धिमय् नेवाःतय्सं थाइगु तसकं लोकंह्वाःगु बाजं खः । सः तःसः जुइगुलिं न्हापा सैनिक बाजंकथं व बस्तिपिने बुँज्या वनेत जंगलि जनावर ख्यायेत थ्व बाजं थायेगु चलन दुगु खँ नं न्यनेदु । न्ह्यागुं जात्रा पर्वय् मेमेगु बाजं खलःया दकलय् न्हापा धिमय् बाजं खलः च्वनी । न्हापा न्हापा धिमय्या विशेष बोल थानाः सिथं यंकीगु नं चलन दुगु खः । थ्व चलन थौंकन्हय् खने मदु । धिमय् उप्वः थें ज्यापु जातिं थाइगु खःसां थासंथाय् शाक्य, ताम्राकार, स्यस्यःत व मेमेपिंसं नं थानाच्वंगु खनेदु ।
धिमय् तसकं पुलांगु लोकबाजं खः । पुलां पुलांगु धिमय् सिँग्वं गथे खः अथेहे बकुलाक जूसां दयेकातःगुलिं नं थ्व बाजं पुलांगु खः धयागु सीदु । लिच्छविकाल स्वयां न्ह्यःनिसें दुगु अनुमान यानातःगु धिमय्या पुलांगु नां ‘धेमस्’ खः । किराँततय्गु बाजं च्याब्रुङलिसे ज्वःलाःगुलिं ‘धिमय् किराँतकालीन बाजं खः’ धयागु धापूयात तिबः बियाच्वंगु दु । धिमय् दुने फुस्लुंगु तःग्वःगु उत्तिस, हलू बाय् सिसौंया सिँग्वंयात निखें छ्यंगुलिं भुनाः उकियात निखें तं सालाः दयेका तइ । थौंकन्हय् लीयागु नं धिमय् दयेकेगु थायेगु चलन वःगु दु । धिमय्या देय्पापाखेया छ्यंगू दुने दथुइ अप्पाचुं, ल्वहंचुं, गुंगू आदियागु मसला दयेकाः इलातइ ।
नेवाःतय्सं थाइगु धिमय् निथी दु— तग्वः धिमय् व चीग्वः धिमय् । थुपिं निथी धिमय् ग्वलं जक पाःगु मखु निथी धिमय्या बोल, थाइगु ई व परम्परा सकतां पाः । तग्वः धिमय् पुलांगु नेवाः बाजं खःसा चीग्वः धिमय् लिपा तिनि छ्यलाबुलाय् वःगु खः धइगु जनविश्वास दु ।
धिमय् थायेत भंगलय्तक वयेक गःपतय् क्वखानाः जवय् कथिं व देय्पाय् ल्हाःतं थाइगु खः । धिमय् निम्ह, प्यम्ह, खुम्ह, च्याम्ह आदि ज्वःलाकाः पुचलय् थाइ । येँय् व यलय् धिमय्या गुहालि बाजं घौ/कँय्पु बाय् भुस्याः खःसा ख्वपय् भुछ्याः (भुस्याः) व सिछ्याः/सिस्याः (छुस्याः) थाइ । धिमय्या बोल बाजनं पिज्वयेके अःपुुगुलिं थुकियात थाये अःपुगु बाजंकथं कयातःगु दु । येँ, यल, ख्वप, भ्वँत जक मखु छथाय्या हे त्वाः पतिकं धिमय् बोल पाः । नेसं.१११४ य् येँय् जूगु धिमय् ब्वज्याय् स्वनिगःया ८७ गू धिमय् खलकं ब्वतिकाःगु दु । इलंइलय् येँ, यल, ख्वप, भ्वँत आदि नेवाः बस्तिइ तःक्वः धिमय् थायेगु ब्यज्या व धेंधेंबल्लाः जुयाच्वंगु दु ।