Category: भाषा, लिपि व साहित्य

निर्देशक–पत्रकार भाइकाजी महर्जन नयनया जन्म अबु भाइलाल महर्जन व मां नानीमाया महर्जनया कोखं वि.सं. २०२७ भदौ ११ गतेया यलया धालाछेँय् जूगु खः । डेल्टा मिडिया प्रोडक्सनया संस्थापक, नेपाल मण्डल टेलिभिजन प्रा.लि.या प्रबन्धक जुयादीधुंकूम्ह वय्‌कलं थौंकन्हय् झीगु नेपाः च्यानल संचालन याना वयाच्वनादीगु दु । वय्‌कःया निर्देशनय् तःपु हे नेवाः म्येया म्युजिक भिडियो पिदंगु दु । वय्‌कःया निर्देशनय् दुगु थीथी म्येँया म्युजिक भिडियो दुथ्याःगु यौवनया हिसि, हिसि दुगु मिखा, हिसिं जाःगु पहः सिमा कचा सिडी/डिभिडी पिदंगु दु ।

वय्‌कलं थीथी नेपालभाषाया संकिपा नं निदेशन यानादीगु दु । वय्‌कःया निर्देशनय् सर्गः मिला मिजः, बाघचाल व अपिच्य संकिपा पिदनेधुंकूगु दु । ज्यापु समाज यल लिसे आवद्ध वय्‌कःयात पेजथ्री नेपालभाषा पिपुल्स च्वाइस म्यूजिक अवार्ड ११३०, तिर्थ हिरा सिरपाःपाखें सम्मानित यायेधुंकूगु दु ।

भाषिक अभियन्ता लिसें निवन्धकार भाजु भाइराजा तुलाधरया जन्म ने.सं. ११७७ चौलागा ८ कुन्हु येँय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां तीर्थहेरा तुलाधर व बाःया नां हेरारत्न तुलाधर खः । प्राइम कमर्सियल बेकैंया नायव महाप्रवन्धकतकं जुयादीधुंकूम्ह भाजु भाइराजा तुलाधर नेपालभाषाख्यःया सक्रिय भाषिक कार्यकर्ता खः । नेपालभाषा व थ्वया साहित्यया उत्थानय् वय्‌कलं योगदान यानादीगु दु । वय्‌कःया साहित्यिक नां धर्मरत्न तुलाधर खः । थ्व हे नामं वय्‌कलं निवन्ध च्वयादी । विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि, चकना साहित्य पालाः, नेपालभाषा च्वमि गुथिपाखें जूगु साहित्य सम्मेलनय् वय्‌कलं निवन्ध विधाय् न्हाप सिरपाः कयादीगु दु । ‘लिलाम’, ‘छन्त जिं ययेकाबलय’, ‘धिब्छ ब्यूसा घारघुर याये ’वय्‌कःया चर्चित निवन्ध खः ।

वय्‌कः विद्यार्थीकालं निसें जुद्धोदय हाइस्कूलय् जूगु अन्तर हाइस्कूल नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनया ग्वसाः कमितिइ दुथ्यानाः भाषिक ज्याय् सक्रिय जुयादीगु खः । भाइराजा तुलाधर सहलह संस्थाया संस्थापक नायः जुयादीबलय् नेपालभाषाया प्याखं ख्यलय् तःधगु हे ज्या जूगु जुल । उबलय् सहलह संस्थां ‘कुलां चकनी तिनि’, ‘किसि न्याइम्ह मदनमान’ थें जाःगु लोकंह्वाःगु प्याखं क्यनेगु ज्या जूगु खः । वय्‌कः ‘सहलह’ संस्थापाखें प्रकाशित नेपालभाषाया न्हापांगु डाइजेष्ट पत्रिका सहलहया सम्पादक जुयादी । वय्‌कः पब्लिक युथ क्याम्पसया ‘सँझ्याः साहित्य पाला’या संस्थापक नायः लिसें न्हापांगु सँझ्याः पत्रिकाया संपादक, त्रिवि कीर्तिपुर वहुमुखी क्याम्पसं पिदंगु ‘गं’ पत्रिका ल्याः २ या सहसंपादक नं जुयादी ।

