चाया ख्वाःपाः दयेकेगु प्रविधि

नेवाः तजिलजिइ ख्वाःपाःया यक्व महत्व दु । नेवाः बस्तिपतिकं दुगु मनू हे द्यः जुइगु थीथी द्यः प्याखं व लाखय् प्याखनय् प्याखंम्वःपिन्सं ख्वाःपाः पुइगु याइ । प्याखंया द्यःपिनि रुपकथं ख्वाःपाःया बां व उन नं पानाच्वनी । ख्वाःपालं हे प्याखंम्वःया म्हसीका सीदइ । ख्वाःपाः दुगु द्यः व लाखय् प्याखनय् ख्वाःपाः पुइधुनेवं व प्याखंम्वःयाके उम्ह द्यःया शक्ति दुबी । उकिं थजाःगु प्याखनय् मेमेगु तिसावसः स्वयाः ख्वाःपाःयात शक्तिया प्रतीककथं विशेष सम्मान यायेमाःगु नेवाः परम्परा दु । थजाःगु ख्वाःपाःयात तन्त्र शत्तिंm साधना यानातःगु दइगुलिं उकियात जीव दुगु ख्वाःपाः धाइसा ब्वसाया निंतिं जक दयेकातःगु ख्वाःपाःयात जीव मदुगु ख्वाःपाः धाइ ।
नेवाः परम्पराय् तःताजि ख्वाःपाः दु । दयेकीगु ल्याखं नेवाःतसें छ्यलिइगु ख्वाःपाः सिजः, ली, सिँ व चायागु दु । उकी मध्यय् तान्त्रिक शक्ति दुगु ततःधंगु ख्वाःपाः प्याखनय् चायागु ख्वाःपाः हे छ्यलीगु खः । चाया ख्वाःपाः दयेकीगु बिस्कं हे नेवाः प्रविधि दु । जीव दुगु ख्वाःपाः दयेकेगु ज्या कलाकारी प्रविधि जक मखसे तान्त्रिक विधि दुगु आध्यात्मिक ज्या खः । थजाःगु ख्वाःपाः न्ह्याःन्ह्याःम्हेसिनं थः यःयःथें यःयःबलय् दयेके मज्यू ।
नेवाः परम्पराय् ख्वाःपाः दयेकेगु ज्या विशेष यानाः पुं जातिया नेवाःतसें याइगु खः । येँ, थिमि, ख्वप आदि थाय्थासय्यापिं निश्चित पुंतय्सं अनया द्यःप्याखंया ख्वाःपाः दयेकेमाःगु परम्परा दु । उकी नं विशेष यानाः दृष्टिदानया ज्या बज्राचार्य गुरुजुपिंके दीक्षा कयातःपिन्सं जक यायेमाः धयागु विश्वास दु ।
धायेबलय् चाया ख्वाःपाः जूसां थजाःगु ख्वाःपाः दयेकेत चा जक मखु कपाय्, भ्वं, रङ्ग व खेँय् तकं माः । ख्वाःपाःया बां, रङ्ग व बुट्टा धर्मशास्त्रकथं जुइसा थीथी ख्वाःपाः गबलय् दयेकेगु धयागु नं दइ । ख्वाःपाः थायेगु न्हि दुथें लंपुलिं छायेगु व दृष्टिदान यायेगु नं थःगु हे विधि दु ।
ख्वपया नांजाःगु नवदुर्गा प्याखंया ख्वाःपाः दयेकेत गथांमुगःकुन्हु चा पुजा यानाः कायाष्तमिकुन्हुनिसें ख्वाःपाः ज्यायेगु व मोहनीया स्याक्वत्याक्वकुन्हु क्वचायेके माः । अथे हे येँया पचलि भैरव व भद्रकाली प्याखंया ख्वाःपाः गथांमुगःनिसें मोहनीया अस्तमितकया दुने क्वचायेके माः ।
ख्वाःपाः दयेकेबलय् द्यः गंछिइ गनेद्यः दुसा दकलय् न्हापा गनेद्यःया ख्वाःपाः ज्यायेमाः । ख्वाःपाः प्याखं गुलितक न्ह्याइगु खः व हे कथंया विधिं ख्वाःपाः दयेके माः । छुं ईतक जक न्ह्याइगु प्याखंया ख्वाःपाः जूसा तःबः व तःफिक दयेके म्वाः, छब्व म्हय् कापः तयाः द्यःने कचिभ्वँतं तिकाः क्वचायेके ज्यू । दंदं तक तुइकेमाःगु ख्वाःपाः जूसा बल्लाकेया निंतिं यक्व ई बिकाः बः बः तिकाः ख्वात्तुक थासां थानाः दयेके माः ।
