नेपाल देय्या आधिकारिक भाय् जूगुलिं नेपालभाषा धकाः सम्मान बियातःगु भाय् सकल नेवाःतय् अभिब्यक्तिया मंकाः माध्यम खत । नापनापं थीथी कालक्रमय् पिनें दुहाँवःपिं आप्रवासीपिन्सं नं थःगु न्हियान्हिथंया जीवनया छ्यलाबुलाय् नालेगु यानावंगुलि छगू अवस्थाय् नेपालभाषा प्राचीन नेपालमण्डल लागाया माध्यम भाषा कथं न्यने धुंकूगु खत । खतुं प्रमाणिक कथं थुगु भाय्या इतिहास गुलि ताःहाः धकाः धायेत अःपुमजू अथेखःसां द्वलंद्वः न्ह्यवया सामाजिक जीवनय् थुुगु भाषां थाय् कायेधुंकूगु खंकेफु । वैज्ञानिकपिन्सं थ्वैत सँय्–बर्मेली खलःया छगू मू भाय् कथं नालातःगु जुल ।

अथेला तःगु जाति समुदाय व संस्कृतिया मनूत दुगु नेपाल देसय् सच्छि सिबें अप्वः भाषा–भाषिकात ल्हानावयाच्वंगु दु । लखंलख मनुखं ल्हाइगु भाय्निसें सःबसः मनुखं जक ल्हाइगु भाय् नं दु । फुक्क भाय्या थःथःगु कथंया बिस्कं पहःत दु, उलि हे महत्व नं दु । तर नेपालय् ल्हाइगु फुक्क भाय्या थःगु हे आखःग्वः–लिपि मदु । राज्ययापाखें आधिकारिक माध्यम भाय् कथं नालातःगु खँय् नेपाली भाय्या नं थःगु हे लिपि मदु । थुकिया निंतिं भारतया देवनागरि लिपि नालावयाच्वंगु दु । हिमाली लागाया सँय् बर्मेली खलःया भाय्या निंतिं सँदेय्या सम्बोटा लिपि छ्यलेगु प्रचलन दु । मर्सय्पाखे आपालं मनुखं ल्हाइगु मैथिली भाय्या धाःसा थःगु बिस्कं लिपि दु, गुगु भारतपाखे नं छ्यलेगु याइ ।

थःगुहे बिस्कं लिपि दुगु नेपाःदुनेया भाय् मध्ये नेपालभाषा विशेष खः । प्रचलित नेपाल निसें भुंजिमोल, कुंमोल, लितुमोल, पाचुमोल थीथी शैली कथंया लिपित छ्यलेगु नेपालभाषाया पहः खः । च्वयेगु आखःयात अतिकं कलात्मक स्वरुपय् विकास यानातःगु रञ्जना लिपि नेपालभाषाया च्वन्ह्याःगु तिसा खत । गुगु लिपि अन्तर्राष्ट्रिय स्तरय्तकं न्यनाच्वंगु दु ।

लेख्य परम्पराया विकासया दसि हे लिपि खत । अध्ययन अनुसन्धान कथं नेपालभाषाया लेख्य अभिलेख थ्यंमथ्यं द्वःछिदँ जुइमा धैगु अनुमान जुयाच्वंगु दु । विशुद्ध साहित्य सिर्जनाया कथं काव्य विधा प्राचीन नेपालभाषाया दक्कले तःमि अले उलिहे पुलां । अथेहे प्याखं विधा नं उलि हे तःजि । आख्यान, अवदान, बाखं आदि नं उलि हे दु । थौंया इलय् तक थ्यने धुंकाः थीथी विधाय् नेपालभाषा साहित्य कृति पिदनाच्वंगु दु । मुक्कं नेपाः देय्या साहित्य सिर्जना दुवालेबले नेपालभाषा साहित्य ख्यःया भूमिका गाक्कं गौरवपूर्ण ।

सन्तोषया खँ खत, भाषा, लिपि, साहित्य, ब्याकरण अले शब्दकोश तकया विकासया दायीत्व पूवंकेगु कथं नेपालभाषा ख्यलय् थौंकन्हय् आपालं संगठित कुतः नं जुयाच्वंगु जुल । 

मानवीय चेतनाया छगू उत्कृृष्ट अभिब्यक्ति खः – म्ये । नुगःया लसता जक मखु पीडा अले आक्रोश, असन्तोषयात नुगलय् थीगु कथं लय व गेययात छगू कलात्मक पहलं संयोजनयासें न्ह्यब्वयेगु कला खः, थ्व । उकिं म्ये धैगु मानवीय कला व सौन्दर्य पक्षया पर्याय खत । तर ब्यक्तिया ल्याखं जक मखु समष्टिगत समुदायदुने हे म्ये हालेगु, म्ये न्यंकेगु वा म्ये न्यनेगु छगू स्थापित संस्कृति परम्परा कथं न्ह्याकावयाच्वंगु गुगुं समुदाय दुसा उकी मध्ये छगू समुदाय खः – नेवाः !

