अय्लाःयात त्वँसाया रुपय् कयातःगु दु । थ्व तरल जुइ । थीथी कथंया प्रविधि छ्यलाः अय्लाःमा दयेकी । थथे दयेकातःगु प्रबिधियात ब्यलय् थुइगु धाइ । थ्व चायागु त्यपय् थुइ । थुकियात त्यप थुइगु धाइ ।
ब्यलय् अय्लाःमा निगू कथं थुइगु याः । कचिं थुइगु व प्वक दयेकाः थुइगु । कचिं थुइत जाकि व दुसि बछि बछि तयाः झिघौ झिंनिघौन्ह्यः फ्वयाः थुकियात प्वः हाये थें हायाः हाजा दयेकी । हाजायात हिलाः लुमु लुमु धाः ज्वलं जुल धायेव फत्या अन्नयात छपा मनाया हिसाबं तयाः वालाः त्यपय् तइ ।
प्वक दयेकाः थुइगुयात नं कचिं थुइगु थें हे यानाः हाजा दयेकी । मना तयेगु नं अथे हे खः । बरु हाजा तप्यंक त्यपय् मतसे क्वंंचाय् तयाः त्यनाः प्वक दयेकी । थथे दयेकागु प्वक छन्हु निन्हु लिपा झासु लंके गाकाः लिलाःगु ई स्वयाः बुलुहुं त्यपय् तइ । निगू कथंया त्यप थुइबलय् नं हाजा ग्यछि लः व उकिया बछि बछि छ्वकमना व बजि तइ । च्वकाबजि व काँय्काँय् बजि दइबलय् भचा अप्वः जूसां तइ । ताकुसे च्वंकी मखु । ताकुसा लः तयाः छुलुमुलु धायेकी ।
थ्वँ वँये गाःगु अजिकः व सिसाबुसाया नं त्यप थुइगु याः । कःया दयेकीबलय् कःया लिसें कःया बछि ज्वलं छ्वकमना बजि व छुलुमुलु धाइ ज्वलं लः तइ । सिसाफुसा जूसा कुचा यानाः मनाः वालाः तइ । थुकी नं छ्वकमना व बजि अजिकःयागु दयेकीबलय् तइगु मात्राया ल्याखं हे तइ ।
त्यप थुइत न्हापालाक त्यप यच्चुक सिलाः हाइ । त्यप धंकेत प्यंचालय् प्यचाः तइ । त्यपय् जायेक तइ मखु । भचा खालि याइ । लप्ते छपाः न्वकू तयाः भ्यगः पुसा तइ । त्यपयात घाँय्म्वः, भांग्रा सुकू आदिं भुनाः सुरक्षित यानातइ । त्यपय् नतुनेबलय् खाइसे बास वल धायेव संकेगु याइ । स्वन्हुप्यन्हु अतः ल्हातिं बाय् कथिं संकी ।
अय्लाः यक्व हायेकेत व मू सयेकेत ताय्सिवा बाय् चिनियामार्सि जाकिया प्वः हायाः प्वक व ताय् सियाः दुल्हायेगु याइ । ताय्या पलेसा सतिवा सियाः नं तयेगु याः । याकनं पाकय् याये माःसा हाख्वं नापं दुगु न्हाय्पंकथिं न्हिं न्हिं संकी । यच्चुसे च्वंक ह्याउँथ्वँ खनेदत धायेव कापाः मबिक प्यन्हुन्यान्हुया दुने अय्लाः कायेगु याइ । थुकियात मि दुइगु नं धाइ । मि दुइबलय् कः ताकुल धायेव क्वपुनाः अय्लाः नापं क्वपुं नवइ । थथे जुल धायेव कतय् क्वाःलः तयाः छ्वालुकी ।
