Category: भाषा, लिपि व साहित्य

भाजु निबन्ध सफूया च्वमि भाषाजवाः ठाकुरलाल मानन्धर खः । थ्व सफू दकलय् न्हापां ने.सं. ११०४ दँय् पिदंगु खःसा थ्व बजारय् न्यायेगु मदयाः यक्व हे माग वःगुलिं मगाःमचाःगु तनाः (परिवद्र्धित) हाकनं ने.सं. ११३३ दँय् गिरिधर मानन्धरं पिथनादीगु खः । थ्व सफुलिइ भाषा, कला, साहित्य, संस्कृति, आध्यात्म दर्शन थेंज्याःगु थीथी विषयया स्वीगुपु अनुसन्धानमूलक च्वसु दुथ्याकातःगु दु । च्वमि ठाकुरलाल मानन्धरया इलय् ब्यलय् पत्रपत्रिकाय् पिहांवःगु लेखमध्ये भचा स्याचु स्याचुगु च्वखँ मुना थ्वः सफू तयार जूगु खः । थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु भाजु शब्दया महत्व, झीगु दिगूपुजा तसकं हे चर्चित निबन्धत खः ।

भाबो सफू ज्यापु पञ्चं च्वयादीगु खः । ने.सं ११२१ य् कुतः पिकाक पाखें पिहांवःगु थ्व सफू येँदेय्‌या ज्यापुतय्‌त कयाः च्वयातःगु दुग्यंगु निबन्ध सफू खः । थुकिइ ज्यापुतय्‌गु इतिहास, संस्कृति, संस्कार, सामाजिक ज्याखँ व उकियात माःगु थीथी हलंज्वलंबारे च्वयातःगु दु । थुकी नेपालभाषाया परम्परागत महत्वपूर्ण खँग्वः यक्व धयाथें दुथ्याकातःगु जूगुलिं नं थ्व महत्वपूर्ण सफू खः । थ्व ब्वनेधुंका ज्यापु समुदायबारे बांलाक थुइके फइ । थुकी पीगुपु च्वखँ दुथ्याकातःगु दु ।

भाय् व साहित्य नाटकया च्वमि चन्द्रबहादुर उलक खः । थ्व सफू जनलेखक संघ ख्वपपाखें ने.सं ११०१ य् पिदंगु खः । थुगु सफुलिइ मुख्यासाहेब, पित्याया दुने सुलाच्वंगु छगू विद्रोह किसान संगठन व भाय् व साहित्य नाटक दुथ्याःगु दु ।

भारते बुद्ध–धर्मया उत्थान व पतन महापण्डित राहुल सांवृत्यायनं च्वयादीगु सफू खः । थ्व सफूयात श्रामणेर सुदर्शनं नेपालभाषां अनुवाद यानाः बुद्ध संवत् २५०१ य् प्रकाशित यानादीगु खः । थ्व चिकिचाधंगु सफुलिइ बुद्ध धर्म उन्नति जुइत वयागु स्वरुप गज्यागु जुइमाः अले बुद्ध धर्मया अवनति व विनाश जुइगु कारण छु जुइफु धैगु खँ छर्लङ्ग क्यनातःगु दु ।

भावना मय्‌जु अपर्णा प्रधानं च्वयादीगु निबन्ध मुना खः । ने.सं ११३० य् नेपाल संस्कृति लय्‌पौ पाखें थ्व सफू पिथंगु खः । विविध विषय् दुथ्यागु थ्व सफुलिइ नेवाः संस्कृतिसम्बन्धी न्यापु, विज्ञानसम्बन्धी प्यपु, नारी व अपाङ्गसम्बन्धी स्वपु व विश्व सम्पदासम्बन्धी छपु यानाः झिंस्वपु च्वखँत दुथ्याःगु दु । च्वमिं थ्व संग्रहय् च्वंगु निबन्धय् थःगु नुगः खँया नापं सम्बन्धित विषयया नं जः ह्वलेगु यानादीगुलिं थ्व निबन्ध संग्रह आत्मपरकया नापं विषयपरक निबन्धया समिश्रण जूगु निबन्ध संग्रह खः ।

