कापः थायेगुु ज्यायात थाज्या धाइ । थ्व तामय् थाइ । कापः थायेत नेवाःतसें थःपिन्थाय् दुुगुु साधन श्रोतयात छ्यलाः तां दयेकातःगुु खः । पिनें दुुत हयातःगुु देशीतां व थनया तामय् यक्व पाःगु खनेदु ।
थाज्या थायेत न्हापां ताःहाकःगुु थासय् थाज्या यनेगुु याइ । थाज्या यनेत ३—४ मिटरति पाक निपुु निपुु भँय्कथि तियाः धंकी । जःखः निखे सिथय् गलं च्वानाः निपुु म्वःकी बल्लाक ती । का क्वल्हायेगुु ज्याभलय् ककाँय् क्वल्हानाः फेलुुखय् तयाः अंकुुसिं कताकाः भँय्कथिइ÷थाज्याकथिइ तक्यंकाः इरु थिरु जुुयाः थाज्या यनेगुु याइ ।
थाज्या यनेगुु का दयेकेत तीमां कपाय् तियाः यच्चुुकी । यच्चुुगुु कपाय्या कपी दयेकाः कपीद्यामय् तइ । कपी यक्व दत धायेव ञं हीकाः इताः वाये थें वानाः कपीया का दयेकी । थथे दयेकागुु कां तुुकि दयेकाः तुुकिथलय् तइ । कपी दयेके म्वायेक फ्यंगुुली क्वल्हाना तःगुु का तयाः नं तुुकि दयेकेगुु याः ।
थाज्या थायेत तांबाः निगः धंकी । थुुकी
दुुनेपाखे म्हुुसाःया निखे च्वतय् दयेकातइ सालय् दुुतछ्वयेत मे थें यानाः सिँच्वः पिकया गाः म्हुुयातइ ।
बेताःसिँ तयाः धलिमय् व थामय् काकाः छधी जुुइका तइ । तांया च्याकुु झिकुुति न्ह्यःने बल्लाक की छकी तानातइ ।
थाज्या यनाः भँय्कथि नापं तुलाहइ । थुुकियात थाज्या थाइथाय् न्ह्यःने च्वंगुु कीयाथाय् तइ । तांखिपःया छच्वतं किलय् तक्यंकाः थुुकी बिषेशकथं चिनाः मेगुु च्वः तांबालय् चिनाः कसय् जुुइकी । थाज्या काया च्वः क्वका य् दुुतछ्वइ । थ्व ज्या यायेत निम्ह जाइ । छम्हसिनं क्वकाय् बालाकथि तयाः का बी, मेम्हसिनं द्वँकथिं कताकाः साली । का दक्वं क्वकाय् दुुतयंके धुुन धायेव हाथाय् स्वानातःगुु लाय्पतिइ दुतछ्वयाः च्यापुु झिपुु च्यापुु झिपु काया पुुँइचा पुुँइचा दयेकाः म्हुुसालय् काकाः कापः थाइ ।
कापः थाइबलय् हाथा संकूूपतिं क्वता तीबलय् क्वका च्वय् क्वय् जुुयाः यकाया दथुुं दइगुु खालि थासं तुुकि तयातःगुु थूूचा इरुथिरु जुुइकथं छ्वयाः तीका तइ । हाथाया तःलय् क्वगः तयाः बल्लाका तइ ।
क्वकाया प्यखेया च्वतय् नं खिपः छपुु छपुु चिनातइ । च्वय्पाखेया च्वः भत्तुुइ स्वाकातइ, क्वय् पाखेया च्वः क्वताय् स्वाकातइ । थ्व हे खिपःया माध्यमं क्वता तियाः क्वका थतक्वत याइ ।
कापतय् फ्वः थकाये माःसा क्वकापतिइ बाला तयाः थकाइ । का गनाः
चजक बुुत धाःसा का स्वानाः क्वँय् थकुुतिं छ्यनाः थकुुलिं मः इली ।
अंकुुसि