म्येयात आकर्षक व कलात्मक प्रस्तुतिया लिधँसा खः बाजं । अथेला प्रागऐतिहासिक इलय् नं मनुखं सन्देश सम्प्रेषण व संवाहकया माध्यम कथं ताल व सुरयात नालावःगु खः । आःया बाजंत थुकिया हे उन्नत स्वरुपत खत । तर पाःगु छु धाःसां नेवाःतय्सं ताल सुरया निंतिं वा मनोरञ्जनया साधन कथं जक बाजं थायेगु मयाः । ई, मौसम, नखःचखः, जात्रापर्व अले मानवीय संस्कार हनेगु निंतिं छगू मदयेकं मगाःगु साधन कथं बाजंयात नाला यन । उकि बाजं नेवाः संस्कृति व नखःचखःयात वोध याकीगु छगू प्रमुख माध्यम जुयाबिल । अजुचायापूगु खँ, मनूया निंतिं बाजं मखु, बाजंया निंतिं मनू जुयाबिल । अथे जुयाः बाजंयात म्वाकेत नेवाःतय्सं आखाः दयेकल, गुथि स्वन । अले माःगु आयस्ता नं तयाथकल । मेमेगु समुदाय व नेवाःया दथुइ पाःगु वा बिस्कं थुकथं खत ।

छझाः न्ह्याइपुइकेगु जक खःसा मनुखं न्ह्यागु नं कथं अभिनय यायेफु । प्याखंया प्रयोजन उकथं मखु नेवाःतय् निंतिं । छपु छपु प्याखनय् लौकिक वा अलौकिक बाखं ला दइगु हे जुल तर उकियात दबुली हयाः जीवन्त यायेगुया आजु खः समाजया निंतिं जीवनया आदर्श, मूल्य, मान्यता अले दर्शनया सन्देश बीगु । नापनापं प्रत्येक प्याखं अले प्याखंम्वःयात जीवन्त दयेकीगु निंतिं नालीगु भाव, मुद्रा, कला, ताल, चाल अले पाश्र्व संगीतया उलि हे गुह्य अर्थ नं दु । अथेहे वसः, तिसा–पुंसा, ज्वंसाया नं थीथी महत्वं जाः ।

त्वाः पतिकं, लाछि व दुवाः पतिकं दय्काताःगु चकंदबू प्याखं पिदनेत खत । तर मनोरञ्जनया निंतिं सर्वजनया सुविधायात ध्यानय् तयाः थुकथं व्यवस्थित अले आकर्षक भौतिक संरचना तक धस्वाकेत निपुणपिं नेवाः पुर्खा नेवाःतय् निंतिं जक मखु मुक्कं नेपाःदेय्या निंतिं गौरवया खँ जुल ।

नेपाल देय्या आधिकारिक भाय् जूगुलिं नेपालभाषा धकाः सम्मान बियातःगु भाय् सकल नेवाःतय् अभिब्यक्तिया मंकाः माध्यम खत । नापनापं थीथी कालक्रमय् पिनें दुहाँवःपिं आप्रवासीपिन्सं नं थःगु न्हियान्हिथंया जीवनया छ्यलाबुलाय् नालेगु यानावंगुलि छगू अवस्थाय् नेपालभाषा प्राचीन नेपालमण्डल लागाया माध्यम भाषा कथं न्यने धुंकूगु खत । खतुं प्रमाणिक कथं थुगु भाय्या इतिहास गुलि ताःहाः धकाः धायेत अःपुमजू अथेखःसां द्वलंद्वः न्ह्यवया सामाजिक जीवनय् थुुगु भाषां थाय् कायेधुंकूगु खंकेफु । वैज्ञानिकपिन्सं थ्वैत सँय्–बर्मेली खलःया छगू मू भाय् कथं नालातःगु जुल ।

