Category: भाषा, लिपि व साहित्य

बौ माणिकबहादुर चित्रकार व मां रत्नमाया चित्रकारया क्वखं वि.सं. २००६ जेष्ठ ३ गते येँ देय्‌या वटु त्वालय् कवि नवीन चित्रकारया जन्म जूगु खः ।वय्‌कः थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्य थपू यायेया निंतिं गुकथं जिल, उकथं थःम्हेस्यां फक्व दुग्यंगु ग्वाहालि यानाच्वनादीम्ह छम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । वय्‌कःया मू लेखन विधा चिनाखँ जूसां वय्‌कःया न्हापां पिदंगु साहित्यिक रचना छिमिसं हे धा प्याखं (देगः साहित्य पत्रिका ने.सं. ११०३) खः । थ्व प्याखपाखें वय्‌कलं सँझ्याः साहित्य पाःलाः पाखें याःगु धेंधेंबल्लाखय् उत्कृष्ट च्वमिया सिरपाः नं त्याकादीगु खः । प्याखं स्यनेगु झ्वलय् पुष्प चित्रकारं च्वयादीग कँलाय् प्याखंया स्यनामि जुयाः न्हापांगु सिरपाः नं त्याकादीगु खः ।

वय्‌कः नेपालभाषाया प्याखं च्वमि, स्यनामि जक मखसे छम्ह बांलाःम्ह कलाकार नं खः धयागु खँ पद्मरत्न तुलाधरया शिक्षक व विद्यार्थी प्याखनय् प्याखंम्वः जुयाः म्हितादीगुलिं नं सीदु । प्याखं च्वयेगु व स्यनेगु झ्वलय् वय्‌कलं नेपाल चलचित्र संस्थानया नायः जुयाः नं ज्या नं यानादीधुंकूगु दु ।

थथे भाजु नवीन चित्रकारया योगदान प्याखं च्वयेगु स्यनेगु व थःहे प्याखंम्व जुयाः ब्वति कायेगु पाखे दुसां नेपालभाषाया ख्यलय् वय्‌कःयात विशेष रुपं छम्ह आधुनिक कवि कथं म्हसीकेगु याः । थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु कविता बाहेक थ्वय्‌कःया ने.सं. १११७ य् बौद्ध दर्शन सम्बन्धी आध्यात्मिक चिन्तनं जाःगु चय्पू (८० पु) थीथी बौद्धिक बिचाः धाः दुथ्याःगु चिनाखँ मुना सफू स्वकुमि जि, जि दुनेया पिदंगु दु । मानवता, समानता, स्वतन्त्रा तथा न्यायया नितिं थःगु काव्य मार्फत वकालत याइम्ह कवि कथं परिचितम्ह नवीन चित्रकारया काव्यया मेगु विशेषता भाव सघनता, वैचारिक स्पष्टता, लालित्यपूर्ण भाषा खः । कवि नवीन चित्रकारं आधुनिक कविता बाहेक निर्वेदया भावं जाःगु बौद्ध दर्शन नाप सतीगु तःपु म्ये नं च्वयादीगु दु ।

कवि नवीन चित्रकारं नेपालभाषा साहित्य थपू यायेया निंतिं थीथी साहित्यिक संस्था गथेकि मुनासः साहित्य पाःलाःया संस्थापक न्वकु, नेपालभाषा कविता दबू लिजःया नायः, फाउण्डेशन अफ सार्क राइटर एण्ड लिटरेचर, नेपाल च्याप्टरया महामन्त्री, नेपालभाषा म्ये गुथिया दुजः जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । थुलि जक मखु, भाजु नवीन चित्रकारं थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्य थपू यायेगु तातुनाः थः अमेरिका वंबलय् अमेरिकाया कविपिं नापलानाः अन जूगु थीथी कवि गोष्ठीइ ब्वति कयादिलसा, पिनेंयापिं कविपिंत नं नेपालय् ब्वनाः, कवि गोष्ठी यानाः नेपालभाषा साहित्यया प्रचार प्रसार यायेगु ज्या यानादिल ।

