कलाशास्त्रीपिनि धापूकथं हलिमय् ८४ ताजिया कला दु । काष्ठकला व हे ८४ ताजिया कलामध्यय् छगू प्राचीन कला खः। धातुकला व प्रस्तर कला थें हे नेपाः दुने १२०० दँ न्ह्यःनिसें हे काष्ठकलाया उच्चतम विकास जूगु दु धयागु दसि येँ देय्या काष्ठमण्डप खः । थुकथं लिच्छविकालनिसें विकसित जुयावःगु काष्ठकला मल्ल काल थ्यंबलय् द्यः, देगः, सतः, फल्चा, बहाः, दरवार अले उकीदुने छ्यलातःगु झ्याः लुखा, त्वानाःसिँ, थां आदि काष्ठकलाया उत्कृष्ट विकासया दसु खः धायेफु ।
११ गूगुु सदीया इतुंबहाःया त्वानाःसिँ, १२÷१३ सदीया पन्तिया इन्द्रेश्वर महाद्यःया देगः, लिच्छविकालया चाँगुनारायण देगः अथे हे १२÷१३ सदीया यल रुद्रवर्ण महाविहार दुनेया सालभजिया मुद्राया त्वानाःसिँ, पूर्व मध्यकालया काष्ठकलाया विशिष्ट नमूना खः ।
नेपाःया काष्ठकला हलिमया उत्कृष्ट कला खः । ख्वपया न्यातपौ देगः, दतात्रय देगः, ख्वप दतात्रयया म्हय्खा झ्याः, येँ यतखाया देसय्मरु झ्याः, हलिंया ज्वःमदुगु दसु खः । सलंसः दँनिसें चकंगु वातावरणय् धस्वाना च्वंगु देगः, फल्चा, झ्याःया आकर्षण आःतलें भ्याः हे म्ह्व जूगु मदु ।
लिच्छविकालय् निर्माण जूगु काष्ठकार्य अप्वः धयाथें धार्मिक भावनां प्रेरित जूगु दु धयागुया दसि उगु ईया शिखर शैलीया देगः, बहाः, करुणामय लोकेश्वर, उग्रचण्डी भगवतीया मूर्ति खः ।
अथे हे मल्लकालय् देगः, लाय्कू, बहालय् छ्यलातःगु थीथी कथंया कलापूर्ण झ्याः, लुखा, त्वलं, त्वानाःसिँ, थां आदि निर्माण जूगु खनेदु ।
काष्ठकलाया निंतिं छ्यलीगु सिँ
चसिँ (Champak)
गाढा हलु रंगया चसिँ काष्ठकलाया निंतिं दकलय् बांलाःगु सिँ खः । छासिँनापं रेशा अत्यन्त सुक्ष्म जुइगुलिं चिचीधंगु बुट्टा दयेकेत बांलाःगु सिँ खः ।
थसिँ (Pine)
हलुका तुयू रंगया थसिँ नायूगु (कयात) जातया सिँ खः । निभाः, लः, फय्या प्रभाव मलाइगु थासय् छ्यलेत जक थसिँ ज्या वः । थुकी बुट्टा दयेकेत थाकु मजू ।
धुसिँ (saaf)
ला रंगया धुसिँ छासिँया जात खः । निभाः, लः, फय्या असर मजुइगु धुसिँ दकलय् बांलाःगु सिँ खः । थौंकन्हय् ततःधंगु काष्ठकलाया निंतिं दकलय् अप्वः छ्यलीगु सिँ खः ।
हलू (adina)
म्हासु रंगयागु हलू सिँ छासिँ जात दुनेया सिँ खः । निभाः, लः, फसं प्रभावित जुइगु सिँ जूगुलिं आन्तरिक प्रयोजनया निंतिं छ्यलीगु सिँ खः । हलू सिँया रेखा तसकं सुक्ष्म जूगुलिं बुट्टा कीत कतां छ्यलीबलय् कुचा दइगु सम्भावना दु ।
सिसौ (Sissau)
मुस्या रंगया सिसौ छासिँया जातय् लाः । रेशा तप्यं मजूगुया हुनिं ज्याभः छ्यलेत अःपु मजू । निभाः, लः फसं प्रभावित मजुइगु सिँ जूगुलिं ततःधंगु काष्ठकलाया निंतिं सिसौ छ्यली ।
काष्ठकलाया निंतिं छ्यलीगु ज्याभः
चिंकथि (Scale)
चिंकथि काष्ठकलाया निंतिं मदयेक मगाःगु प्रारम्भिक ज्याभः खः । काष्ठकलाया वस्तु दयेकेन्ह्यः आवश्यकताकथं हाकः, ब्या, थीथी नाप क्वःछीत छ्यलीगु ताःहाकःगु चिंकथिया निखेरं सेमी व इञ्चया नाप अंकित यानातःगु दइ । चिं कथि १२ इञ्च, २४ इञ्चया नापं लथ्यायेजीक दयेकातःगु २ मिटर ताःहाकःगु नं दइ ।
कलम, सलां (Pencil)
नाप अनुसार चिं तयेत न्हापा सलां छ्यलीगु खःसा थौंकन्हय् शिशाकलम छ्यलीगु खः । कलम, सलां अनिवार्य व प्रारम्भिक ज्याभः खः ।
हंखि
ताहाःसिँ माथं वंकेत बसिला व रन्धा छायेत तप्यं चिं तयेत छ्यलीगु ताःहाकःगु व तपुगु हाकु सुका हे हं खि खः । सिँया हाकः (Length) पाखें चिं तयेत छगू सि व मेगु सिइ सुका तन्के यानाः कतांचां तिक तिक दायाः चिं तयेगु याइ । छपुगु सुकाय् हाकुगु रंग दइ ।