मि दुइत कः संकी । स्वफा प्यफाति लिकयाः फ्वसी तयाः दायेकी । फ्वसी द्यःने हासि द्यछुइ । उकी दुने गुलु व गुलुइ द्यःने अय्लाःकाये बाता तयाः लः जायेक तइ । हासिया प्यंचालय् व च्वय् बाताया नापं हिसाकापः वासर थें यानाः सासः मज्वयेकी । लः क्वात धायेव लिकयाः मेगु तइ । अय्लाः फ्यासुइ धकाः तसकं क्वाकी मखु । लः लिकयाः हानं तःगुयात क्वः (पटक) हिसाबं ल्याः तइ । भिंगु अय्लाः कतय् यक्व अय्लाः हाइ । गुकःनिसें झिंछक्वःतक लः तयेगु याइ । छपाःया फत्यां निसें निफा तक नं अय्लाः हाइ ।
अय्लाः लिकायेधुंकाः नं हानं छकः लः तयाः लिलाः काइ । लिलाः लिपाया कतय् तइ । ब्यःया अय्लाखं ज्या यायेत तागत बी । न्हिं भचा भचा जक त्वन धाःसा वासःया ब्वति कथं नं ज्या ब्यू धयागु पुलां मनूतय्सं धायेगु याः ।
अय्लाःकाये बाता
अय्लाः काइबलय् लः तयेत धातुं दयेकातःगु बाता । निफात्या स्वफा न्ह्यनी । म्हुतुप्वाः चकनी । हःया सि ज्वनेछिंक लथ्यानाः हः भचा पिकया तइ । दथुइ भ्वरि खाइ । अनं क्वय् वंलिसे खः ला मखु ला धया थें जुइक चीचाः व गोलाकार यानाः प्यं च्वामु थें जुइकाः दयेकातइ । अय्लाः काइबलय् गुलुया द्यःने तयाः लः तइ । हासि व थ्व स्वाःथाय् हा मज्वयेक हिँसाकापः वासर थें यानाः हिनातइ ।
अय्लाःमा
अय्लाः कायेत दयेकातःगु कः । साधारणकथं व ब्यलय् थुयाः निगू कथं दयेकेगु याइ । थ्वँ वँयाकाये धुनागु अजिकतय् साखः, मना, बजि, लः तयाः साधारण कथं दयेकी । ब्यलय् दयेकेत प्वहेलाया लखय् दुसि व जाकि फ्वयाः हाजा दयेकाः उकी मना, बजि, लः तयाः त्यनाः दयेकी । यच्चुक ति थहां वल धायेव पाकय् जूगु भाःपियाः अय्लाः कायेगु याइ । अय्लाः काये धुन धायेव थुकियात अय्लाः कः धाइ ।
काँय्काँय् बजि
बजिपौ प्यपुनाच्वंगु बजि । बजि ल्हुइत वा सीगु मगात धायेव लुसिंं च्वाइबलय् धीधी चिनी । कुसाकथिं कुलीबलय् ल्यहेंदंसां धीचिंगु दक्वं छुतय् मजुयाः काँय् बजि जुइ ।
कापाः मबिक
लिपा मलाक । अय्लाः काइबलय् ति थहां वयाः यच्चुसे च्वंगु बखतय् कायेगु याइ । त्यप थुयातःगु बुत धायेव ति थहां वयेगु याइ । न्हापां भचा बुलु थें जूसां लिपा यच्चुसे च्वनी । थथे वइगु तियात ह्याउँथ्वँ धाइ । ति थहाँ वल धायेव मि दुइ जिल धयागु सीकाः कापाः मबिक अय्लाः कायेगु याइ । कापाः बिकाः काइगु अय्लाः सवालय् पाउँइ । थज्याःगुली काँय् बजि क्वफानाः पाउँ लंकेगु याइ ।
क्वंचा
न्याफाति न्ह्यंंगु चाया थल । म्हुतु चकनाः हः दइ । ककु भचा ती । दथुइ भ्वरि खानाः क्वय् भचा चीचा जुइ । प्यं खः ला मखु ला धया थें ग्वः मुनाः दथुइ माथं वनी । हाजा तयेत यच्चुक सिलाः फ्वसी पुसा तये थें यानाः क्वाक्क हाइ । प्वक दयेकेत मना वालाः हाजा थुकी तयाः त्यनी । स्वब्वय् निब्व जक जायेकी । म्हुतुप्वालय् भ्यगःचा बाय् धौभ्यगः पुसा तइ । घाँय्म्वः, भांग्रा, सुकू आदिं भुनाः प्वक क्व वयेकेगु याइ ।
