Category: भाषा, लिपि व साहित्य

तः खँग्वः धुकू भाजु इन्द्र मालीया संकलन व सम्पादनय् नेपालभाषा एकेडेमिया प्रकाशनय् ने.सं ११३० य् पिदंगु छगू हे भाषाया कोश ग्रन्थ (Mono Language Dictionary) खः । थ्व सफू पिकायेगु नितिं मय्‌जु ल्हामु अमात्यजुं थः मदुम्ह जहान भुवनेश्वर अमात्यजुया पूण्य लुमन्तिइ माःगु आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु खः । थ्व कोशग्रन्थ पिदने न्ह्यः नं निगू भाषाया कोशग्रन्थ तःगु पिदने धुंकूगु खःसा नेवाः ब्वमिपिंत व्यावहारिक रुपं ज्याख्यलय् दइ कथं थ्व धुकू निर्माण जूगु खः । थ्व तःखँग्वः धुकू आःतक नेपालभाषां पिदंगु शब्दकोश मध्ये दकलय् अप्वः खँग्वः दुथ्याःगु शब्दकोश खः । थ्व शब्दकोश न्हापायागु बःचाधंगु नेवाः खँग्वः धुकुती दुथ्याःगु खँग्वःया नापं मेमेगु थीथी कोश व ग्रन्थ पाखें नं आपालं खँग्वः मालाः दुथ्याकातःगु कोश ग्रन्थ खः । थुकी नेपालभाषाया प्रविष्टि, व्याकर्णिकोटी अले अर्थ नं नेपालभाषां हे बियातःगु दु ।

नेपालभाषाया चलनचल्तीया भाषाया आधारय् दयेकातःगु थ्व ग्रन्थय् नेपालभाषाया जनजीवनय् प्रचलित जुइधुंकूगु आपालं नेपाली अंग्रेजी आदि भाषाया त्यासा खँग्वःया नापं नेपालभाषाया थीथी भाषिका व न्हून्हू ज्यानातःगु खँग्वः नं दुथ्याकातःग दु । थ्व सफूया मेगु विशेषता सम्पादक इन्द्र मालिं नेपालभाषाया शब्दकोशया बःचा हाकःगु इतिहास नं थ्व तःखँग्वः धुकूया परिचय बीगु झ्वलय् भूमिका कथं न्ह्यब्वयातःगु नं खः ।

दया खड्गी बेचैनया तकुस्वां कृति वय्‌क:या स्वंगूगु हाइकु मुना सफू खः । ने.सं.११२४ य् पासा मुना पाखें पिदंगु थ्व सफुलिइ न्यय्‌पु हाइकु दुथ्याःगु दु । थुगु सफुलिइ झरी वर्षाया हुनिं बागमति लिमलाः खनेदु, ग्रहण इलय् जुइगु लकश, यौनया खँ दु । प्रकृति, वसन्त, स्वां, भम्बःया विम्ब छ्यलाः प्रतीकात्मक अभिव्यक्ति प्वंकातःगु दु ।

तजिलजिया न्हाय्‌कं च्वमि रत्नतारा ताम्राकारं च्वयादीगु नेवाः तजिलजि विषयया सफू खः । थ्व सफू विश्वब्यापी शान्ति अभियानं ने.सं. ११२९ य् पिथंगु खः । थुगु सफुलिइ तजिलजि (संस्कृति) नाप स्वापू दुगु मुक्कं पीपु च्वसु मुनाः दुथ्याकातःगु दु । थुकी नेवाःतय्‌सं दछियंकं तजिलजि गुकथं हना वयाच्वंगु दु, गुकथं हनी आदि बारे ब्याक्कं ब्याख्या यानातःगु च्वसु दुथ्याकातःगु दु ।

तनावंगु लागा कवि सुदन खुसःया कविता सफू खः । थ्व सफू देगः म्हिचा सफूया लुखां ने.सं. ११०५ य् पिदंगु खः ।कवि सुदनया कवितां मछिं मनिं व परम्परागत संस्कार व आस्थायात वांछ्वयाः छगू सकारात्मक ह्यूपाः हयेमाःगु आवश्यकता वोध यानाच्वंपिं ल्याय्‌म्ह मानसिकताय् बुया वयाच्वंगु विद्रोह असन्तोषयात थःगु हे मौलिक शैलिं पिब्वयाच्वंगु झीसं खनी ।

