Category: भाषा, लिपि व साहित्य

विमल ताम्राकारया न्यागूगु हाइकु सफू तिकास्वां ने. सं. १११८ गुंलाथ्व पुन्हिया लसताय् कुतः पिकाकः पाखें पिथंगु खः । थुगु सफुलिइ सच्छि व नीपु हाइकु दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी वंगलहःया हाइकु नीच्यापु नं दुथ्याःगु जुल । थ्व सहित सछि व नीपु हाइकु जुयाच्वंगु खः । थुकी लँ दापा जूम्हेसिया बाखं दु । ब्यांचिया सः थ्वयाच्वंगु दु । चखुंचा न्हाय्‌कनय् स्वयाः थःत मालाच्वंगु दु । अले प्रकृतिया बिम्ब ब्वयाः मनूतय्‌गु स्थिति न्ह्यब्वयातःगु दु ।

मोक्षबहादुर अमात्यया तिकि तिकि हाइकु संग्रह ने.सं. ११४० य् ईलोहं प्रकाशन प्रा. लि. पाखें पिदंगु खः । थुकी निब्व हाइकु दुथ्याकातःगु दु । न्हापांगु ब्वय् ३+५+३ या बानाय् चिनातःगु हाइकु न्हय्‌नि पु दुसा मेगु ब्वय् परम्परागत शैलीया खुइपु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । थुकी मनूतय्‌सं भोगे याये मालाच्वंगु विकृति विसंगतिया चित्रण यानाः समाजयात थनेत कुतः यानातःगु दु । अले सांस्कृतिक लिसे स्वानाच्वंगु मतिना, जीवनवोधया खँत दुथ्याकातःगु दु ।

तिकिनंगु मि मयजु प्रतिसरा साय्मिं च्वयादीगु स्वीन्यापु चिनाखँया संग्रह खः । नेपालभाषा मिसा खलः येँपाखें ने.सं.११२१ गुँलागा कृष्णाष्टमि कुन्हु पिदंगु थ्व चिनाखँ मुना सफू थीथी साहित्यिक ज्याझ्वः व पत्रपत्रिकाय् पिदंगु कविताया संग्रह खः । ने.सं.११३०य् श्रेष्ठ सिरपालं छायेप्यूगु थुगु कृतिं नेपालभाषाया आधुनिक कविताया ख्यलय् वय्‌क:या वैचारिक लागा व सशक्त अनुभूति तब्याना वनाच्वंगु छुमां क्यनाब्यूगु दु । मिखां पिज्वइगु ख्वबि तिकि ननीबलय् न्हापां अवश्य क्वाइ, लिपा बुलुहुँ ख्वाउँया वनी । तर थुकी तिकिनना च्वंगु कविताया ख्वबि कने मज्यूगु बाखं, हाले मज्यूगु म्येँ थें चुइँचुइँ पुयाः ब्वँमिपिनिगु नुगलय् छाप त्वःतेत सफल जुइ फइगु थुगु संग्रहया विशेषता खः ।

बद्री वेदनाया च्वसां पिज्वःगु थुगु तिकिनंगु लः सफू ने.सं. ११३५ ञलागा २० कुन्हु कुतः पिकाकःपाखें पिदंगु खः । थुगू सफुलिइ लःया (बान्किग्व) विम्व छ्यलाः सछि व निपु हाइकु चिनातःगु दु । थुकी लःलिसे स्वानाच्वंगु धर्म, लखं कियातःगु सीमाना, लःया सौन्दर्य, लःया विविध स्वरूप, लःया थःगु अस्तित्व, लखं थ्वइगु संगीत, अले लखं जीवन जक मखु मृत्यु नं बी धइगु बोध नं याकातःगु दु ।

तिकिया फुति सफू रामभक्त कायस्थं च्वयादीगु हाइकु मुना खः । पलिस्था येँ नं ने.सं. ११३१ कौलां पिथंगु थ्व सफुलिइ १०४० पु हाइकु दु ।

तिनातःगु लुखा सफू नांदंम्ह नाटककार भाजु विजयबहादुर मल्लं च्वयादीगु नें.सं ११४२ य् विजय मल्ल स्मृति समाज येँया आर्थिक ग्वाहालिं च्वसापासा पाखें पिदंगु खुपु छधाः प्याखंया संकलन खः । थ्व प्याखं सफूया रुपय् आपालं लिपा अर्थात् ने.सं ११४२ सालय् पिदंगु खःसां थुकी दुथ्याःगु तःपु हे प्याखं थीथी इलय् दबुली प्रदर्शन जुइधुंकूगु खःसा गुलिं पत्रपत्रिकाय् नं पिदने धुंकूगु खः । थथे थीथी इलय् दबुली क्यनेधुंकूगु व थीथी पत्रपित्रकाय् पिदंगु प्याखंयात छपु सुकाय् हनाः प्याखंया रुपय् पिकाय्‌गु अर्थात् सम्पादन यायेगु ज्या भाजु भूषणप्रसाद श्रेष्ठं यानादीगु खः ।