ख्वाःपाः दयेकेगु निंतिं चायात विशेष पुजा यानाः ख्वाःपाः ज्याये मत्यःतले स्वना तयेमाः । द्यः जुइपिं प्याखंम्वःपिन्सं हे थजाःगु चा ख्वाःपाः दयेकीम्हसिथाय् पुजा यानाः तये यंकेमाः । ख्वाःपाः ज्यायेबलय् दकलय् न्हापा पितृया नामं छकूचा चा छायेमाः । वयांलिपा विश्वकर्माया ब्व तयेमाः । वयां लिपा प्याखंया सिद्धिया निंतिं नासःद्यः, नन्दि व भिन्दियात स्वग्वारा चा फ्याना तयेमाः ।
परम्पराकथं चाया ख्वाःपाः दयेकेगु नेवाः विधियात थुकथं ब्वथले छिं ।
१) ख्वाःपाः दयेकीम्हेसित चा लःल्हायेगु
२) ख्वाःपाः दयेकीगु चा ब्वति कायेगु
३) ख्वाःपाःया थासा थायेगु
४) ख्वाःपाःया क्वँय् ज्या
५) ख्वाःपाःया ला जायेकेगु
६) वालंछा पुजा
७) उंया ज्या (रङ्गादिवासन)
८) ख्वाःपाःया मिखा कंकेगु (दृष्टिदान)
९) झः तयेगु
१०) ख्वाःपाः लःल्हायेगु
परम्पराकथं दक्व विधि पूवंकाः प्याखंम्वःयात ख्वाःपाः लःल्हाये धुनकि ख्वाःपाः दयेकेगु ज्या क्वचाइ ।
चा ब्वतिया ज्या
चाया ख्वाःपाः दयेकेत दकलय् न्हापा सम्बन्धित द्यःया ख्वाःपाः बां लुइकाः चाया थासा दयेके माः । थुकिया निंतिं क्वय् च्वयाकथंया हलंज्वलं ल्वाकछ्याये माः ।
१) गथिचा माक्व
२) लुँचु भाय् जक
३) वहःचुं भाय्जक
४) गुंगू माक्व
५) सुहाग माक्व
६) कपाय् माक्व
७) कचिभ्वं
८) द्वाफ्वःस्वां हः
९) नइँक्याः जता
१०) कपू
११) वंगलसिमा हः
१२) वरमाया हः
१३) लः
थुलि हलंज्वलं ल्वाकछ्यानाः ख्वाःपाःया चा दयेकेत माःगु ज्याभः थुकथं दु ।
१) तःफाःगु ल्वहं
२) सिँमुगः
३) लः
४) चाज्या यायेत तःफाःगु व चाःतूगु सिलाय्कू
५) सिँया सिपू
दकलय् न्हापां गथिचायात लखय् फ्वइ । अले उकी सुहाग, कचिभ्वं, द्वाफ्वःस्वां हः, नइँक्याः जता, वंगल सिमाया हः व वरमाया हः तःग्वःगु थल अगालय् तयाः फ्वइ । अथे हे गुंगू नं छगः थलय् फ्वइ । निन्हु स्वन्हु लिपा दक्वं माःबुये धुंकलकि चायात ग्वाराग्वारा ज्याइ । मेगु फ्वयातःगु ब्वतियात ल्वहंफातय् तयाः सिँमुगलं चा थें च्वंक दाइ । थुकियात चाय् ल्वाकछ्यानाः हाकनं ल्वहंफातय् तयाः सिँमुगलं मिहिन जुइक छ्यायेमाः । अले थुकी भचा भचा यानाः गुंगू फ्वयातःगु लः ल्वाकछ्याछ्यां सिँमुगलं छ्याइ । थुकियात छन्हु अथें तयाः कन्हय्कुन्हु हाकनं चा नाइसे मच्वंतले छ्यायेमाः । चा नाइसे च्वनकि थुकिं माःकथं ख्वाःपाःया थासा दयेके जी ।