गुलु
अय्लाः काइबलय् अय्लाः फइगु चायागु थल । म्हुतु चकनी । हः भचाभचा दइ । ककु भचा ती । ककुया क्वसं चिकिचाहाकःगु अःखुंचा दइ । दथुइ भचा भ्वरि खाइ । प्यंचाः खः ला मखुला धया थें ग्वः मुनाः दथुइ माथं वनी । अय्लाः काइबलय् हासिया दुने माःद्यःचाय् दिकाः हा थहां वयेछिंक तइ । थुकी दुने छ्व छम्हूचा तयाः द्यःने अय्लाःकाये बाता तयाः लः तइ । मि दुइबलय् अय्लाः हाइगु थुकी फइ ।
च्वकाबजि
चिचीकुइक कुचादःगु बजि । बजि हाइबलय् च्वकाय् वनीगु बजि । बजि ल्हुइत वा सीबलय् अप्वः जुल धायेव लुसिं च्वाइबलय् च्वकाबजि यक्व वइ ।
छ्वकमना
छ्वं दयेकातःगु मना । यच्चुसे च्वंगु छ्व भचा फ्वयाः पतिचिंकी । थुकी लुमुलुमु धाःगु लः हायाः प्याकी । प्याकेधुंकाः प्वतासि तयाः प्वः हायेबलय् थें हाइ । बुत धायेव ध्वःखनाः भचा ख्वाउँकी । लुमुलुमु धाःगु ज्वलं जुल धायेव यच्चुक बँ पुनाः बँय् लः भचा हाःहाः यानाः सालुक हिलाः छबःचा यचुगु सु तयाः उकी द्यःने भांग्रा सुकू तयाः त्यनी । छवाः छवाःत्या दतकि लिकयाः गंक पानाः माःबलय् छ्यलेत स्वथना तइ ।
त्यने
क्व वयेके । छ्वकमना व प्वक दयेकेत छ्व व जाकि हायाः हाजा दयेकाः मना वालाः क्वंचाय् तयाः घाँय्म्वः, भांग्रा, सुकू आदिं भुनाः क्व वयेके ।
त्यप
चायागु तग्वःगु भारा । १२ फां निसें १५ फा तक न्ह्यनी । च्वय् हः दइ । म्हुतुप्वाः चकनी । ककु भचा ती । ककुं क्वय् तत्याः जुइ । वयां क्वय् खः ला मखु ला धया थें जुइक चित्याः जुयाः प्यं ग्वः मुं थें जुइ । बांलाक माथं वनी मखु । धंकेत प्यनय् प्यचाः तइ । अय्लाःमा थुइगु व यक्व थ्वँ तयेमाःगु भ्वकाभ्वजय् थ्वँ तयेगु याइ । संगुबाः थें व नःमू थें जुल धायेव पुसावा, छ्व, कय्गू आदि अन्न तयेत ज्या काइ ।
त्यप थुइगु
अय्लामा दयेकेगु । हाजा हायाः मना, बजि, लः त्यपय् तइ । घाँय्म्वः भांग्रा आदिं भुनाः क्व वयेकी । छकःपतिं संकी । ह्याउँक ति थहां वल धायेवं बुत धाइ ।
दुल्हाये
त्यपय् तये । अय्लाः भिनाः नं यक्व हायेकेत ताय्सिवा, चिनियामार्सिया प्वः हायाः व ताय् सियाः त्यपय् तइ । कः ताकु छ्वालु नं थुबलय् स्वयाः मिलय् याइ ।
न्हाय्पंकथि