थाज्या यनेगुु कथि । पुुचा लाइ । छखे च्वतय् अंकुुस थें यानातःगुु नतूचा छत्वाः तियातइ । फ्यलुुखय् थाज्या यनेगुु का तयाः नतूूया अंकुसं कताकाः भँय्कथी क्यंकाः थाज्या यनी ।
ककाँय्
कायागुु प्वाँय् । तःकाँय् जुुइ । थाज्या यनेत फ्यंगुुली तयाः का क्वल्हायेगुु ज्याभलय् तुुलाः चिचीचा पुुँइ यानाः स्वपुुँइ प्यपुुँइ दयेकी । फ्यलुुखय् कापुुइँ तयाः थाज्या यनी ।
कपीद्यां
कपी तयेगुु सिँया थल । म्हुुकुछिति हाकः व क्वलाछिति ब्या जुुइ । च्वय्या सी खाँस कयाः
न्ह्याके जीक पुुसा तयातइ । थल छगलं बुुत्ता कियाः बांलाका तइ ।
कपी
तीमां तियाः यच्चुुसे च्वंकाः त्याचा त्याचा चिंक दयेकातःगुु कपाय् । ञं हीकाः इताः वाये थें वानाः का दयेकी । थुुगुु का तुुकी तुुलाः थाज्या थाइबलय् तिका तयेगुु याइ ।
का क्वल्हायेगुु ज्याभः
का पाचुुकेगुु ज्याभः । चिकिचाग्वःगुु फ्यंगूू थें यानाः दयेकातइ । त्याः फ्यलू ग्यछि जक जुुइ । ककाँय् फ्यंगुुली तयाः का पाचुुकाः चिचीचा पुुँइ यानाः थुुकी तुुली ।
क्वँय्थकू
थाज्याका छ्यनेगुु थकूू । थाज्या थाथां वनीबलय् थाज्या यनाहःगुु थाज्याका गनं गनं देदेतनाः स्वःगुु थें जुुयाच्वन धायेव क्वँय् थकुुलिं छ्यनाः पाचुुकी ।
क्वका
थाज्या का दुुतयंकेत बल्लाःगुु कायागुु दरालि थें यानाः दयेकातःगुु ज्याभः । ३ फितति हाकः व ४—५ इञ्चति ब्या जुुइक १÷२ इञ्चति ब्या दुुगुु बःचाफिगुु तिं बाय् पंया बालायागुु फ्रेम थें यानाः दयेका तइ । च्वय् क्वय्या बालाय् छलांगुुति पाक ह्वःचात खनातइ । बालाय् कां हिनाः व हे का च्वं क्वय् क्वं च्वय् यानाः ह्वतय् दुुतछ््वयाः दरालि थें च्वंक थानातइ । थाज्या थायेत दरालि ह्वतं थाज्याका छपुु छपुु दुुत छ्वयातइ । कापःया ब्या हिसाब यानाः दथुुइ लाकी ।
क्वगः
हाथा बल्लाकेत हाथाया तःलय् तइगुु सिँ । तग्वः जुुइ मखुु । हाथासिकं भचा तब्या जुुइ । हाथा सालाः कापः थायेबलय् तिका काकेत थुुकिं बल बी ।
क्वता (पाउदान, डण्डाचा)
सिँपौया बाला । थाज्या थायेबलय् क्वका थत क्वत यानाः यंकाः छकः क्वय् छकः च्वय् लाकेत तुुतिं क्वतेलेगुु सिँया बाला । बुुत्ता कियाः बांलाकाः तुुति झ्वास्याक मवंक तये छिंकातइ । न्ह्यःनेया च्वतय् दथुुइ ह्वः छह्वः खनाः खिपःया छखेया च्वः थ्व ह्वतय् चिनाः भचा च्वय् ल्ह्वना तइ, मेगुु च्वः क्वकाय् क्वय्या च्वतय् तन्कय् जुुइक चिनातइ । माथंचा थायेत जूूसा निगूू जक तइ । पुुन्तूूू थायेत प्यंगूू तइ । क्वता ग्वःगूू तल क्वका नं उलि हे तइ । क्वता क्वतेलेबलय् अजः बजः यानाः त्यली ।