नेपालभाषा व बौद्ध अध्ययन विषयय् एम.ए यानाः पाटन क्याम्पसय् नेपालभाषा ब्वंकादीम्ह मय्‌जु तिमिला रंजितया जन्म वि.सं. २०१३ साल जेठ १६ गते यंगाःया मञ्जुश्री त्वालय् जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मां मय्‌जु कुञ्जरिका रंजित व बौ कुञ्जबहादुर रंजित खः ।

वय्‌कलं थःगु स्कूल जीवनं निसें थौंतक निरन्तररुपं बाखं, कविता च्वयाः नेपालभाषा साहित्य थकायेगुलिइ ग्वाहालि याना झायाच्वनादीगु दु । वय्‌कः छम्ह नेपालभाषाया च्वमिया लिसें नेवाः पत्रकार, अनुवादक, भाषिक अभियन्ताया नापं समाजसेवी नं खः । वय्‌कःया नुगलय् दुने धम्मवती धयागु कविता संग्रह पिदंगु दुसा वय्‌कःया बाखं कविता थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । थथे भाषा साहित्य तथा समाजसेवाया ख्यलय् ज्या यायां वय्‌कलं थःगु मन बुद्धशासन पाखे क्वसायेकाः वि.सं. २०७० सालं कार्तिक २ गते धम्मावती गुरुमांया पाखें प्रवजित जुयाः तिमिला रंजितं अनागारिका श्रद्धाचार्य जुयाविज्यात । अनागारिका जुयाबिज्यानाः नं थौंतक नेपालभाषा साहित्य ख्यः चकंका यंकेगुलिइ न्ह्यज्यानाः च्वनाबिज्याःगु दु ।

वय्‌कः नेपालभाषा मिसा खलः व बौद्ध महिला संघ, धर्मोदय सभाया सदस्य जुयादीगु दुसा पद्मसुन्दर विहार संरक्षण समितिया सदस्य व बोधि टिभीया बोर्ड सदस्य नं खः ।

तिमिलाया जलय् बाखं सफू मय्‌जु मोतिलक्ष्मी शाक्यया स्वंगूगु बाखं सफू खःसा वय्‌क:या प्रकाशित न्यागूगु सफू खः । कुतः पिकाकःपाखें पिदंगु थ्व सफुलिइ स्वीन्यापु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व बाखं पुचः थ्यंमथ्यं प्यंगू दशक न्ह्यवनिसें थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदनाच्वंगु बाखंयात मुनाः सफू कथं प्रकाशन यानाः थः गुरुयात दोहलापातःगु सफू खः । गुरुप्रतिया श्रद्धा प्वंके कथं प्रतिकात्मक रुपं थः गुरु पूर्ण वैद्ययात आकासय् च्वंगु तिमिला भाःपाः गुरुं दिक्षित यानातःपिं थःपिंत सर्गःया नगु भापाः थ्व सफूया नां तिमिलाया जलय् धकाः तयातःगु खः ।

नेपालभाषा साहित्यय् नांजाम्ह निबन्धकार, बाखंच्वमि व कवि तिलक प्रकाश बौ समरबहादुर व मां ज्ञानेश्वरी कायष्ठया माहिलाम्ह काय् खः । वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०५५ सालय् ख्वप जिल्लाया खौमा त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् वय्‌कः ख्वपया तौमधि त्वालय् च्वनादी । वय्‌कः वि.सं. २००९ सालनिसें सामाजिक व राजनीतिक ज्याय् सव्रिय जुयादीगु खः । ने.सं. १०७३ सालय् ख्वपय् न्हय्‌म्ह ल्याय्‌म्हपिं जानाः सूर्यबहादुर पिवाःया नायःसुइ नेपाल साहित्य मन्दिरया स्थापना जुल । न्हय्‌म्ह संस्थापक दुजःपिं मध्ये तिलक प्रकाश कायष्ठ नं छम्ह खः ।

तिलक प्रकाशजुं राजनीती निर्भिक व निष्ठावान कर्म यानादिल धाःसा नेपालभाषा आन्दोलनय् थःगु शालिन व्यक्तित्वया म्हसीका बियादिल । थीथी इलय् भक्तपुर अस्पताल विकास समिति, श्री पद्म माध्यमिक विद्यालय, सुवर्ण स्मृति परिषद् व नेपाल साहित्य मन्दिरय् नायः जुयादीया वय्‌कलं सामाजिक, शैक्षिक, स्वास्थ्य व साहित्य सेवाय् समर्पित जुयादिल । थुलि जुयाः नं वय्‌कलं मू प्रतिष्ठा धाःसा साहित्य लेखनपाखें तयादिल ।

