Category: भाषा, लिपि व साहित्य

मोहनमान साँगामी हेटौंडाया छम्ह भाषासेवी खः । मोहनमान साँगामीया जन्म वि.सं. २०१५ असार महिनाय् ख्वपय् जूगु खः । लिपा वय्‌कः हिटौंडाय् च्वनेगु यानादिल । वय्‌कः ‘हेटौंडा वाःपौ’ या कार्यकारी सम्पादक लिसें नेवाः सांस्कृतिक पुचःया वरिष्ठ सल्लाहकार नं खः । हेटौंडाय् ‘सायाः’ पिकायेगु, ‘यःमरि पुन्हि’ न्यायेकेगु, ‘ययाःपुन्हि’ हनेगु आदि सांस्कृतिक ज्याय् वय्‌कः सक्रिय जुया च्वनादीगु दु ।

नाति महर्जनया च्वसां पिज्वःगु काव्य सफू मोहनी नखः बाखं म्ये ने.सं. ११३८ तछलागा दशमी कुन्हु कुतः पिकाकः पाखें पिदंगु खः । थुगु सफुलिइ ४२७ पु चिनाखँ दुथ्यानाच्वंगु दु । खण्डकाव्य दुने नेवाःत छधी छपाँय् जुयाः वनेमाःगु आग्रह दु । मचातय्‌त नेवाः भाय् ल्हाकेमाःगु व नेवाः अधिकार कायेत न्ह्यःने न्ह्यचिले माल धकाः सः थ्वयेकातःगु दु । झी महिताःतय्‌त न्हंकीपिं मलः खः, न्हसला खः धकाः सः थ्वयेकातःगु दु । मोहनि नखःया लिधंसाय् नेपाःया वर्तमान सामाजिक आर्थिक राजनैतिक विसंगति न्ह्यब्वयातःगु नेवाः समाज सांस्कृतिक बाध्यता आशा निराशा इच्छा आकांक्षा असन्तोष आक्रोस आदिया चित्रण न्ह्यथनातःगु काव्यया रुपय् भावत प्वंकातःगु दु ।

बाखं च्वमि मोहिनी चित्रकार मां रोहिणी व बा गोविन्द चित्रकारया कोखं ने.सं. १०७८ य् जन्म जूम्ह खः । थ्वय्‌कःया वालं चिनातःगु खुसिबाः (ने.सं.११३४) बाखं सफू पिदंगु दु । झीगु सामाजय् मिसापिंत जुइगु विभेद, पुरुष अधिनायकवादया विरोधया सः थ्वयेकाः मिसा सशक्तीकरण, मिसा अधिकारया निंतिं सचेतना थनेगु कुतः थ्वय्‌कःया बाखनय् खनेदु ।

म्हगसय् नापलाःम्ह पूधाः प्याखं सत्यमोहन जोशीं च्वयादीगु खः । थुगु सफू लोकसाहित्य परिषद् पाखें ने.सं. १११९ थिंलाथ्वय् पिदंगु खः । थुगु ऐतिहासिक नाटकय् वत्स देशया जुजु उद्यन व उज्जैन देशया राजकुमारी बासवदत्ताया मतिनायात प्याखंया रुपय् न्ह्यब्वयातःगु दु ।

थीथी च्वमिपिंसं प्वंकातःगु बिचाः मुनाया सफू खः– म्हपुजा । नेवाःतय् दकलय् सकलय् तःजिगु नखः कथं काइगु म्हपुजा निबन्ध सफुलिइ च्वखँ मुकांदीम्ह सत्यमोहन जोशी खः । ने.सं १११९ य् लोकसहित्य परिषद्ं पिथंगु थ्व सफुलिइ म्हपुजाया परिभाषा, म्हपुजाया इतिहास, म्हपुजाया उद्देश्य व दर्शन, म्हपुजाया कर्मकाल निर्णय, म्हपुजा विधि, म्हपुजा–नेवाःतय्‌गु मंकाःगु संस्वृति, म्हपुजा व न्हूदँया भिन्तुना लिसें धलं दनेत मन्दः, म्हपुजाया रहस्य, म्हपुजा व नेवाः म्हसीका, नेवाःतय्‌गु बिस्कंगु विशेषतां जाःगु मंकाःगु नेवाःपहःयागु नखःचखः जात्रा उत्सव थितिरिति व म्हपुजा विषय दु ।

म्हपुजा निबन्ध सफू पत्रकार बुद्धाचार्य शाक्यया सफू खः । पिकाकः ओलम्पस क्लबपाखें ने.सं १११७ न्हूदँ, म्हपुजा दिनस थ्व सफू पिदंगु खः । ओलम्पिक क्लबं नेवाः एकताया चिं म्हपुजाया विधि हने मसःपिं व म्हपुजाया विशेषतां जाःगु खँ मसियावंपिं नेवाःतय्‌गु निंतिं म्हपुजाया विविध पक्ष थुइकेत थ्व सफू पिकाःगु खः ।

म्हपुजा विधि सफू सुवर्ण शाक्यं च्वयादीगु खः । ने.सं. ११२३ य् पिदंगु थ्व सफूया पिकाकः ओलम्पस क्लब खः । नेवाःतय् राष्ट्रिय नखःकथं कनावयाच्वंगु म्हपुजा विधि ल्वः मनावंगुलिं भावी सन्ततिया निंतिं म्हपुजाविधि छगू लिखितरुपय् दःसा जिउ धैगु मनंतुनाः थ्व सफू पिहांवःगु खनेदु ।