अथेला तःगु जाति समुदाय व संस्कृतिया मनूत दुगु नेपाल देसय् सच्छि सिबें अप्वः भाषा–भाषिकात ल्हानावयाच्वंगु दु । लखंलख मनुखं ल्हाइगु भाय्निसें सःबसः मनुखं जक ल्हाइगु भाय् नं दु । फुक्क भाय्या थःथःगु कथंया बिस्कं पहःत दु, उलि हे महत्व नं दु । तर नेपालय् ल्हाइगु फुक्क भाय्या थःगु हे आखःग्वः–लिपि मदु । राज्ययापाखें आधिकारिक माध्यम भाय् कथं नालातःगु खँय् नेपाली भाय्या नं थःगु हे लिपि मदु । थुकिया निंतिं भारतया देवनागरि लिपि नालावयाच्वंगु दु । हिमाली लागाया सँय् बर्मेली खलःया भाय्या निंतिं सँदेय्या सम्बोटा लिपि छ्यलेगु प्रचलन दु । मर्सय्पाखे आपालं मनुखं ल्हाइगु मैथिली भाय्या धाःसा थःगु बिस्कं लिपि दु, गुगु भारतपाखे नं छ्यलेगु याइ ।

थःगुहे बिस्कं लिपि दुगु नेपाःदुनेया भाय् मध्ये नेपालभाषा विशेष खः । प्रचलित नेपाल निसें भुंजिमोल, कुंमोल, लितुमोल, पाचुमोल थीथी शैली कथंया लिपित छ्यलेगु नेपालभाषाया पहः खः । च्वयेगु आखःयात अतिकं कलात्मक स्वरुपय् विकास यानातःगु रञ्जना लिपि नेपालभाषाया च्वन्ह्याःगु तिसा खत । गुगु लिपि अन्तर्राष्ट्रिय स्तरय्तकं न्यनाच्वंगु दु ।

लेख्य परम्पराया विकासया दसि हे लिपि खत । अध्ययन अनुसन्धान कथं नेपालभाषाया लेख्य अभिलेख थ्यंमथ्यं द्वःछिदँ जुइमा धैगु अनुमान जुयाच्वंगु दु । विशुद्ध साहित्य सिर्जनाया कथं काव्य विधा प्राचीन नेपालभाषाया दक्कले तःमि अले उलिहे पुलां । अथेहे प्याखं विधा नं उलि हे तःजि । आख्यान, अवदान, बाखं आदि नं उलि हे दु । थौंया इलय् तक थ्यने धुंकाः थीथी विधाय् नेपालभाषा साहित्य कृति पिदनाच्वंगु दु । मुक्कं नेपाः देय्या साहित्य सिर्जना दुवालेबले नेपालभाषा साहित्य ख्यःया भूमिका गाक्कं गौरवपूर्ण ।

सन्तोषया खँ खत, भाषा, लिपि, साहित्य, ब्याकरण अले शब्दकोश तकया विकासया दायीत्व पूवंकेगु कथं नेपालभाषा ख्यलय् थौंकन्हय् आपालं संगठित कुतः नं जुयाच्वंगु जुल । 

सभ्यताया मू दापू खः – संस्कृति व सम्पदा ! मानवीय समुदायया न्हियान्हिथंया जीवन हनेगु प्रवृत्तिया जीवन्त किचः खः थुपिं । थुकी विधि व व्यवहार जक मखु जीवन व जगतया सम्बन्धय् बिचाः नं दुथ्याना च्वनी । उकिं समाज व समुदायया अवस्थायात दुवालीबले उमिगु जीवन हनेत छ्यलाबुला यानावयाच्वंगु भौतिक संरचना वा सुविधायात जक स्वइमखु । ताःहाकःगु इलंनिसें छगू संस्कार, मान्यता व प्रवृत्ति कथं मदिक्क थातंकयाच्वंगु मूल्य मान्यताया नापनापं जीवन शैलीयात नं दुवालेगु याइ । थुज्वःगु खँ धाःसा गुलिं बौद्धिक सिर्जनाया लिच्वः कथं समाजया विधि, व्यवहार व बिचालय् अभिब्यक्त जुयाच्वनी, गुगु अमूर्त सम्पदा कथं नालाकाइगु जुल । अथे हे समुदायया सामूहिक अले सिर्जनात्मक श्रमया लिच्वः कथं भौतिक रुपय्् स्वयेखने दइ उकियात मूर्त सम्पदा कथं थुइकी ।

अन्तर्राष्ट्रिय ख्यःया मिखाय् संस्कृति व सम्पदाया निंतिं नेवाः समाज व सभ्यता मुक्कं तःजिगु–तःमिगु धुकू खः ।