थासा थायेगु
चाया ख्वाःपाः दयेकेत चा ब्वतिया ज्या धुनेव थीथी द्यःकथं बांलुयेकाः थासा दयेके माः । थुकियात माःगु हलंज्वलं थथे दु ।
१) म्हय् कापः
२) ख्वातुगु पुन्तं कापः
३) सालुगु मलमल कापः
४) कचिभ्वं
५) मः
६) नासःद्यः, नन्दि, भिन्दि व विश्वकर्मायात फ्यानातःगु चा
७) सरेस
८) कँय्चि
ख्वाःपाःया थासा ज्यायेधुनकि उकियात हाचां मगाइथाय्, तप्यंक निभाः मखयेक निभाःया क्वाःजः वइथाय् तयाः गंकी । गने धुंकलकि थ्व हे थासां ख्वाःपाः ज्यायेगु याइ ।

क्वँय् दयेकेगु
माःकथं ख्वाःपाःया थासा थाये धुनकि उकिं ख्वाःपाःया क्वँय् दयेके माः । थुकिया निंतिं थासा द्यःने म्हय् कापः, मलमल कापः व कचिभ्वंया ज्या न्ह्याकी । थासाय् दानाः थासा त्वपुइक छचाखेरं निलांगु स्वलांगुति तपाः जुइक म्हय् कापः चाइ । अनं ख्वातुगु पुन्तुं कापः कुचा कुुचा खुनाः सिधाःया सुका पियाः बुजः बुजः वयेकी । भू सी मदयेक छकूया बुजः व मेगु कुचाया बुजः स्वानाः पुन्तुं कापः तिकी । थुकथं हे सालुगु मलमल कापः नं खुनाः छबः छबः काये छिंक पँ चिनातइ । थुलि धुंकाः क्वाराक्वारा च्वंगु कचिभ्वं ग्वारा चिनाः वसः ही थें ब्वब्व स्यानाः नाइसे च्वंकाः माःकथं तःकू चीकू जुइक कुचाकुचा खुनातइ ।
थ्वयां लिपा मैदा छुचुं व सरेस ल्वाकछ्यानाः मः दायेकी । मः दायेकेत पुलुपुलु मि च्याकाः सिँत्वाःचां संकुसंकुं सरेस कू खने मदयेक दाबुक्क दायेके माः । थ्व मः निन्हु स्वन्हुतक ज्या कायेज्यू । वयां लिपाया मः नं तिकूगु क्वातुइ मखु । हाकनं न्हूगु मः दायेके माः ।
दकलय् न्हापां ख्वाःपाःया थासाय् दक्वं कुंकुलां न्यंक मः इली । मः इले धुनेव उकिया द्यःने न्हापा चानातःगु म्हय् कापः लाइ । थासाय् म्हय् कापः लायेन्ह्यः सम्बन्धित द्यः लुमंकाः ‘सःसःथे दयेके त्यना, द्वँबिद्वँ क्षमा’ धकाः क्षमा फ्वनेमाः । म्हय् कापः लायेधुनकि द्यःने मः इलाः ख्वाःपाःया कुंकुलां स्वचायेक क्वक्वत्यले माः । म्हय् कापः तिकूगु मः न्हगनकि हाकनं छबः मः इलाः पुन्तुं कापः तिकी । पुन्तुं कापः तिकेबलय् छबलं मेगु बः द्यमतंक सिधालं सिधाः जक थीक तिकेमाः । थ्व नं न्ह गनकि हाकनं मः युयुं न्याबःति सालुगु व ख्वातुगु मलमल कापः बः बः तिकी । थुलि धुनकि ख्वाःपाः ख्वातुगु गाः मगाः स्वयाः मगाःसा मेगु बः तिकी । ख्वातुगु गातकि थुकियात निघौति गंके माः । थुलि ज्या ख्वाःपाःया क्वँय् ज्या जुल । थनंलि ख्वाःपातय् ला जायेकेगु ज्या न्ह्याइ ।

