नेवाः लोकजीवनया छगू न्ह्याइपुगु पक्ष क्वाः नं खः । नेवाः समाजय् क्वाःयात कासाया रुपय् कायेगु चलन दु । थ्व क्वाःकासा म्हितेत ई ब्यः थाय्बाय् थथेहे जुइमाः धयागु मदु । क्वाः कासा निम्ह जक नं म्हिते ज्यू । अथेहे निगू पक्ष च्वनाः नं म्हिते ज्यू । छम्हेस्यां न्ह्यसः न्यनी मेम्हस्यां लिसः बीगु याइ । थथे लिसः बीमफुत धाःसा न्ह्यसः न्यनीम्हेस्यां लिसः बीमफुम्हेसिके गां फ्वनेगु याइ । थथे गां फ्वनीबलय् छंत बांलाःम्ह कलाः बी वा बांलाःम्ह भाःत बी वा घोरिम्ह खिचा छम्ह बी धकाः हासिख्यालि यायेगु नं चलन दु । थ्व क्वाःकासायात केवल मनोरञ्जन वा ई छ्यायेगु छगू कासाया रुपय् जक मकासे बौद्धिक व्यायामया छगू माध्यम नं धायेछिं । उकिं क्वाःकासायात थौंया न्ह्यसः लिसः कासाया पूर्वरूप कथं नालेबहःजू । नेवाः समाजय् प्रचलित क्वाःकासायात क्वय् बियाकथं ब्वथले छिं ।
रूप पक्षया आधारय्
क) चीहाकःगु क्वाः — मचां मांयात ख्वयेकी (गं न्याय्कीगु)
ख) तःहाकःगु क्वाः — छंत जिं काःवया, छं जितः पनाच्वन, छ छकः चिलाब्यूसा छंत हे जिं कयायंने (वा वःबलय् लः काःवनेगु )
ग) अनुप्रासयुक्त — नयेबलय् नसा, तीबलय् तिसा, बुइबलय् बुसा (चिकं)
घ) लय् सूरयुक्त — पल्टन पल्टन नि पल्टन हक्व हक्व चत् (नयेगु वा)
विषयवस्तुया आधारय्
क. प्राकृतिक वस्तु तथा वातावरण सम्बन्धी— सालां चमबू ध्यनां प्यमदं (खुसि)
ख. अंगप्रत्यंग सम्बन्धी— मनां मबू छुयां क्वः? (सँ)
ग . खाद्यवस्तु सम्बन्धी— सिजःया त्यपय् असर्फी जायेक? (गंगु ह्याउँमल्ता)
घ. आधुनिक क्वाः — ब्वाँय्वनेफु तर न्यासिवने मसः, हालेफु तर नवाये मसः (मोटर) आदि
थुकथं थुपिं क्वाःकासां केवल मनोरञ्जनया नापं वौद्धिक व्यायाम जक याकीगु मजुसे नेवाः लोकजीवनया थीथी पक्ष तथा उमिगु आचार विचार जक मखु उमिगु सिर्जनशीलता कल्पनाशीलतायात नं उलि हे ब्वयेगु याःगु दु ।
नेपालभाषाया छुं छुं क्वाः
क्वाःया न्ह्यसः क्वाःया लिसः
ध्यनां चमबू पालां त्वाः मदः खुसि
वनेत वनेसः लिहांवये मसः खुसि
मनां मबू छुयां क्व सँ
सिजःया त्यपय् असर्फि जायेक ह्याउँगु मल्ता
मामं मचायात भागि याः घलं ताँफय् लः थीगु
मांमं ल्हवइ मचां त्वनी घलं ताँफय् लः थीगु
छन्त जिं काः वयाः छं जित पनाच्वन छं चिलाब्यूसा छन्त हे जिं कयायने वा वयाच्वंबले लः काःवनेगु
तःधंगु ख्यलय् चतांमधि छपा आकासय् च्वंगु पुन्हीया चन्द्रमा
ग्वाखंप्वाचाय् ला छपाँय् दु म्हुतुइच्वंगु म्ये
पल्टन पल्टन नि पल्टन हक्व हक्व चत् म्हुतुइच्वंगु वाझ्वः
चाकलाःगु सुकुली फ्यतुइमज्यू लःकायेगु तुं
न्याम्ह दाजुकिजाया छपाः भु ल्हाःपाः
निम्ह दाजुकिजा दु । नवाये मसःसां खँ ब्याके सः मिखा
तःकेँ निम्ह, म्हुतु मदुसां खँ ल्हायेसः मिखा
थां थां प्यथां हासा हासा निहासा पुलु पुल छपुलु किसि
क्वय् पाउँ, दथ्वी पालु च्वय् न्यालु अय्लाः कायेगु
मां सुन्दरी म्ह्याय् बोक्सी गुलाफ स्वांया मा
प्यकुने प्यंगू त्वाः दु तर वया मदु छुं हे ख्वाः रुमाल
न्हयःने छकः लिउने छकः सर्गतय् वने ग्वःकः ग्वःकः भुतुमाली
सर्ग स्वयाः बाजं थायेगु भुतुमाली ब्वयेकेबलेय् लताइनं का तुलेगु
नयेबलय् कस्ति ल्ह्वयेबले कपाय् तु
म्ह छम्हं मिखा दतं अय् नं कां द्वक
सुथय् लुयाः बहनी बी न्हिनय् चकंक सर्गतय् थी सूर्द्यः
स्वःसा निम्ह मस्वःसा छम्ह छन्त स्वयां थःत खन न्हाय्कं
पानातःगु मरी नयेमज्यू सप्पा अंगलय् पानातैगु
ग्वय् लासा छत्र कुसा फकंमा
मचाम्ह नानी तसकं ग्यानी हाली मखु सनी मखु सुम्क च्वनी कतांमरी
मां स्वयाः म्ह्याय् जान्ने ल्वहंमा
ल्हाःनं मदु, तुति नं मदु तर उखें थुखें जुइसः ध्यबा
चिकुलाया इलय् मि मच्याःसां कुँ वः खसु
न्ह्यःनें शंखपुइम्ह लिउनें पंखां गालीम्ह खिचा
भाःतं कलाःया सकतां खं छता जक मखं कलाः बर्खीच्वनीगु
लःमदु पुखुली ब्यांचा तिं तिं न्हू भाजनय् कःनि सीगु
चीधिकःम्ह बाबुचिया निगः तुपुली सियातःगु मुस्या
निम्हत्यपूया छपु जनी खापाया खवः
गुलि नल उलि हे ल्ह्वइम्ह जाकि बजि दायेगु पाथि
वा मदुम्हेस्यां सु प्वाँय् नः भुतुली सु दुइगु
घनघोर जंगलया दथ्वी हिया खुसी बाः वः सिंच छायेगु
ब्वल ब्वल धाइ ब्व नं ब्वः तर ब्वःगु मखं भुखाय् ब्वइगु
थ्यु धाल कि थी, थीमते धाल कि थी मखु म्हुतुसी
तकिंतकिं बां तये गंगामाइ तःलय् तये ह्याउँमचा द्यःने तये बजां त्वनेगु ह्वखा
आखः दतं सफू मखु तिंन्हुलं माकः मखु चाकलातं तुं मखु मोह ध्यबा
छि झ्यालं वन जि गनं वने न्या दुगु जाः
वंथाय् तक बसालायावनीम्ह खासा
चायातःलय् म्हासुख्वाः माजु हलू मा