं थुगु देगः नं दुनावन । वयांलिपा नेपाल सरकार पुरातत्व विभागया ग्वाहालिं नितँ सिजःपौया बांलाःगु न्हूगु देगः दयेकूगु खः ।
भीमसेन देगः
मकवानपुरया पुलांगु भीमफेदी गढीइ भीमसेनया देगः दु । थ्व हे देगःया नामं थ्व थाय्या नां भीमफेदी जूगु ल्याखं थ्व देगःया थन ऐतिहासिक व धार्मिक महत्व दु । थन न्यनेदुकथं थ्व देगः थनया हे दकलय् पुलांगु देगः खः । भीमफेदी नेवाःतय्सं गुलजार याःगु बस्ती खः, अले थ्व नेवाः व्यापारीतय् तसकं हनातःम्ह द्यः खः । तग्वःसां छतँ जक जाःगु द्यः बिस्कं पहःयागु खनेदु । स्वदुवाः तोरण सहितया लुखा दुसा दथुया लुखाया जःखः धातुया सिंह दु, लुखा सिजःपातां भुनातःगु खनेदु । च्वय् च्वंगु तोरण तसकं नं कलात्मक खने दु । दुने भिंद्यःया कलात्मक तोरण सहित
धातुमूर्ति स्थापना यानातःगु दु, लिक्क च्वंम्ह मेम्ह मूर्तियात द्रौपदी धकाः म्हसीका बियातःगु दु । महाभारतय् वर्णन जुयाच्वंगुकथं पञ्चपाण्डव बनवास वंबलय् थ्व थासय् लाःगु अले थनया हेडम्बासुर नांया राक्षसनाप ल्वानाः वया केहेँ हेडम्बालिसे भीमसेनं ब्याहा याःगु थाय् थ्व हे खः धाइ ।
विशंखु नारायण देगः
थाहा नगरपालिकाया पुलांगु पालुङ गाविसया वडा नं. ६ लय् विशंखु नारायणया देगः दु । गुम्बज शैलीया थ्व देगलय् दुने हाकुगु शिलाया नारायणया मूर्ति दु ।
हरिशंकर नारायण देगः
थाहा नगरपालिकाया पुलांगु पालुङ गाविसया वडा नं. ४ लय् हरिशंकर नारायण देगः दु । प्यागोडा शैलीया थ्व देगः पुलांगु स्वरुपय् दु । थन दुने शिलाया मूर्ति स्थापना यानातःगु दु । अथे हे दुने मेमेगु नं शिला मूर्ति तयातःगु दु ।
त्रिखण्डी महाद्यः देगः
पुलांगु भैंसे बजारं २ कि.मी. दक्षिणय् राप्ती खुसि पारि भैंसे गाविसया वडा नं. १य् व आः भिमफेदी गाउँपालिकाय् त्रिखण्डेश्वर वा त्रिखण्डी महाद्यःया देगः दु । आः थ्व त्रिभुवन राजपथया सिथय् लाः । थ्व द्यःयात त्रिवेणेश्वर महादेव धकाः नं धाइ ।
थ्व द्यः प्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणां थन लँ दयेकाच्वंबलय् थनया श्रमिकतय्सं लुइकूगु धाइ । नितँ दुगु उत्तर स्वःगु शिखर शैलीया देगःया निर्माण यक्व पुलांगु खनेदु । तर आः धाःसा आधुनिकढंगं पुनर्निमाण यानातःगु दु । देगः दुने हाकुगु शिलाया शिवलिङ्ग दु । परापूर्वकालंनिसें थ्व थासय् द्यःपिं तकं तपस्या याःवइगु जुयाः थ्व थाय्या ऐतिहासिक व धार्मिक महत्व यक्व दु । थ्व देगलय् उमामहेश्वरया मूर्ति व मेमेगु शिवलिङ नं स्थापना यानातःगु दु ।