तिं थें ज्याःगु बनस्पति । तिं सिकं सालुइ । ततःग्वःगु द्यांसिथय् व बाझः जुयाच्वंगु थासय् बुया वयाच्वनी । पुलां जूलिसे हाय् पालुकाँय् थें काँय्काँय् दइ ।
पाः
क्वः (पतक) । लः तये गाकाः अय्लाः ध्वःखनीगु ल्याः । कःया गुण स्वयाः लःया ल्याः तयेगु याइ । लखय् ल्हाः थुने फुज्वलं तक जक क्वाके बी । भिंगु कतय् छपाःया हे यक्व अय्लाः हाइ ।
प्यचाः
सःखि बाय् सु प्वाँय् निलाः रिङ्ग थें दयेकातःगु चाः । ल्हाःम्हुलिं न्ह्याये मदइकथं ज्वलं त्याः जुइकी । छचालय् स्वबः प्यबः निलातःगु प्वाँय् हिनाः क्वातुक निलातइ । प्वाँय् ल्हाःम्हुलिं थूज्वलं याइ । न्हापा हे गपाय्हाकः माली अन्दाज यानाः प्वाँय् निं निली । १२— १५ इञ्चतिया व्यास याइ । दथुया ह्वः ६—८ इञ्चतिया जुइ । प्यं माथं मवंगु चाया भारा धंकेत प्यंचालय् तइ । थुकियात प्यंचाः नं धाः ।
फ्यासुइ
सवाः मसाये । अय्लाः काइबलय् लः तसकं क्वाकेगु याइमखु । लुमुलुमु धाल धायेव हे हिलेगु याइ । लः यक्व मक्वाःनिबलय् हिलेगु व यक्व क्वाकाः हिलेगुलिइ अय्लाःया सवाः पाइ । भचा ख्वाउँबलय् हे हिलाः बरु छकः अप्वः तःसां छुं पाइ मखु । लः ल्ह्यः म्हं चायेके धकाः क्वाक्क तयातल धायेव अय्लाः अप्वः हाःसां सवाः स्यनाः फ्यासु थें जुइ । मूसइगु नं म्ह्व जुइ ।
ब्यलय्
पाय्छि इलय् । ब्यःया अय्लाः दयेकेत प्वहेलाया लखय् अय्लाःमा दयेकेगु याइ । थुकियात ब्यलय् थुइगु धाइ । थज्याःगु अय्लाःयात ब्यःया अय्लाः धाइ ।
लिलाः
अय्लाः काये गाःगु कतय् हानं छकः लः तयाः काइगु अय्लाः । गुलु लिकयाः मेगु थलय् फइ । सवाः दइ मखु । लिपा काःगु अय्लाःमा कतय् ल्वाकछ्याइ ।
हाइ
स्वयेकी । त्यप थुइत त्यप स्वयेक गंकेया लागि फ्वसिइ लः दायेकाः उकी त्यप भपुयाः क्वाकी । त्यपय् लुसि थीकाः लुसि पुत धायेव हाये गाःगु यानाः लिकयाः ख्वाउँकी ।
हासि
तग्वःगु चाभारा । म्हुतुप्वाः १४— १६ इञ्चति दयाः चकनी । हः भचाभचा दइ । ककु ती । दथुइ भचा तचाः जुइ । प्यं ग्वल्लाः थें जुयाः दथुइ लाक ६—७ इञ्चति व्यास दुगु ह्वः छह्वः दइ । उकिया छचाःलिं १ इञ्चति व्यास दुगु भिंmनिह्वः दइ । हरेक प्यह्वःया दथुइ भचा थाय् खालि जुइ । खालिथाय् दुनेपती ग्वःचा ग्वःचा थकया तइ । मि दुइत हासिइ गुलु तइबलय् थ्व ग्वःचा गुलुया ख्वः थें जुयाः कः दायाः वइगु हा थहां वये छिंक ह्वः दइ ।
हिँसाकापः
हा मज्वयेकेत हिनीगु कापः । हासि व फ्वसि स्वाःथाय् व हासिया सिइ अय्लाः काये बातानाप स्वाःथाय् हा मज्वयेक वासर थें यानाः हिनी । हिने न्ह्यः प्याकाः लः तिसिना छ्वइ ।