नेपालभाषा सिर्जनात्मक साहित्यया न्हापांगु ग्रन्थ कथं ने.सं ६२५य् रचना जूगु भागवत् पुराणयात माने यानातःगु दु । थ्व सफू लुइन्ह्यः प्रमाणित दसिया आधारय् ने.सं ६३८या तन्त्राख्यान नांगु नीतिमूलक बाखं सफूयात नेपालभाषाया न्हापांगु ग्रन्थ कथं नालातःगु खः । छुं नं ग्रन्थया प्रमाणिकता अर्थात् व ग्रन्थ गुलि पुलां धैगु खँ व ग्रन्थय् छ्यलातःगु लिपि, वस्तु, भाषा, शासनावधि ज्वःलायेवं तिनि जुइ । झिंखुगूगु शदीइ वयाः नेपालभाषाया च्वज्याय् ताडपत्रया थासय् मःभ्वं प्रयोगय् वःगु, भुजिंम्वल लिपिया थासय् प्रचलित लिपि गुगु प्रचलनय् वःगु खः, थ्व हे कथं थ्व भागवत पुराण सफू नं मःभ्वतय् भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु दु । थ्व सफूया पुष्पिका वाक्यय् श्रीश्री देवकीदेवी ठाकुरिणीस्यं ल्हाचका धकाः न्ह्यथनातःम्ह पात्रया नां ने.सं ६२७ या चाँगुनारायणया भण्डारय् च्वंगु लुं सियातःगुपतिइ (चाँगुनारायण जिर्णोदार याःम्ह देवकीदेवी ठाकुरिणी) नं उल्लेख जूगुलिं थ्व भागवत् पुराण ग्रन्थ ने.सं ६२५ या हे खः धैगु पुष्टि जूगु दु । शासनावधिया आधार कथं नं देवकीदेवी ठाकुरिणी ख्वपया जुजु भुवन मल्लया (ने.सं ६२५—६३९) म्ह्याय् व तिभय जुजु प्राण मल्ल (ने.सं ६४४—६६८) या तता खनेदु ।

विष्णु आधारित खुगू पुराण— विष्णु, भागवत्, नारदीय, गरुड, पद्म, बराह मध्ये नेपालमण्डलय् दकलय् लोकंह्वाःगु पुराण भागवत् पुराण खः । राष्ट्रिय अभिलेखालयं पिकाःगु वृहत्सूचीपत्रय् जक नेपालभाषा, संस्कृत, मैथिली, नेपाली आदि थीथी भाय् व थीथी लिपिं च्वयातःगु १२० गू भागवत् पुराणया धलः दु । अथेहे नेपालभाषा छ्यलाः च्वयातःगु तर थीथी इलय् ल्ह्ययातःगु भागवत् पुराण राष्ट्रिय अभिलेखालय बाहेक आशा सफूकुथि नापं छेँय्छेँय् नं संकलित जुयाच्वंगु दु । ने.सं ६२५ या मुक्कं नेपालभाषां च्वयातःगु भागवत् पुराण राष्ट्रिय अभिलेखालया लगत सूचीपत्रय् लगत १ । १६७९, विषयाङ्क ३४४ कथं दुथ्याका तःगु दु । थुकिया साइज २३.५ × ८.५ खः । थ्व हस्तलिखित भागवत पुराण ग्रन्थयात मार्र्च ३ ई.सं १९७२ स माइक्रोफिल्मय् तःगु खः । थुगु माइक्रोफिल्म कथं थ्व सफुलिइ ६५९ पत्र दु, तर शुरुया पत्र १—१०० व दथुया पौ २३५—२७९ तनाच्वंगु दुसा ल्यनाच्वंगु पत्र जम्मा ४५५ दु । थ्व ग्रन्थया अन्तिम वाक्य थुकथं दु — (पत्र ६५९ ख, झ्वः ३) ।। द्वादश स्कंध, १३ (अध्याय) ।। सम्वत् ६२५ माग्र्गशिर शुक्ल एकादशी (४) अश्विन नक्षत्र सोमवासरे भागवत संपुण्र्णन् (५) ङङा दिन शुभं ।। श्री श्री देवकीदेवी ठकुरिणीस्यं ल्हाचका । थुकथं देवकीदेवी ठकुरिण नं कंके ब्यूगु १२ स्कन्ध, १३ अध्याय, १८००० सिलः ६५९ पौ दुगु थ्व बाखं ने.सं ६२५ मंसीर शुक्ल एकादशी कुन्हु क्वचाःगु जुल । थुकिं भागवत पुराण ग्रन्थ ने.सं ६२५ स्वयाः न्ह्यः हे रचना जुइधुंकूगु धैगु सीदु ।