तन्त्राख्यान सफू संस्कृत भाषाया पञ्चतन्त्र सफूतिं प्रभावित ४४ बाखंया पुचः खः । थुकी न्हापां संस्कृत भाषाया छपु श्लोक न्ह्यब्वयाः अनं उकिया नेपालभाषां अर्थ बियाः लिपा दसु कथं उगु अर्ति उपदेश नाप स्वापू दुगु बाखं न्ह्यब्वयेगु यानातःगु दु । थथे स्वापू दुगु बाखं न्ह्यब्वइबलय् अनेक उपमा खँपु छ्यलाः च्वमिं थःपिनिगु सिर्जनशीलता न्ह्यब्वयेगु यानातःगु दु । थ्व तन्त्राख्यान सफू नेवाः जनमानसय् तसकं लोकंह्वाःगु व लिपा लिपा तकं ल्ह्ययाः ल्ह्ययाः छेँय् छेँय् तयेगु यानातःगु खनेदु । थौंकन्हय् थ्व सफू देवनागरी लिपिइ मुद्रण जुयाः पिदने धुंकूगु दु ।

डा. आनन्द जोशी व विमल ताम्राकारया मंकाः हाइकु सफू तःभुखाय् ने.सं. ११३५ य् कुतः पिकाकः पाखें पिदंगु खः । थुगु सफुलिइ म्हतिं नीगुपु नीगुपु यानाः निम्हेसिया न्यय्‌च्यापु हाइकु दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी दुथ्यानाच्वंगु हाइकुत भुखाय् बारे जक न्ह्यथनातःगु दु । भुखाय्‌या लिच्वतं थ्वःगु सः, लू, भुखाय्‌या हुनिं फयेमालाच्वंगु दुःख पीडाया सः, विदेशं वःगु राहत नेतातय्‌सं झ्वाम याःगु अवस्था, मनूया जीवनय् लाःगु अस्तव्यस्तया ई, भुखाचं स्यंकाथकूगु परिस्थितियात न्ह्यब्वयातःगु दु ।

फणीन्द्ररत्न वज्राचार्यया न्हून्हुगु निबन्धया मूना खः तय्‌जु । ने.सं. १०८९ य् नेपालभाषा परिषद् पाखें पिहांवःगु थ्व निबन्धय् झिपु निबन्ध दु । थुपिं खः– खने मदु तय्‌जु, न्ह्याः व म्हाः, जन्मन्हि, जिगु ग्वाय् दाह्रि, हःलंद्यो, छ्यं, यइगु, जिगु कोट, कुँ व लँ । पिकाकः पाखें थ्वः निबन्ध मुना कलेजया विद्यार्थीतय्‌त ग्वाहालि दइगु ताःतुना पिकाःगु खः ।

ताःचाः प्वाँय् बासु शशीं च्वयादीगु छगू समस्यामूलक पूर्णांकी नाटक खः । न्हापां थ्व सफू वि.सं. २०२३ व निक्वःगुखुसी ११०४ कौलां च्वसापासापाखें पिदंगु खः । थुगु पूर्णांकी नाटकयात न्यागू अंकय् ब्वथलातःगु दु । थुगु सफुलिइ नेवाः समाजय् खनेदुगु आर्थिक समस्या नापं ग्रहास्थ समस्या व मिसातय्‌गु मनोभावनायात बांलाक ब्वयातःगु दु । विश्व साहित्यय् खनेदुगु इब्सनबादी नाटकया झलक थ्व नाटकय् नं खनेदु।

ताय्‌मरु बाखं सफूया च्वमि भाजु मोहनबहादुर कायस्थ खः । थ्व सफू कायस्थ सेवा सदन बन्दिपुरया लुखां बि.सं.२०६९ इ पिदंगु खः । गण्डकी अञ्चल, तनहुँ जिल्ला बन्दिपुरया च्वमि भाजु कायस्थया थ्व बाखं सफुलिइ नीगुपु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व सफुलिइ च्वंगु फुकं बाखं बन्दिपुरया हे नेवाः भासं च्वयातःगु दु । अले थुकिइ च्वंगु बाखंया परिवेश नं स्वनिगलं पिनेया मनूतय्‌गु जःखः चाःहिलाच्वंगु दु । गुकिं छगू बिस्कं पहःया मौलिकता नस्वानाच्वंगु दु ।

ताल्जुइ डा. आनन्द जोशीया – खँग्वः : सीमाहीन, सीमाहीन जि इन्द्र मालीया सम्पादनय् ने.सं. ११३३ यंलागा ८ कुन्हु कुतः पिकाकः ख्वप पाखें पिदंगु खः । थुगु सफू खँग्वः सीमाहीन : सीमाहीन जि बारे स्वम्ह समालोचक व न्हय्‌म्ह हाइजिनतय्‌सं च्वयातःगु थीथी अभिव्यक्ति नःलि मासिक पत्रिका व नेवाः हाइकु निलापतिइ पिदने धुंकूगु लेखत फुक्क छथासं तयाः सफूया रूप बियातःगु खः ।