अथेहे थः उसाँय् मदुगु इलय् नं चिनाखँ मुँज्या यानाः उगु मुँज्याय् ब्वंगु थीथी कविपिनिगु नेपालभाषाया चिनाखँयात थःम्हेस्यां अंग्रेजी भासं अनुवाद यानाः ‘Rebel Morning’ नामं नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान पाखें सफू पिकयादिल । भाजु नवीन चित्रकारया नुगः भाषा साहित्यपाखे जक क्वसाःगु मखुसे बुद्ध धर्मपाखे नं उतिकं क्वसाःगु दु । वय्‌कःयात मांभाय् पुचः यलपाखें धर्मादित्य धर्माचार्य भाषा सिरपालं हंगु दु । थौंकन्हय् नेपालभाषा परिषद्या न्वकू जुयाः भाषा साहित्यया सेवा यानाच्वनादीम्ह वय्‌कःया नेपालभाषा परिषद्या छेँ दयेकेगु ज्याय् नं तःधंगु योगदान दु । वय्‌कःया थज्याःगु योगदानयात कदर यानाः नेपालभाषा परिषदं वय्‌कःयात ने.सं. ११४२ बछलागा द्वादशी शुक्रवाः कुन्हु भाषाथुवाः उपाधी देछाःगु दु ।

नवीन थेच्वमि कथं भाषा साहित्यया ख्यलय् म्हस्यूम्ह वय्‌कः भाजुया वास्तबिक नां न्हुच्छे बहादुर महर्जन खः । वय्‌कःया जन्म बौ मोतिलाल महर्जन व मां कृष्णमाया महर्जनया प्यम्ह काय्पिं मध्ये कान्छाम्ह काय्‌या रुपय् जूगु खः । वय्‌कः नेपालभाषाया छम्ह भाषिक अभियन्ताया नापं च्वमि नं खः । साहित्य ख्यलय् वय्‌कःया न्हापांगु चिनाखं याकःचा धकाः छ लिचिले मते ईन्द्रेणी साँस्कृतिक समाज, ख्वपया ग्वसालय् जूगु साहित्यिक गोष्ठिइ न्हाप लाःगु खः । अथेहे वय्‌कःया नेवाः लकस बिराट तःसाहित्यय् लियांल्यू, जिन्दगी सगरमाथा एफ.एम.य् न्हाप, सँझ्याः साहित्य पाःलाःया अन्तर क्याम्पस नेपालभाषा छधाः प्याखं धेंधेंबल्लाः कासाय् बांलाःम्ह मिजं कलाकारया सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु खः ।

वय्‌कः छम्ह भाषिक अभियन्ता नं खः । स्कुल स्कुलय् नेपालभाषा पठनपाठन जूसा जक नेपालभाषाया बांलाक विकास जुइफइ धैगु बिचालं संचालन जूगु नेवाः बस्ति नेवाः स्कुल अभियानया छम्ह संस्थापक छ्याञ्जे नं खः । थ्वहे कथं वय्‌कलं थेच्वय् नेवाः ईङ्गलिस स्कुल स्थापना यानाः थः अनया प्रिन्सिपल जुयाच्वनादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कः नेवाः देय् दबू स्वनिगः विशेष प्रदेशया–वरिष्ठ न्वकू, कुलां साहित्य पाःलाः (पाटन संयुक्त क्याम्पस)या संस्थापक नायः (२०५६/२०६६), हःपाः पुचःया संस्थापक नायः नं खः ।

कवि नवीन् प्रकाश श्रेष्ठ बौ गंगालाल श्रेष्ठ व मां लक्ष्मीकेशरी श्रेष्ठया कोखं थिमिइ जन्म जुयादीगु खः । वय्‌कः नेपालभाषाया आधुनिक गद्य कविताया ख्यलय् उदयीमान कवि खः । वय्‌कः नेपालभाषा व खस नेपाली भाषाय् कविताया नापं थीथी च्वखँ च्वय्‌गुलिइ सक्रिय जुयादीगु दु । वय्‌कःया पिदंगु कविता सफूया नां ह्याउँगु स्वां हाकुगु हि (ने.सं.११४०) खः । वय्‌कलं थीथी वाः पतिइ स्तम्भकारया रुपय् ध्याचू च्वसु नं च्वयादी । वय्‌कः भसास आर बि जोशी प्रतिभा सिरपालं सम्मानित जुयादीगु दु ।

भाजु मल्ल के. सुन्दरया न्हापांगु उपन्यास खः थ्व नसना । पासा मुनाया लुखां ने.सं. ११०३ य् थ्व उपन्यास पिदंगु खः । थ्व उपन्यासय् उपन्यासकारं देशया तमाम जनता अझ खास यानाः चीमिपिं ज्यामि ज्यापुतय्‌त थौंया समस्या प्रति कर्तब्यबोध याकाच्वंगु दु । छपुचः भ्रष्ट राजनीतिज्ञतय्‌सं देशयात आर्थिक रुपं, राजनीतिक रुपं, सांस्कृतिक रुपं गुकथं कंगाल यानाच्वन धयागु खँ थ्व उपन्यासय् ब्वयातःगु दु ।