थ्व ने.सं ६२५या भागवत पुराण संस्कृतया अनुवाद मजुसे स्वतन्त्ररुपं हे गद्य भाषं च्वयातःगु नेपालभाषाया सफू खः । थुकी कपिल व बुद्धयात नं विष्णुया अवतार नालातःगु दु । थ्व भागवत् पुराणय् दशअवतार आदिया खँ नं दुथ्यानाच्वंगुलिं जुजु श्रीनिवास मल्लपिंसं च्वयाथकूगु दशअवतार नाटक व मेमेगु नाटकया आधार श्रोत मध्ये थ्व भागवत् पुराण नं जुइफुगु खनेदु ।

महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीया ने.सं. १०९९ पलेस्वां प्रकाशनपाखें पिदंगु भाजं मिखा छगू लघु उपन्यास खः । न्यागूद्याय् ब्वथलातःगु थ्व भाजं मिखा झीगु समाजय् च्वंपिं शोषक वर्गया चरित्र व शोषित वर्गया अवस्थाया सचित्र वर्णन् यानातःगु छगू प्रगतिशील उपन्यास खः । उपन्यासया फुक्क धया थें पात्रत शोषित वर्गयापिं गथे —आइसक्रिम मीम्ह लाटा, लँसिथय् च्वना लाकमय् रोगन तइम्ह बिस्काचा, छुं इलम मदुम्ह कान्छाचा, रिक्सावाल चाउरेचा आदि जूगु दुसा उपन्यासया फुक्क घटना निम्नवर्गया मनूतय्‌गु जीवनय् केन्द्रित जुयाच्वंगु दु । “वया जहान दुगु, कलाः द्यांलाःगु सिइला छिमिसं … वयात जोतय् यायेगु जक सीका” धकाः उपन्यासया छम्ह शोषित वर्गया प्रतिनिधित्व यानाच्वंम्ह पात्र मखनचा पाखें शोषण यानाच्वंम्ह साहुयात लक्षित यानाः थ्व वाक्य नवाकेगु यानातःसां शोषित वर्गंत फुक्क छधी छपं जुयाः शोषक वर्गप्रति विद्रोह याःगु धाःसा क्यनातःगु मदु । उपन्यासया नां भाजंमिखा गुगु छुनातःगु खः थ्व सम्वेदनाहीनपिं सामन्ततय्‌त लक्षित यानाः तयातःगु खः ।

भाजु निबन्ध सफूया च्वमि भाषाजवाः ठाकुरलाल मानन्धर खः । थ्व सफू दकलय् न्हापां ने.सं. ११०४ दँय् पिदंगु खःसा थ्व बजारय् न्यायेगु मदयाः यक्व हे माग वःगुलिं मगाःमचाःगु तनाः (परिवद्र्धित) हाकनं ने.सं. ११३३ दँय् गिरिधर मानन्धरं पिथनादीगु खः । थ्व सफुलिइ भाषा, कला, साहित्य, संस्कृति, आध्यात्म दर्शन थेंज्याःगु थीथी विषयया स्वीगुपु अनुसन्धानमूलक च्वसु दुथ्याकातःगु दु । च्वमि ठाकुरलाल मानन्धरया इलय् ब्यलय् पत्रपत्रिकाय् पिहांवःगु लेखमध्ये भचा स्याचु स्याचुगु च्वखँ मुना थ्वः सफू तयार जूगु खः । थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु भाजु शब्दया महत्व, झीगु दिगूपुजा तसकं हे चर्चित निबन्धत खः ।