भावनाया किचलय् मय्‌जु रीता महर्जनं च्वयादीगु हाइकुया संग्रह खः । लुम्बिनी सम्यक् फाउण्डेशनपाखें ने.सं ११४२ य् पिदंगु थ्व सफुलिइ मतिना सम्बन्धी न्यय्‌गुपु, मिसा व प्रकृति विषयया स्वीनिपु, तजिलजि व सम्पदा सम्बन्धी झिंखुपु व ल्वाकःबकःगु नीप्यपु यानाः जम्मा १३१ पु हाइकु दुथ्यानाच्वंगु दु । थथे थीथी विषयया हाइकु नापं थ्व सफुलिइ नेपालभाषाया नांजाःपिं हाइजिनपिं गथे –बिमल ताम्राकार, महर्जन रत्न, सुरेश प्रधानपिनिगु भिंतुना नापं लुम्बिनि सम्यक् फाउण्डेशनपाखें प्रकाशकीय मन्तुना नं दुथ्यानाच्वंगु दु । थुपिं भिंतुना मन्तुनां मय्‌जु रीता महर्जनया थ्व भावनाया किचलय् दुथ्याःगु हाइकुयात थुइकेत जक मखु हाइजिन रीतायात म्हसीकेत अझ अःपुकाब्यूगु दु ।

मुकुन्दवृष्ण नेवाःया थ्व वृति भावनाया निफ्वः स्वां कविता वा च्वसु मुना खः । ने.सं. ११२३ य् मैयाँदेवी अमात्य पिकाकः जुया पिथंगु थ्व सफूलिइ इलयब्यलय् थीथी पत्रिपत्रिकाय् पिथनादीधुंकूगु थीथी विषयया च्वसुत छथाय् मुंकातःगु दु ।

नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् प्यंगः थांया नापनापं पिदंम्ह धर्मादित्य धर्माचार्य नं नेपालभाषा पुनर्जागरण आन्दोलनया छम्ह महारथी खः । नेपालभाषाया अनन्य सेवक समाजसेवी, सुधारवादी कवि, नेपाःया न्हापांम्ह पत्रकार अले नेपालय् बौद्धधर्म थकायेत आपालं योगदान बियाझाःम्ह वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०२२ सालया बछलाथ्व १४ कुन्हु मां मणिथकुं व बौ वृषमानया क्वखं यल चिकंबही च्यासः त्वाःया प्रतिष्ठित वैद्य कूलय् जूगु खः । धर्मादित्य धर्माचार्यया प्रब्रजित जुइन्ह्यःया नां ‘जगतमान वैद्य’ खः ।

वय्‌कः नेपालय् म्याट्रिकुलेशन पास यानाः कलकत्ता युनिभर्सिटीइ उच्च शिक्षाया नितिं झायादीगु खः । अबलय् भारतय् स्वराज्यया भावना दना वयाच्वंगु ई खः । कलकत्ता युनिभर्सिटीया महान् आचार्यपिनिगु सत्संगतं छखे वय्‌कःया मन बौद्ध धर्मप्रति क्वसायेकाबिलसा मेखे थःगु मातृभूमि व मांभाय् प्रतिया ममतां देजायेका बिल ।

कलकत्ताय् ब्वनाच्वनादीम्ह वय्‌कः छकः गर्मीया विदाय् नेपाः झाःबलय् ज्वनाझाःगु बौद्ध धर्म सम्बन्धि आपालं किपात येँया मरुत्वालय् प्रदर्शनी यानादिल । थ्व प्रदर्शनीं यानाः नेपाःमि सकसिनं स्वांया पुन्हिया महत्व थुल ।

थीथी विद्याया आपालं शैक्षिक उपाधि हासिल यानादीम्ह धर्मादित्य धर्माचार्यं नेपालभाषाय् दकलय् न्हापां बुद्धधर्म पत्रिका पिकयाः नेपालभाषाया नापं नेपाःया हे न्हापांम्ह पत्रकार जुयादीगु खः । उगु ईया राणा सरकारया कुदृष्टिं बचे जुइत वय्‌कलं स्वंगू अंक तक बुद्धधर्म धकाः नां तयाः पत्रिका पिकयादिलसा लिपा तत्कालिन नेवाः युवातय्‌गु माग कथ प्यंगू अंकं निसें झिगूगु अंक तक बुद्धधर्म व नेपालभाषाया नामं पत्रिका पिकयादिल । ने.सं. १०४५ सालं निसें १०५० यानाः न्यादँया दुने झिगू अंक तक थ्व पत्रिका पिकायेत वय्‌कः ताःलात ।

वय्‌कलं बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिका पिकयाः नेपालभाषा व बुद्ध धर्मया प्रचारप्रसारय् आपालं योगदान बियादीगु दु । वय्‌कलं थ्वहे पत्रिका मार्फत् न्हिं घौछि नेपालभाषाया नितिं ई बीगु लागि सकल नेवाःतय्‌त आह्वान यानादीगु खः । थथे नेपालभाषा पुनर्जागरणया निंतिं दकलय् न्हापां थथे तप्यंक आह्वान यानादीम्ह न्हापांम्ह व्यक्ति थ्वय्‌कः हे खः । थ्व पत्रिकाय् गुलि नं गद्य रचना पिदन फुक्क धयाथें धर्मादित्यया च्वसां हे पिदंगु खः ।