ला जायेकेगु
ख्वाःपातय् ला जायेकेत दकलय् न्हापां स्वनाः पुज्याना तःगु विश्वकर्मा व थीथी द्यःया नामं फ्यानातःगु चा ज्या काइगु खः । थ्व यायेत नं सम्बन्धित द्यः लुमंकाः क्षमा फ्वनाः विश्वकर्माया आशिष कायेमाः । बःबः कापः तिकातये धुंकूगु ख्वाःपाः द्यःने छबः चा तयाः न्हापाया थासा थें बांलाक लु सीदयेक मिखा, न्हाय्, म्हुतु, न्यताः, न्हाय्पं थथ्याःक्वथ्याः जुइक बां लुइकी । थुलि सिधःगु ख्वाःपाःयात तप्यंक निभाः मखःथाय् निभाःया क्वाःजः जक वःथाय् तयाः गंकेमाः । चा गनकि ख्वाःपाः बल्लाकेत न्यंक मः इलाः न्हापा थेंतुं भुलिं भू द्यः मतंक पिच्चुसे च्वंक स्वक्वःतक कचिभ्वं तिकी । कचिभ्वं तिकेधुनकि ख्वाःपाःयात निभालय् तयाः स्यंक गंके माः । निभालं स्यंक गनेवं ख्वाःपाःया थासा गनं गनं छथाय् निथाय् जक प्यपुनाः मेगु फुक्कं त्वःता हइ । थथे जुलकि ख्वाःपाः थासां प्वला कायेमाः । अले थुकियात तःलय्पाखें नं निभालय् पाइ । बांलाक गनकि ख्वाःपाः क्वँय् थें क्वाराक्वारा च्वनी । थुलि धुनकि ख्वाःपातय् लंपुइ छायेगु च्वज्या न्ह्याके माः ।

वालंछा पुजा
ख्वाःपातय् उं छीन्ह्यः छगू पुजा यायेमाः । थ्व पुजायात वालन्छा धाइ । थुकिया तात्पर्य ख्वाःपाःया ज्या बच्छि क्वचाःगु तायेकाः न्हापा यानागु ज्याया द्वंबिद्वं क्षमा फ्वनेगु खः । थ्व न्हिकुन्हु सुकुन्दालिसें उं थलत, क्वँय् (ब्रुस), चा छता त्वःताः मेगु फुक्कं तयाः स्वनाः पुजा यायेमाः । थ्व पुजाय् तःग्वःगु सलिखय् यक्व दयेक मोहनी फयेमाः । थ्व हे मोहनीया हाकलं ख्वाःपाःया दृष्टिया नानि च्वइगु जुयाः मिखाया ज्या मजूतले थ्व मोहनी सुनानं मखंक सुचुका तइ । पुजा धुंकाः सकसिनं स्वां सिन्हः कयाः समय् नयेमाः । थ्व दिनय् हे सु सु द्यःया ख्वाःपाः दु व हे उनया उँनं ख्वाःपाःया न्यताः, कपाः, मनचा व न्हाय् च्वकाय् थीकी । व उं थलत न्हिथं पुज्याये माः । थुगु पुजांनिसें ख्वाःपाः च्वयेगु ज्या याइम्ह मूमनुखं नीसी यानाः सुनानं हाचां मगायेक चिपनिप मजुइक नियमय् च्वनेमाः ।

लंपु छायेगु (रङ्गादिवासन)
उंया सकतां हलंज्वलं चूलाके धुनकि तारातारा गंगु ख्वाःपाःयात सिथय् पाचुक चाइ । मि ग्वाःगु मकलय् नँया गसू ह्याउँक छुयाः ख्वाःपातय् तिसा, स्वां आदि ती माःथाय् निह्वः निह्वः खने माः । थ्व ह्वःपतिकं च्वः पिकयाः क्वलाछिति बल्लाःगु माय्का ची । थथे चिखि चीधुनेव सिथय् चाःथाय् पिचुसे मच्वंसा हाकनं छक्वः मः इलाः कचिभ्वँतं निब्वः स्वब्वः तिकेमाः । थुलि धुंकाः ख्वाःपातय् उं पायेन्ह्यः पिच्चुक खाक्सिं बुली । पिच्चुगु ख्वाःपातय् दकलय् न्हापा माथं (अस्तरा) पाइ । उकिया द्यःने ताकुचां निधाः इली ।
ख्वाःपातय् पायेगु उं दयेकेत सरेस नायेकाः उकी हे थीथी उं दयेके माः । अले द्यःकथं माःमाःगु उं पाइ । उं पायेबलय् मनमनं द्यः पुकारा यायां ‘शोधने शोधने विशोधने इति रङ्गादिवासनाय नमः ।’ धकाः मन्त्र ब्वँब्वं कपालंनिसें उं पायेगु ज्या न्ह्याके माः । ख्वाःपाःया तिसा दइथाय् न्हापां पायेमाः । अनंलि तिसाया बुट्टा लुइकी । दकलय् लिपा ख्वाःपातय् जीव तयेकथं मिखाफुसि, मिखा, न्हाय्फ्वः, म्हुतुसि व न्हाय्पं आदि सीदयेकी । थथे सिध्वः सालेगुयात तुपिं यायेगु धाइ । थ्व धुंकाः मोहनीया ज्या न्ह्याके माः ।

