नेवाः म्ये व संगीत हलिंन्यंकं बय्बय् जू ।मल्लकालसिबेंन्ह्यःनिसेंनेवाःतय्संम्येज्यानावःगुसीदु ।मल्लकालय्म्ये, संगीत व प्याखंया विकासलिसें संरक्षण व सम्बद्र्धन जुयाच्वंगुलिं थौं झीगु न्ह्यःने ल्यनाच्वंगु जुल ।
नेवाःतय् जीवनय् व समाजय् संगीतया आपालं महत्व दु ।धार्मिकज्याखँय् चचा हालेगु, अले दाफा भजन हालीगु थें ऋतुया ईब्यःकथं थीथी म्येत नं हालेगु चलन दु ।अथेहे कर्मकाण्डय् नं संगीत छ्यलीपिं नेवाःतय्सं जन्मंनिसें न्ह्यागुकथंया संगीत श्रवण यानावःसां थःम्हं न्यने मखनीगु संगीत सीबाजं तक्क दुपिं खः ।
चचा, दाफा, भजन, ज्ञानमाला भजनंनिसें स्वनिगलय् नेवाःम्येया विकास जुजुंवःगु खः ।स्वनिगः अले स्वनिगलं पिने गनगन नेवाःत दै, अन अन हे धार्मिक, सांस्कृतिक चलन नं विस्तार जुजुं वनी ।उकी मध्यय् म्ये संगीत नं खत ।थ्व हे म्ये संगीतं नेवाःतय्गु म्हसीका संसारय् ब्वयाच्वंगु दु ।उकिंयानाः न्हापांनिसें हे विदेशी अन्वेषकत वया नेवाः म्ये संगीतया बारे अन्वेषण यानावंगु नं दु ।
न्हापा नेवाः संगीत अप्वः यानाः शास्त्रीय रागया आधारय् हालीगु खः ।थुकथंयाछ्यलाअप्वःयानाःचचाः, दाफा, भजनय् याइगु खः ।थ्व बाहेक लोकम्ये दकलय्अप्वः बय्बय् जू । लोकम्ये मतिना, सामाजिक विसंगतिलिसें ध्याचुलिं जाःगु नं जुइ ।शास्त्रीय राग, लोक म्ये धुंकाः आधुनिक म्ये खः ।थुकी म्ये व संगीत छगू बिस्कं पहलं जुइ ।
परापूर्वकालंनिसें झीथाय् चचा, दाफा, चचालिसें लिपांगु इलय् ज्ञानमाला भजन हाला वयाच्वंगु दु ।गुह्यतान्त्रिक विद्या पुजाया निंतिं, देवदेवी स्तुति व वर्णन लिसें स्वानाच्वंगु दु ।लिपाज्ञानमालाभजनय्धर्म, स्तुति जक मखु दार्शनिक, जनजागरण व चेतनामुलक म्येत चिनेगु हालेगु यानावःगु दु ।भजनत अप्वः यानाः धार्मिक बाखंया लिधंसाय्, देवदेवीया स्तुति स्मरण गाथात हालीगु खः ।चचाः म्ये गुह्य शक्तिया पूजाबलय् हालीगुखः । न्हापा म्ये शास्त्रीयआधारय् हालीगु खःसां ईकथं पानाववं जनमानसं अःपुक्क श्रवण व हाले फइ कथंया सृजनात जुयावःगु दु गथेकि न्हापाया भजनय् संस्कृत व पुलां भाय्या खँग्वःलिसें खँपुत छ्यलातःगुलिं गुलिखे उकिया अर्थत मसिया वनेधुंकल ।लिपा चलनचल्तीया ल्हानाभाय् अले सरल खँग्वः खँपुत नं छ्यलेगुयानाहल ।
नेवाःतय् नखःचखःपतिं थीथी लसय् थीथी म्ये हाली ।गुगुं रागयाआधारितजूसा गुगुं लोकम्येकथं नं हालेगुयाइ ।थजाःगु म्येत न्हापा हालीगु चलन दुसा गुलिं थौंकन्हय्हालेगु मयाये धुंकल ।समाज विकास वआधुनिकीकरणं झीगु थज्याःगुसंस्कृति न्हनावनाच्वंगु खः । माघवनीबलय्, सिलाचाः फ्वं वनीबलय्, लः फ्वं वनीबलय् व मेमेगु इलय् थीथी म्ये हालीगु खः ।
थज्याःगु म्ये मध्यय् यःमरि पुन्हिबलय् हालीगु त्यःछिंत्यः म्ये तसकं लोकंह्वाः ।छुं दँ न्ह्यःनिसें न्हनावं थें जुइधुंकूगुयात संस्थागत मनूतमुनाः त्वाःत्वालय् बाजागाजा सहितथ्व परम्परा ल्यंकेत न्ह्यज्यानाच्वंगु दु ।