वय्‌कलं नेपालभाषाय् धनमाया (वि.सं. २०३५), ख्वबि झसुका (वि.सं. २०६३), उत्सर्ग (वि.सं. २०६९) काव्यकृतित नुगःजः (निबन्ध) व वयागु हाथ्या (वि.सं. २०६८) व कमला (वि.सं. २०७२) बाखं मुनाः च्वयादीगु दु । थुकथं हे वय्‌कलं शारदा (शोककाव्य)/२०५८, लक्ष्मणरेखा (निबन्ध संग्रह)/२०६२, झुक्न नजानेका राष्ट्रकवि नेता वीपी कोइराला (२०७८) व वीरग्रन्थ (२०७८) थेंज्याःगु तःजिगु सफू च्वयाः थःगु दखल नेपाली भाषाय् नं तयादीगु दु । वास्तवय् सांस्कृतिक, समाजोपयोगी अध्ययनया प्रभावकारीता लिच्वः जुया थःत म्हसीकेगु व ज्याखेले जूगु बौद्धिक कुतः तिलक प्रकाशया निबन्धया लेखन प्रवृत्ति व विशेषता खः ।

वय्‌कःया कविताय् समाज, देशय् जुयाच्वंगु बेथिति, विकृति, विसङ्गतिप्रति सचेत व भावुक जुयादीगु खनेदु । थौंया समाजय् आशंका, भय, अनिश्चितता जक थाय् कयाच्वंगु मखु मूल्यया विघटन जुयाः वनाच्वंगु दु । परिर्वतनशील थौंया प्रवृत्ति अले जीवनप्रति अनास्था आदि ह्राशोन्मुख प्रवृत्तियात तिलकजुं बाखन् उलादीगु दु । वीरग्रन्थ सफुलिइ नेपालय् प्रजातन्त्रया नितिं थःगु जीवन उत्सर्ग यानादीपिं ६० म्ह सहिदयाबारे योगदानबारे अन्वेषणमूलक कथं चर्चा यानादीगु दु ।

वय्‌कलं सफू, स्मारिका व स्मृतिग्रन्थया सम्पादन नं यानादीगु दु । सूर्यबहादुर पिवाःजुया दुरु पुखू हाँस्यव्यङ्ग्य सफू, जिउँदो इतिहास स्व. वैध कृष्णभूपाल मल्लया स्मारिका, नेपाल साहित्य मन्दिरया ख्वाःपौ मन्दिर १ व २ सम्पादन यानादिल । अथेहे स्व. जगतलक्ष्मी स्मृति सामयिक सङ्कलन नेवाः संस्कृति र संस्कार स्वास्थ्य विषयक संकलन वि.सं. २०६० भक्तपुर अस्पताल शतवार्षिकी स्मारिका व वि.सं. २०७४ सुवर्ण स्मृतिग्रन्थ आदि सफूया सम्पादन यानादीगु दु ।

राजनीतिक जीवन फुक्कं त्वःताः लेखनय् न्ह्यानादीम्ह तिलक प्रकाशजुयात थीथी संघसंस्थां थीथी हना–पौ, लय्‌ता–पौ व सम्मान देछाःगु दु । वय्‌कःयात पद्म मा. वि., भक्तपुर विकास सहयोग संघ, विराट नेपालभाषा सम्मेलन गुथि, नेपाल साहित्य मन्दिरं आदिं हंगु दुसा नेपालभाषा परिषद्पाखें ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११३०) व तेजतीर्थ नेपालभाषा साहित्य सिरपाः (ने.सं. ११३६) पाखें सम्मानित यायेधुंकूगु दु । वय्‌कः थौंकन्हय् आत्मवृतान्त लेखनय् व्यस्त जुयाच्वनादीगु दु ।

विमल ताम्राकारया तिलिकतास्वां सफू ने.सं. ११११ गुंलागा ३० कुन्हु कुतः पिकाकः पाखें पिदंगु खः । थुगु सफुलिइ स्वीनिपु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । थुकी मानव अधिकार व प्रजातन्त्रया खँ दु । ख्वाःया उँ हाकुसां, कर्म व बिचाः यचुम्ह पामिला थें थिनाः च्वंम्ह नेल्शन मण्डेलाया खँ लिसें प्रकृतिया खँ दु अले जिन्दगीयात छफुति लः थें खंकाच्वंगु दु ।