खलः त्वाकः
तःफि व ताहाःसिँ त्वाःल्हायेत वा बसिला, रन्धां छायेत कताकेत छ्यलीगु सिँया त्वाकः हे खः । थ्व काष्ठमण्डपया प्राचीन
ज्याभः खः ।
खर्कस
साः, चुकू दयेकेत सिँया रेखाअनुसार खनेदयेक चिं तयेगु सिँया ज्याभः । सिसाकलमं रेखानुसार चिं तयेत थाकु जुइगुया नापं चिं खनेमदइगु जूगुलिं साः चुकू दयेकेया निंतिं चिं तयेत छ्यलीगु ज्याभः ।
बतां
रन्धा वा बसिलां छायेधुंकूगु सिँया माथं वा ९० डिग्री कोण पाय्छि जू मजू स्वयेगु ज्याभः । बतां स्टीलयागु जुइ । बतां छखेरया सिथय् नाप अंकित जुइ ।
नौ बतां
९० डिग्री बाहेक थीथी कथंया माथं पाय्छि जू मजू स्वयेगु ज्याभः । स्टीलं दयेकातःगु ज्याभःयात माःकथं कोण मिले यायेछिंक पेच कसे÷खोले यायेगु दइ ।
कःति
कःतिया उपयोग सिँ त्वाःल्हायेत हे खः । तर सालुगु सिँया प्वाः दथुया प्वाः मिले यायेगु थीथी बुट्टा दयेकेगु चिब्यागु कःति नं दु ।
बसिला
ताहाः व तफिगु सिँया माथं मिले यायेत छ्यलीगु मुगः आकारया ज्याभः । रन्धांं छायेत थाकुगु तःधं सिँया थथ्याः क्वथ्याः मिले यायेत छ्यलीगु ।
खुलु
ग्वःलाःगु सिँयात १८० डिग्रीया माथं वंकेत छायेगु ज्याभः । बसिला थें हे खःसां छायेगु धाः फरक जुइ ।
सिँमुगः
हंचां सिँ प्वाः खनेत छ्यलीगु सिँया मुगः । हंचाय् नमुगलं दायेबलय् हंया छ्यं चिरिबाइगु जूगुलिं सिँया मुगः प्रयोग जुइगु खः । थ्व प्राचीन ज्याभः खः ।
फाहं
सिँ प्वाः खनेत छ्यलीगु एक इञ्च स्वयां तब्यागु हंयात फाहं धाइ । फि, ब्या अप्वः दुगु सिँ प्वाः खनेत अःपु जुइगु हं ।
बातरा हं
चिप्वाःगु प्वाः खनेत छ्यलीगु बागू इञ्च स्वयां चिब्यागु हंचा ।
झरि बुसुका
सिँया हाकःया सि वा दथुइया खोंचया माथं (कगचाबअभ) मिले यायेगु ज्याभः झरि बुसुका खः। झरि बुसुका खोंचया माथं मिले यायेगु चीधंगु रन्धा थें खः ।
गोल बुसुका
सिँया दथुइ वा सिथय् चीधंगु गोलाकारया झरिी मिले यायेगु गोल धारया चीधंगु रन्धा । खापाय् थज्याःगु बुसुका प्रयोगु जुइ ।
खाल बुसुका
सिथय् झरिया माथं मिले यायेगु ज्याभः । सिँया सिथय् बर्गाकार वा गोलाकारया झरि (खँ) मिले यायेगु रन्धा थें ज्याःगु ज्याभः ।
रन्धा
सिँया माथं (कगचाबअभ) मिले यायेगु वा सिँ सुइगु ज्याभः । रन्धा थीथी नापया दइ ।
परकाल
गोलाकार, अर्धगोलाकार चिं तयेगु स्टीलया ज्याभः ।
बर्मामा (drill)
थीथी नापया प्वाः खनेगु ज्याभः । छगू लाइननिसें निगूगु लाइन व्यासया प्वाः खनेगु चीधंगु हाते बर्मा । छगू इञ्चतक ब्यासया प्वाः खनेगु तःधंगु बर्मा (चबतअजभत दचभअभ) ।
मारतोल
पेच (Screw) खोले यायेगु व कसे यायेगु स्टिलया ताःहाकःगु ज्याभः ।
आरा कःति
सिँ गेरा वा ग्वल्लाःगु सिँया ब्या हाकः त्वाःल्हायेगु तःधंगु कःति । आरा कःति ५÷६ फि हाकः व
३–४ इञ्चया ब्या दइ । वापु नं ताःहाकःगु जुइ । कःति छ्यलेत बः यक्व मालीगु जूगुलिं निम्ह जानाः कःति प्रयोग जुइ ।
बुट्टा कीगु थीथी नाप व आकारया हंचा
चपं हंचा
धार सिधा जूगु हं । तप्यं व समतल बुट्टा दयेकेत छ्यलीगु हं ।
तू हंचा
बुट्टा कीगु चीधंगु हंचा ।
छेँ हंचा
चीधंगु धार दुगु अर्धगोलाकार हंचा ।
स्वसेलिं हंचा
स्वकुं बांलूगु(तिनकुने) हंचा । स्वंगू कुंया बुट्टा कीगु हंचा ।
काकेगु ज्याभः (बाघ)
ताहाः बाघ
ब्या, फि, हाकः काकेत छ्यलीगु ताःहाकःगु स्टिलया ज्याभः ।
सि बाघ
अंग्रेजी आखः सि आकारया बाघ । सिँया फि (मोटाइ) कताकेत छ्यलीगु ।
टेबुल बाघ (vice)
रन्धां छायेत, कःतिं सिँ त्वाःल्हायेत कताकेत टेबलय् जडान यानातःगु बाघ ।