नसंफाःगु चाया वैचारिक पक्ष नांगु सफूया च्वमि भाजु त्रिप्रसाद धौभदेल खः । ने.सं ११३९ य् भाजु ओमकारेश्वर श्रेष्ठ पाखें पिदंगु थ्व सफू नेपालभाषाया नांजाःम्ह साहित्यकार रामशेखर नकःमिया नसंफाःगु चा नांगु उपन्यासयात कयाः अध्ययन विश्लेषण यानातःगु सफू खः । थ्व सफू त्रिप्रसाद धौभदेलं १४ दँ न्ह्यः नेपालभाषाय् एम.ए. पूवंकेगु झ्वलय् रामशेखर नकःमिया नसंफाःगु चा नांगु उपन्यासयात कयाः गुगु शोधज्या यानादीगु खः व हे शोधग्रन्थयात सफूया रुपय् पिकयाः झीगु न्ह्यःने तयादीगु खः । न्यागू अध्यायय् ब्वथलातःगु थ्व सफुलिइ साहित्यया परिभाषा, उपन्यासया परिभाषा, उपन्यासया प्रकार, नेपालभाषा उपन्यासया इतिहासं लिसें नसंफाःगु चा उपन्यासया कथावस्तु, चरित्रचित्रण, भाषाशैली, वातावरण आदियात कयाः विश्लेषन यानातःगु दु ।

नसमा श्रेष्ठ नेपाः देय्‌या भोँतया छगू नेवाः परिवारया म्ह्याय्मचा खः । स्विटजरलैण्डया मिजंनाप इहिपा जुइवं उखेपाखे झाल । सन १९८३ इ न्हापांम्ह मचा बुइवं थः मां जमुना श्रेष्ठयात मचाबूम्हेसित लहीकेत ग्वाहालि कथं स्विटजरलैण्डय् सःतल । स्वनिगःया नेवाः समाजय् न्हापांनिसें न्ह्यानावयाच्वंगु प्रचलन कथं मचाबूम्ह मां व मचा निम्हेसितं चिकं बुकेगु यात । तर युरोपिली समाजय् उकथंया प्रचलन मदु नापनापं उपचारय् दुपिं अस्पतालया चिकित्सकपिंसं थुकथं मां व मचा निम्हेसितं तूचिकं बुकेगु अनुमति मब्यू । संयोग उबलय् नकतिनि बूम्ह मचाया प्वाः स्याकाः द्यनेत तकं थाकुल । अले जमुना मय्‌जुं नेवाः परम्परा व प्रचलन कथं मचायात क्वातुक चिकंबुकेवं ख्वयेगु नं दित, याउँक न्ह्यः वयेकल । थ्व छगू युरोपेली समाजया मनूतय् निंतिं अजूचायापूगु घटना थें जुल । तर, छम्ह निम्ह यायां चिकं बुकेगु विधि व प्रयोगयात कयाः अनया समाजय् बय्‌बय् जुल । मनूत उत्सुक जुल । लिपा थुगु चिकंबुकेगु विधि, शैली, तरिकायात कयाः उत्सुकपिंत प्रशिक्षण बीगु जुल । सन् १९८६ इ छगू प्रशिक्षण संस्था हे चायेकेगु ज्इा जुल । थुगु संस्थाय् आपालं मस्तय्‌त स्वइपिं स्वास्थ्यकर्मि, नर्स अले गृहणीपिंसं प्रशिक्षण काल ।

सल्लाह कथं नसमा मय्‌जुं थ्वहे मचायात चिकं बुकेगु नेवाःतय् परम्परायात कयाः सन २००० य् “Babymassage” सफू च्वयाः पिकयादिल । गुगु सफू आःतक तःगू संस्करणय् पिदने धुंकल । इलय्‌ब्यलय् थःछेँ नेपाः वयेवने याना च्वनीम्ह नसमा मय्‌जुया थुगु सीप व ज्ञान आः धुलिखेल अस्पतालया नर्सपिंत नं छगू अनिवार्य पाठ्यांश कथं स्यनेकने जुयाच्वंगु दु ।

