झ्याः धयागु छेँया हिसि खः । निभाः, लः, फसं प्रभावित याये मफुगु स्वनिगःया प्राचीन झ्याः उत्कृष्ट कलाया ज्वःमदुगु दसि खः । थीथी प्रकार व बनोटया सिँझ्याः हे स्वनिगःया विशेष आकर्षण खः ।
थीथी प्रकारया सिँझ्याः तिकिझ्याः, सँझ्याः, याकःझ्याः, कुंझ्याः, धनुपताःझ्याः, पञ्चझ्याः (न्यापाःझ्याः), ग्वाखंझ्याः, भ्वसूझ्याः, विमानझ्याः, पासुका झ्याः, बट्टाझ्याः, विधिझ्याः आदि । सँझ्याः छेँया मूअंगलय् लाछिपिने क्वस्वयेत ह्वनातःगु कलापूर्ण झ्याः हे सँझ्याः खः । सँझ्याः नेवाः छेँया विशेषता नं खः । आकर्षण नं खः । स्वनिगःया प्राचीन देगः, द्यःछेँ, सतः, बहाः छेँया नापं त्वाः त्वालय् छेँखापतिकं सँझ्याः ह्वनातःगु दइ । सँझ्याः नेवाः छेँया म्हसीका खः । सँझ्याःया कला कलाकारया मनोभावनाया उपज जक मखु, सांस्कृतिक व धार्मिक दर्शननाप ज्वःलानाच्वंगु दइ । उकिं हिन्दू, शैव व बौद्ध समुदायया देगः, द्यःछेँ, सतः, बहाःयाः झ्यालय् छ्यलीगु बुट्टा पाइ ।
स्थापत्यकला मानवीय सभ्यता व संस्कृति विकासया छगू मू दसू खः । गुगु मानवीय समुदायदुने गुज्वःगु स्थापत्यकला विकसित जुल वा उमिसं थःगु निंतिं गुकथंया वास्तुकला नालायन धैगु मानवशास्त्रया मिखां अतिकं महत्व दु । जङ्गली व गुफाया जीवन लिपा थःगु सुरक्षा व सुविधाया निंतिं कालक्रमय् थःपिं च्वनेत, द्यनेत माःगु भौतिक संरचना दयेकेगु यानावंबलय् सयेकूगु÷सीकूगु ब्यवहारिक ज्ञानया उपलब्धी खः स्थापत्यकला । मनूत गुज्वःगु गुज्वःगु जीवन परिस्थिति व लःफसय् ब्वलन उकथंया आवश्यकतायात ध्यानय् तयाः स्थापत्यकलायात नालायंकूगु खः । उकिं समाज, समुदाय व सांस्कृतिक चेतकथं अले थाय्बाय्या प्रकृति व मौसमकथं मनूतय्सं नाला वयाच्वंगु स्थापत्यकलाया स्वरुपत पाः । नेवाः पुर्खापिन्सं नं स्वनिगःया भौगोलिक अवस्था अले थनया लःफय्कथं थःगु हे मौलिक स्वरुपया स्थापत्यकला विकास यानावंगु दु । अतिकं वा वइगु थाय् जूगुलिं पाःलूगु पौ अले लखं गुगुं नं कथं मस्यंकीगु आँय्पा, बूगु अप्पा, चिकंअप्पा, ल्वहं आदि छ्यला वयाच्वंगु खत । थुगु कला व ज्ञान मेमेपिं सुमदायकथं पाःगु जक मखसें थःगु कथंया विशेषता नं दु । अथे धैगु नेवाः स्थापत्यकलाकथं विश्वं नाला कयातःगु जुल । नेवाः स्थापत्यकलाया मूमू पक्षकथं नेपालमण्डलया थाय्बाय् व थनया लःफय्यात ल्वःकथं जुइमाः धैगु उप्वः ध्यान बियातःगु दु । आपालं भुखाय् ब्वयाच्वनीगु स्वनिगःया भूबनौटय् गुकथं भौतिक संरचना दयेकेमाः धैगुली गाक्कं बिचाः यानातःगु जुल । उकिं छेँया जग तग्वः व क्वथीक दयेकीगु खः । अले भुखाचं संकूसां क्वःमदयेमा धकाः धलिं पतिकं सिँचुकूया ब्यवस्था याइगु खः । अथे हे ख्वाउँगु लःफय्या नापनापं उलि हे वागाइगु थासय् भौतिक संरचनाया सुरक्षा यायेत ल्वःगु आकृति अले ज्वलंत गुज्वःगु जुइमाः धैगुली नं उलि हे च्यूताः क्यनातःगु दु । दक्कलय् महत्वपूर्ण खँ धैगु थःगु हे लागाय् अःपुक दइगु ज्वलंत छ्यलेगु प्रविधियात मू बियातःगु खनेदु । उकिं चा, अप्पा, सिँ, ल्वहं भौतिक संरचनाया मूज्वलं खत । नापंनापं भौतिक संरचना धस्वाकेत छ्यलीगु थुज्वःगु ज्वलंत उप्वः धैथें पुनःप्रयोग जुइफइगु खः । भौतिक संरचनाया प्रयोजन मुख्यत मनूया सुविधा व सुरक्षाया निंतिं खत । अथे खःसां नेवाः पुर्खापिन्सं स्थापत्यकला ज्ञानयात उन्नतस्तरय् थ्यंकेगु कथं मूलतः सौन्दर्य चेतया पक्षयात विशेष बः बियातःगु दु । उकिं भौतिक संरचनाया वाह्य पक्षयात तःगूकथं आकर्षक, हिसि दयेक अले जीवन दर्शन व सामाजिक आस्थाया प्रतीकात्मक अभिब्यक्तिया रुपय् न्ह्यब्वयेत कलात्मक शिल्पयात उलि हे महत्व बियातःगु दु । सँझ्याः, तिकाझ्याः, गाःझ्याः, म्हय्खाझ्याः, कलात्मक थां, त्वानासिँ, गजू, पौ आदि थुकिया दसि खः ।