भाबो सफू ज्यापु पञ्चं च्वयादीगु खः । ने.सं ११२१ य् कुतः पिकाक पाखें पिहांवःगु थ्व सफू येँदेय्‌या ज्यापुतय्‌त कयाः च्वयातःगु दुग्यंगु निबन्ध सफू खः । थुकिइ ज्यापुतय्‌गु इतिहास, संस्कृति, संस्कार, सामाजिक ज्याखँ व उकियात माःगु थीथी हलंज्वलंबारे च्वयातःगु दु । थुकी नेपालभाषाया परम्परागत महत्वपूर्ण खँग्वः यक्व धयाथें दुथ्याकातःगु जूगुलिं नं थ्व महत्वपूर्ण सफू खः । थ्व ब्वनेधुंका ज्यापु समुदायबारे बांलाक थुइके फइ । थुकी पीगुपु च्वखँ दुथ्याकातःगु दु ।

भाय् व साहित्य नाटकया च्वमि चन्द्रबहादुर उलक खः । थ्व सफू जनलेखक संघ ख्वपपाखें ने.सं ११०१ य् पिदंगु खः । थुगु सफुलिइ मुख्यासाहेब, पित्याया दुने सुलाच्वंगु छगू विद्रोह किसान संगठन व भाय् व साहित्य नाटक दुथ्याःगु दु ।

भारते बुद्ध–धर्मया उत्थान व पतन महापण्डित राहुल सांवृत्यायनं च्वयादीगु सफू खः । थ्व सफूयात श्रामणेर सुदर्शनं नेपालभाषां अनुवाद यानाः बुद्ध संवत् २५०१ य् प्रकाशित यानादीगु खः । थ्व चिकिचाधंगु सफुलिइ बुद्ध धर्म उन्नति जुइत वयागु स्वरुप गज्यागु जुइमाः अले बुद्ध धर्मया अवनति व विनाश जुइगु कारण छु जुइफु धैगु खँ छर्लङ्ग क्यनातःगु दु ।

भावना मय्‌जु अपर्णा प्रधानं च्वयादीगु निबन्ध मुना खः । ने.सं ११३० य् नेपाल संस्कृति लय्‌पौ पाखें थ्व सफू पिथंगु खः । विविध विषय् दुथ्यागु थ्व सफुलिइ नेवाः संस्कृतिसम्बन्धी न्यापु, विज्ञानसम्बन्धी प्यपु, नारी व अपाङ्गसम्बन्धी स्वपु व विश्व सम्पदासम्बन्धी छपु यानाः झिंस्वपु च्वखँत दुथ्याःगु दु । च्वमिं थ्व संग्रहय् च्वंगु निबन्धय् थःगु नुगः खँया नापं सम्बन्धित विषयया नं जः ह्वलेगु यानादीगुलिं थ्व निबन्ध संग्रह आत्मपरकया नापं विषयपरक निबन्धया समिश्रण जूगु निबन्ध संग्रह खः ।

भावनाया किचलय् मय्‌जु रीता महर्जनं च्वयादीगु हाइकुया संग्रह खः । लुम्बिनी सम्यक् फाउण्डेशनपाखें ने.सं ११४२ य् पिदंगु थ्व सफुलिइ मतिना सम्बन्धी न्यय्‌गुपु, मिसा व प्रकृति विषयया स्वीनिपु, तजिलजि व सम्पदा सम्बन्धी झिंखुपु व ल्वाकःबकःगु नीप्यपु यानाः जम्मा १३१ पु हाइकु दुथ्यानाच्वंगु दु । थथे थीथी विषयया हाइकु नापं थ्व सफुलिइ नेपालभाषाया नांजाःपिं हाइजिनपिं गथे –बिमल ताम्राकार, महर्जन रत्न, सुरेश प्रधानपिनिगु भिंतुना नापं लुम्बिनि सम्यक् फाउण्डेशनपाखें प्रकाशकीय मन्तुना नं दुथ्यानाच्वंगु दु । थुपिं भिंतुना मन्तुनां मय्‌जु रीता महर्जनया थ्व भावनाया किचलय् दुथ्याःगु हाइकुयात थुइकेत जक मखु हाइजिन रीतायात म्हसीकेत अझ अःपुकाब्यूगु दु ।