नसाँ त्वँसा वासः नं खः सफूया च्वमि मय्‌जु रुक्मिणी श्रेष्ठ खः । थ्व ने.सं. ११२८ य् च्वमि थःम्हेस्यां पिकयादीगु सफू खः । थ्व स्वयाः झिदँ न्ह्यः थ्वया न्हापांगु ब्व नं पिदने धुंकूगु खः । न्हय्‌च्यापु च्वखँ दुथ्याःगु थ्व सफुलिइ नसाँत्वँसा नयेगु त्वनेगु ज्वलं जक मखु धकाः नसात्वँसाया मेमेगु महत्व नं न्ह्थनादीगु दु । झी पूर्वजपिंसं झीगु थीथी नखःचखःबलय् नयेगु यानातःगु नसात्वँसा स्वास्थ्यया हिसाबं, मौसमया हिसाबं आपालं बांलाःगु खँ न्ह्यथँसें झीसं छ्यला वयाच्वनागु आपालं नसात्वँसा थीथी ल्वय्‌या वासः कथं नं ज्या वःगु खँ थ्व सफुलिइ न्ह्यथनातःगु दु । अथेहे थ्व सफुलिइ झीसं छेँय् छ्यला वयाच्वनागु थीथी अन्न, केँ, बूबः, तरकारी, फलफूल, मसला, ला आदियात न्यागू वर्गय् ब्वथलाः छता छता नसाया छगू छगू यानाः उकी दइगु – क्यालोरी, उकिया गुण व छु छु ल्वय्‌या उपचारया निंतिं ज्याख्यलय् जू आदि न्ह्यब्वयातःगु दु।

उपन्यासकार भाजु रत्नबहादुर साय्‌मिया प्यंगूगु उपन्यास खः थ्व नाटक जिन्दगीया । ने.सं. ११२४य् ईलोहं प्रकाशनया लुखां थ्व उपन्यास पिदंगु खः । ज्याथःगु बैंसय् थ्यंपिं मांबौयात मस्तय्‌सं हेला याइगु प्रवृत्तियात क्यनाः थ्व उपन्यास च्वयातःगु दु ।

नेपालभाषा ख्यलय् नांजाःम्ह, सकस्यां म्हस्यूम्ह नातिबज्र बज्राचार्य मां मानकुमारी बज्राचार्य व बौ दानरत्न बज्राचार्यया क्वखं ने.सं. १०५८ सालया तछलागा तृतीया बुधवाःकुन्हु असं भोताहितिया दगुबहालय् जन्म जूगु खः । थ्वय्‌कः वि.सं. २०२२ सालया भाषा आन्दोलनं दनावःम्ह छम्ह भाषासर्जक खः ।

थ्वय्‌कलं वि.सं. २०२३ सालय् सफू धुकू चायेकाः नेपालभाषां पिदंगु सफू, पत्रपत्रिका मियाः नेपालभाषाया प्रचारप्रसार यायेत ग्वाहालि यानाच्वंगु खः । थुगु सफू धुकू अनौपचारिक रुपं नेवाःतय् सम्पर्क केन्द्र वा स्वापू तयेगु थाय् जुयाच्वंगु खः । अन भाषा साहित्य ख्यःयापिं भाषाह्यःमिपिं श्रस्तापिं नाप लानाच्वनी, भाषा साहित्य ख्यःया खँ जुयाच्वनी ।

चिनाखँ च्वयेगुली ल्हाः न्ह्याःम्ह थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु ग्वःगः व न्हू सतकया स्वापू (ने.सं. १०८६), सितुया हेमन्त अंकय् पिदंगु खः । थनंनिसें ल्हाः न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कःया न्हापांगु कविता सफू सुतिलः (ने.सं. १०९१) खः । अनं थःत थम्हं लुइकाबले (ने.सं. ११०२), जीवनया दुवातय् (ने.सं. १११३), जि हेरा (ने.सं. ११३०) सफू पिदंगु खः ।

थ्वय्‌कःया ल्हाः चिनाखँ च्वयेगुया नापं म्ये च्वयेगुलिइ नं उलि हे न्ह्याः । वय्‌कःया तय्‌जु (ने.सं. १०८३), स्वय्नगु (ने.सं. ११२१) व छ्यनय् तकुस्वां (ने.सं. ११३५) स्वंगू म्येचाः नं पिदंगु दु । थुकथं थ्वय्‌कलं थीथी चिनाखँया सफू, म्येचाः पिथनेगु नापं न्हसला लसता पौया सम्पादन नं यानादीगु दु ।