मिखा कंकेगु (दृष्टिदान)
ख्वाःपाः च्वयेगुया दकलय् लिपांगु ज्या मिखा कंकेगु खः । थुकियात दृष्टिदान धाइ । थुकिया निंतिं ख्वाःपातय् मिखां मिखा पाःगु दानाः मि ग्वाःगु मकलय् ह्याउँक छुयातःगु नँया गसुलिं मिखाह्वः खनी । थुलि क्वचालकि द्यःयाके क्षमा पुजा यायेमाः । क्षमा पुजा धुंकाः न्हापा उंया ज्या न्ह्याकेत पुजा याःबलय् फयातःगु मोहनी हाकःया रङ्ग दयेकी । लुँचुं, वहःचुं, बज्र व हाकुगुलिइ थुनाः ख्वाःपाःया मिखाह्वतय् हाकुगु उं थीकी । थुकियात हे दृष्टिदान यायेगु धाइ । थथे मिखा कंकेबलय् ख्वाःपाःया मिखा व च्वःम्हेसिया मिखा चूलाके मज्यू । थुलि सिधलकि ‘जिं सःस्यू थें छलप्वलपिनिगु ख्वाःपाःया क्वँचंनिसें ला जायेकाः उं तक छायेपिये धुन । छःपिनि सुदृष्टिं स्वयाः ज्यू मज्यू द्वंबिद्वं क्षमा याना बिज्याहुँ’ धकाः वाक्य यानाः ख्वाःपातय् ज्वलान्हाय्कं क्यना बीमाः ।

झः तयेगु
थनंलि ख्वाःपातय् प्वालाप्वाला थीकेगु व लखं मथीक झः तयेगु ज्या जुइ । अथे हे ख्वाःपाःया दुनेपाखे म्हय् कापतय् किलं मनयेमा धकाः गेरु पाइ । झः तयेत हँय् खेँय्या लाःयात थलय् तयाः च्वका फायातःगु न्हाय्पं कथिं खेँय्या लाः लः थें छ्वालुक संके माः । थथे लः थें छ्वालुगु खेँय्या लाःयात क्वँय् (ब्रुस) नाइसे च्वंक ख्वाःपाःया रङ्ग द्यःने प्यधाः न्याधाः पाइ । थ्व गनकि हाकनं स्वधाः प्यधाः पाइ । च्याधाःति पायेधुनकि ख्वाःपाः लखं मथीक प्वालाप्वाला थिनाः बांलाइ ।
ख्वाःपाः लःल्हायेगु
थुकथं ख्वाःपाः दयेकेगु सकतां ज्या क्वचालकि विधिकथं न्हि स्वयाः द्यः जुइपिं प्याखंम्वःपिन्त छसीकथं उगु ख्वाःपाः लःल्हाना बी । येँया पचलि भैरव व भद्रकालीया प्याखनय् थुगु धलःकथं ख्वाःपाः लःल्हाइ ।

१) महालक्ष्मी ः कुमकुम वर्ण
२) गणेश ः तुयू वर्ण
३) ब्रह्मायिणी ः म्हासु वर्ण
४) रुद्रायिणी ः तुयू वर्ण
५) कौमारी ः ह्याउँ वर्ण
६) नारायणी ः वाउँ वर्ण
७) वाराही ः ह्याउँ वर्ण
८) मनमय्जु (इन्द्रायिणी) ः कुमकुम वर्ण
९) काली ः वँचु बाय् ह्याउँ वर्ण
१०) भैरव ः वँचु वर्ण
११) सिंगिणी ः तुयू वर्ण
१२) ब्यांगिणी ः कुमकुम धुँया वर्ण
१३) श्वेत भैरव ः तुयू वर्ण