यज्ञमानपति बज्राचार्यं मुंकादीगु व मणिसिंह महाविहारपाखें ने.सं. ११२४ य् पिहांवःगु थ्व सफूया तातुना नेवाःमितय्‌सं म्हपूजा विधि पूवंक हनाः उकिया महत्व बृद्धि जुइमा धैगु खः । थुकी यक्व म्हपुजा यायेबलय् पूवंकेमाःगु पूजा विधिया वाक्यत न्ह्यथनातःगु दु ।

म्हय्‌पि अजिमा अमृता महर्जनं येँया म्हय्‌पि अजिमाया बारे अध्ययन अनुसन्धान यानाः च्वयादीगु संस्कृति विषयया सफू खः । थ्व सफू ने.सं ११३२य् न्हू हिसु पुचलं पिकाःगु खः । थ्व सफू च्वमिं थःगु स्नातकोत्तरया नितिं च्वयादीगु थेसिसयात परिमार्जन यानाः सफूया रुप बियादीगु खः ।

म्हसीका धलः (नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् योगदान दुपिनिगु) “Who is who in Nepalbhasa” सफू भाजु फणीन्द्ररत्न वज्राचार्यया संकलन व सम्पादनय् वय्‌क:या तःदँया परिश्रम पश्चात पिदंगु नेपालभाषा ख्यलय् अतिकं महत्वं जाःगु सफू खः । नेपालभाषा एकेडेमिया स्थापना पश्चात नेपालभाषाया आधारभूत ग्रन्थ पिकायेगु झ्वलय् नेपालभाषा एकेडेमि पाखें ने.सं ११२३ य् पिदंगु थ्व थीथी ख्यलय् योगदान ब्यूपिं व्यक्तित्वपिनिगु म्हसीका मुना सफू खः ।

थ्व सफू स्वयाः न्ह्यः नेपालभाषाया च्वमिपिंसं थःपिनिगु वा मेपिनिगु जीवनीया सफू पिकायेगु याःगु दुसा थथे सामुहिक रुपं नेपालभाषाया ख्यलय् ज्या यानावंपिं व्यक्तित्वपिनिगु परिचय बियातःगु सफू पिकायेगु मजू । उकिं थ्व म्हसीका धलः सफू नेपालभाषाया ख्यलय् न्हापांगु सफू खः । खय्‌त ला थ्व सफूया द्यबलय् नेपालभाषा साहित्यख्यलय् योगदान दुपिनिगु धकाः धयातःसां मुक्कं विशुद्ध साहित्यया ख्यलय् जक मखु संगीत, कला, तजिलजि, धर्म आदिया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकावंपिं च्वमिपिं व सफू पिकयाब्यूपिं दातापिं नापं नेपालभाषा थकायेगु ज्याय् योगदान बियावंपिं व्यक्तिपिनिगु परिचय बीगु ज्या थ्व सफुलिइ जूगु दु ।

थ्व सफुलिइ नेपालभाषा व थ्वया साहित्य थकायेगु ज्याय् थीथी कथं योगदान ब्यूपिं १५८१ म्ह व्यक्तित्वपिनिगु म्हसीका बियातःगु दु । सफुलिइ थज्याःपिं व्यक्तित्वपिनिगु नां धलः वर्णानुक्रम कथं बियातःगु दुसा उमिगु परिचय धाःसा थकाली कथं झ्वःछुकातःगु दु । थुकथं थ्व सफुलिइ नेपालभाषाया हस्तलिखित कालया श्रष्टापिं अर्थात् मल्लकालया स्रष्टापिं राजपंडित मणिक, लुन्तभद्र, कलह्रदेव, जुजु रण मल्ल, जुजु महेन्द्र मल्ल आदिनिसें थौंया स्रष्टापिं अर्थात् ने.सं ११२३ स्वयाः न्ह्यः सफू पिदंपिं श्रष्टापिनिगु परिचय दुथ्यानाच्वंगु दु ।

स्रष्टापिनिगु परिचय बीगु क्रमय्— च्वमिया नां, बूगु तिथि मिति, बूगु थाय्, मां अबुया नां, च्वसा न्ह्याःगु विधा, न्हापां पिदंगु लेख रचना (प्रकाशित जूगु पत्रपत्रिका व पिदंगु दँ), पिदंगु सफूया धलः (पिदंगु दँ व विधाया परिचय सहित), सम्पादन व अनुवाद दुसा उकिया नां व पिदंगु साल, च्वमि छुं संघ संस्थाय् संलग्न जूगु दुसा उगु संघ संस्थाया नां व च्वमिंयात प्राप्त छुं सिरपाः, मान, पदक प्राप्त जूगु दुसा उकिया नां आदि दुथ्याकातःगु । थ्व बाहेक च्वमिया कृतियात कयाः सुं समिक्षकं समिक्षा यानातःगुया छत्वाःचा सार खँ नं न्ह्यब्वयातःगु दु । थुकथं थ्व सफू नेपालभाषाया अध्ययतातय्‌गु लागि छगू मूवंगु ज्वलं जूगु दु ।