थुकथं नेपालभाषाया सफू पसः तयाः चिनाखँ च्वयादीम्ह वय्‌कलं थीथी संघ संस्थाय् आवद्ध जुयाः नं नेपालभाषा सेवा यानादीगु दु । गथे —प्रतिभा साहित्य परिवारया नायः, पासा मुनाया छ्याञ्जे (वि.सं. २०२२ सालंनिसें २०३१ तक) युवक बौद्ध परिषद्या प्रचार छ्याञ्जे (वि.सं. २०२५ निसें २०२८ तक), नेपालभाषा परिषद्या आजिवन सदस्य जुयादीगु दु ।

नेपालभाषा व नेवाः जातिया लागि वय्‌कलं यानादीगु योगदान व वय्‌कःया साहित्यिक पलाः व भाषासेवायात कदर यासें वय्‌कःयात थीथी संस्थापाखें सिरपाः हना देछासें सम्मानित याःगु दु । ने.सं. ११११ कौलागा ११ य् नेपालभाषा परिषद्पाखें चित्तधर सिरपाः, ने.सं. १११६ य् देछापौ, वि.सं. २०५८ साल श्रावण ६ गते विश्वब्यापी शान्ति अभियानपाखें हनापौ, ने.सं. ११२६ तछलाथ्व ७ कुन्हु नेपालभाषा एफएम न्यँमि गुथिपाखें हनापौ, ने.सं. ११२८ कौगाला ११ कुन्हु हःपाः गुथिपाखें हःपाः सिरपाः, ने.सं. ११३१ स विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिपाखें हनापौ, वि.सं. २०६३ य् हरिशंकर रंजितपाखें सम्मान, ने.सं. ११३७ य् उत्कृष्ट रचनाकारय् पेज ३ पिपल्स च्वाइस अवार्ड प्राप्त यानादीगु दु । थुकथं हे न्हिन्हिं सफू धुकू चायेकाः नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायां वय्‌कः ने.सं. ११३९ थिंलागा १२ कुन्हु परलोक जुयादिल ।

ने.सं. १०७६ बछलाथ्व ११ कुन्हु असं, येँय् बौ चैत्यराज बज्राचार्य व मां रामकेशरीया कोखं नारद बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । वय्‌कः नेपालभाषा साहित्यया आधुनिक गद्य कविता व आधुनिक बाखं बिधाय् पीदँ, पीन्यादँ न्ह्यः निसें निरन्तर सक्रिय जुयाः च्वनादीम्ह स्रष्टा खः । वय्‌कःया न्हापांगु च्वसु जिं ला झ्यालं क्वसायगु खः (तय्‌जु ४, ने.सं १०९८) नांगु कविता खः । थथे थीथी पत्रिकाय् आपालं कविता पिदनाः नं कविताया सफू पिमदंपिं कविपिं मध्ये वय्‌कः नं छम्ह खः । वय्‌कलं सरल भाषं कविता च्वयादीसां उकि प्रचुरमात्राय् असन्तोष व आक्रोश उलि हे तिख्खरं थ्वैच्वंगु झीसं खंकेफु ।

बाखं ख्यलय् भाजु नारदया अय् नं मनू म्वाना हे च्वनी (ने.सं.११३५) सफू पिदंगु दु । वय्‌कःया बाखनय् समाजया अनेक ख्यलय् पिदनाच्वंगु बिसंगति, बिकृति, अन्याय, अत्याचार, दुराचार, भ्रष्टाचार, शोषण प्रति असन्तोष, आक्रोश, घृणाया अभिव्यक्ति प्रचुर मात्राय् खनेदु । लिपांगु इलय् वय्‌कलं बहुकेन्द्रीय बिषय, बहुपात्र छ्यलाः बाखं च्वयादीगु दु ।

भाजु नारदं सम्पादन तथा अनुवादया नं ज्या यानादीगु दु । ने.सं. १०९७ य् पिदंगु तय्‌जु पत्रिका व त्रिभूवन विश्वविद्यालय कीर्तिपूर बहुमुखी क्याम्पसं पीदनीगु गं दँ पौ ल्याः ३ या वय्‌कः सम्पादक खः । नःलि लय्‌पौ च्वसु धलः (धलः,ने.सं. ११३६), थाय्‌भु दँपौ (धलः, नेसं.११४१) पत्रपत्रिकाया सम्पादन यानादीगु दुसा महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीया बिपात्र उपन्यासया (ने.सं.११४२) अनुवाद यानादीगु दु । वय्‌कःयात नेपालभाषाया साहित्यय् वय्‌कलं यानादीगु योगदानयात कदर यासें नेपालभाषा एकेडेमि पाखें ने.सं. ११३६ य् दान्यहिरा हःपाः सिरपाः लःल्हाःगु दु ।