धर्मादित्य धर्माचार्यजुं बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिका पिकायेगुया नापनापं नेपालभाषा थकायेगु निंतिं ने.सं. १०४६ सालय् कलकत्ताय् नेपालभाषा साहित्य मण्डल, ने.सं. १०४९ सालय् नेपाल गुथि नीस्वनादिल । अथेहे थ्वय्‌कलं ने.सं. १०४६ सालय् इलाहाबादय् जूगु पण्डिततय्‌गु बौद्ध महासभाय् नेपालभाषा व थ्वया साहित्य धयागु कार्यपत्र न्ह्यब्वयादिल । लिपा थ्व कार्यपत्र बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिकाय् पिकयादिल । अथेहे नेपालभाषा सुचिग्रन्थ धयागु नेपालभाषाया प्राचीन सफूया धलः नं थ्वहे पत्रिकाय् पिथना दिल ।

अथेहे धर्मादित्य धर्माचार्यं कलकत्ताया विश्व–विद्यालयय् मेमेगु मातृभाषायात थाय् बियातःथें नेपालभाषायात नं भर्नाकुलर विषय कथं दुथ्याके बीकेगु निंतिं आपालं कुतः यानादिल । थुकिया निंतिं नेपाली विद्यार्थीपिनिगु नेतृत्व यानाः उगु ईया भाइस चान्सलर आसुतोष मुखर्जीयाथाय् डेलिगेशन नं झायादिल ।

धर्मादित्य धर्माचार्यं नेपालभाषा उत्थानया नितिं जक मख नेपालय् स्थविरवाद ब्वलंकेगु, स्वांयाः पुन्हि हनेगु, लुम्बिनीइ मायादेवीयाथाय् पशुबलि बिइगु दिकेगु, जीर्ण जुयाच्वंगु किन्दोल विहार जिर्णोद्धार यायेगुलिइ तःधंगु भूमिका म्हितादीगु दु । थ्वहे कथं वय्‌कलं बुद्धधर्म प्रचारप्रसारया निंतिं नेपालय् हे बुद्धधर्म उद्धार संघ, बुद्धोपासक संघ, बुद्धोपासिका संघ’ स्थापना यानादिल । थथेहे भारतय् बुद्धधर्म प्रचारया निंतिं थः हे सेक्रेटरि जुयाः अल इण्डिया बुद्धिष्ट कन्फरेन्स यानादिल । नेपाः देशय् उदाय् गुभाजुया ल्वापु जुयाः गुभाजुतय्‌सं लामा भागि याःपिं उदाय्‌तय्‌सं पतिया मकायेकं पूजा याःवये मखु धाःबलय् लामा भागि यानाः छुकिया पतिया धयागु सुधारवादी च्वसु च्वयाः बुद्धधर्म पत्रिकाय् पिकयादिल ।

विद्धान धर्मादित्य धर्माचार्ययागु थज्याःगु भाषासेवा नापं थीथी ज्यायात कदर यासें वय्‌कःयात च्वसापासां भाषाजवाः धर्मोदय सभां धर्मानुशासक पदं छाय्पिउगु दु । थुकथं थःगु मातृभाषा नेपालभाषा साहित्य, संस्कृति व बौद्धधर्म उत्थानया निंतिं ज्या यायां ने.सं. १०८३ सालया दिल्लागा ३० कुन्हु वय्‌कः परलोक जुयादिल ।

“Linguistics and Newari Language” भाषाविज्ञान व नेपाल भाषा नांगु सफू डा. तुयु बहादुर महर्जनं च्वयादीगु भाषा विज्ञानया सैद्धान्तिक ज्ञानया नापं नेपालभाषाया भाषिक विशेषता दुथ्याःगु सफू खः । पद्यकन्या क्याम्पस पलेस्वां पुचः पाखें ने.सं ११३१ य् प्रकाशित जूगु थ्व सफू बी.ए. नेपालभाषा ब्वनीपिं विद्यार्थीपिनिगु नितिं स्वंगूगु पत्रया भाषाविज्ञानया पाठ्यक्रमयात ज्याख्यलय् जुइकथं च्वयातःगु सफू खः ।

भिंम्ह मनू श्रव्य नाटक पशुपतिमान प्रधान स्काउटं च्वयादीगु खः । थुगु सफू कुतः पिकाकःपाखें ने.सं. ११३६ सिल्लागा ३० कुन्हु पिदंगु खः । थुगु सफू स्काउटया विषयवस्तुयात कयाः च्वयातःगु खः ।