जीवन हनेगु झ्वलय् मदिक्क न्ह्याकावयाच्वंगु संस्कार, संस्कृति, परम्परा, नखःचखः अले जात्रा पर्व नेवाः समाजया मौलिकता व विशेषता खत ।

पुर्खापिनि सिर्जनात्मक प्रतिभायात छ्यलाः धस्वाकातःगु द्वलंद्वः भौतिक संरचनात गुुगु दु छखे उकी सिप, कला, प्रविधि व ज्ञानया तःजिगु गुण खंकेफु, मेखे प्रत्येक संरचनाया स्वरुप, आकार, प्रकृतिया ल्यूने कल्पना जक मखु जीवन दर्शनया गहन पक्ष नं ध्वदुइ । थ्वहे कारणं नेवाः सभ्यताया केन्द्र नेपालमण्डल छगुलिं हे सम्पदा व संस्कृतिया अतिकं महत्वंजाःगु थाय्बाय् खः, छगू जीवित संग्रहालय जुयाब्यूगु दु ।

नेवाः – मूलतः छगू सभ्यता खः । खतुं सामान्य प्रचलनय् नेपाःदुनेया निश्चित थाय्या निश्चित मनूतय् छगू समुदाययात नेवाः धायेगु यानावयाच्वंगु दु । तर नृतत्वविज्ञान, मानवशास्त्रया मान्यता कथं नेवाः धैगु केवल छगू मानव समुदाययात वोध याकीगु खँग्वः जक मजुसें थुकिया तःजिगु अले तब्यागु अर्थ दु । नेवाःया म्हसीका मालावं वनेबले दक्कले न्हापां नश्लगत मिखां स्वयेगु याइ । मनूतय् म्हगः जक मखु, ख्वाः, मिखा, धिकः अले हिया स्वापू छु धकाः नं मालिगु जुइ ।

गुज्वःगु थासय् च्वनीपिं ? गुज्वःगु थाय्बाय् दयेकीपिं ? छेँखा, त्वाः–बहाः, लँपु–गल्ली, वस्ती, गां–शहर गन च्वनीपिं ? गुकथं च्वनीपिं ? च्वनेत वा जीवन हनेत गुकथंया भौतिक संरचना दयेकिपिं ? गुज्वःगु शिल्प, प्रविधि व वास्तुकला नाला वयाच्वंपिं खः ?

म्वानाजःछिया निंतिं नालावयाच्वंगु नसा, त्वंसा, पुंसा, तिसा अले उकी दुगु विविधता व सम्पन्नतापाखें समुदायया जीवनशैलीया नापनापं स्वभाव अले संस्कार संस्कृतियात नं ब्वयाबी ।

जीवन व जगतया दथुइया स्वापूयात जीवन्त यायेगु छगू मानवीय प्रवृत्ति धैगु जन्मनिसें मृत्यु अले मृत्यु पर्यन्ततक हनीगु थीथी सामाजिक संस्कार, नखःचखः, जात्रापर्व खत । परम्पराकथं जक मखसें थुज्वःगु व्यवहारय् दार्शनिक पक्षया गहनता नं दयाबीवं उकीं समुदायया उन्नत सांस्कृतिक चेतयात हे न्ह्यब्वयाबी ।

छगू समुदाय केवल मनूतय् पुचः जक मखसें सुसंस्कृत, सभ्य, सुशिल नं खः धैगुया दसि धैगु हे उमिगु जीवनयापनया झ्वलय् ध्वदुइगु सुन्दर कलाकृति, संगीत व मूर्त अमूर्त सम्पदाया सिर्जना नं खः । साहित्य व संगीत थुज्वःगु हे च्वछायेबहःगु विधात खत । अले थःगु मांभाय्यात अभिब्यक्त यायेगु अःपूगु माध्यम कथं विकास यानाक्यंगु थीथी लिपिया अस्तित्वपाखें नं समुदायया म्हसीका बियाच्वनी ।

उलि जक मखु जीवन छु खः ? मनू व समाज छु खः ? उकियात थुइकेगु थःगु हे बिस्कं दर्शन व मान्यता नं दु, नेवाःतय्के ।

थुकथं तःगु पक्ष व दृष्टिकोणं दुवालेबले समष्टिगत रुपय् नेवाः धैगु मात्र छगू समुदाय जक मखसें छगू जीवन्त सभ्यताया म्हसीका खः ।