गल
पुुलांगुु नँया ज्याभः । छखे च्वामुुइ । थाज्या यनेबलय् थाज्याकथि तीत थुुकिं प्वाकः दयेकी । सिथय् जवंखवं तानाः म्वःकीया नं ज्या काइ ।
ञं
कपाय्यागुु का ज्यानाः का तुुलेगुु ज्याभः । ञं त्वाकःया जवपाखे निखें कुुनय् साः ह्वः दयेकाः थुुकी निथासं साः कयातःगुु ञंबाः धंकाः कसय् याइ । ञंबाःया दथुुं भचा च्वय् पिचायेक ह्वः खनाः सिँया धुरा छपुु ह्वालुुक तयाः तचाःगुु लताँइ चाः थें ज्याःगुु सिँया चाः दयेकाः कसय् जुुइक तयातइ । न्ह्यःनेपाखे भचा धुुरा पिकयाः उकी ञंख्वाः तयाः कसय् यानातइ । खवपाखे दथुुइ निथाय् साः ह्वः खनाः उकी नं ञंबाः धंकी । थुुगुु ञंबालय् बं भचा च्वय् पिचायेक ह्वः खनाः नतूचा छपुु ह्वालुुक तयातइ । लताँइ चाः व नतुली माय्कां क्यंकाः ञंख्वाःया ह्वतय् ह्यकूू दुुतछ्वयाः ञं हीकी ।
ञंख्वाः
ञंया न्ह्यःनेया ब्व । २’’ ब्या ४’’ हाकः व १’’ फि दुुगुु बुुत्ता कियातःगुु सिँबाला । निखें ह्वः दइ । छखेया ह्वः ञंया लताँइलय् स्वानातइ । मेगुु ह्वतय् ह्यकूू तइ ।
ञंत्वाकः
ञं धंकेगु सिँ । १ १÷२’ हाकः १’ ब्या व २” फि दुुगु सिपौ । प्यकुुनय् नं साः प्वाकः म्हुुयातइ । जवय् निगः खवय् निगः साः कयाः ञंबाः धंकी ।
ञंबाः
ञंत्वाकःया प्यकुुनय् धंकीगुु सिँ । पिनेपाखे भचा लितं वाकातइ । जवपाखेया ञंबालय् च्वय्पाखे ह्वः दयेकाः लताँइ व खवपाखेया ञंबालय् क्वय् नतूचा तयातइ ।
तांखिपः (तिसाखिपः)
कापः थायेत थाज्या यनाः भँय्कथि नापं तुुलाः हःगुु कायागु छखेया च्वः तामय् तयाः बाकि दुुगुुयात न्ह्यःनेया किलय् तक्यंकाः कसय् जुुइक चीगुु खिपः । खिपःया छच्वतं थाज्या यनाहःगुु भँय्कथी हितुु हिनाः चिनातइ । मेगुु च्वः तांबालय् ची । कापः थाये सिधःलिसे म्हुुसालय् तुुलीबलय् गुुलि तुुल उलि ग्यछि हिनातःगुु खिपः फ्यनाः का त्वःती । गात धायेव हानं अथे हे ची । थुुकियात तिसाखिपः नं धाइ ।
तांबाः (तांसिँ)
तांया निखे जवंखवं धंकातःगुु बल्लाःगुु सिँ । च्वय् व क्वय् धलिमय् तक स्वाकाः मसंक काकातइ । थुुकी दथुुं भचा क्वय् साःह्वः थें दयेकाः दथुुइ मे पिकया तइ ।
तिका
यकाय् ब्यथां तयाः हाथां दायाः काकीगुु
का । का तुुलातःगुु तुुकि थूूचाय् तइ । हाथा संकुुपतिं छकः जवं छकः खवं थूूचा छ्वयाः का तयेगुु याइ ।
तीमा
कपाय् तीगुु ज्याभः । धनुुस आकार जुुइक चाःतुुइके छिंगुु छलांगुुति बाला दुुगुु बल्लाःगुु पंबाला । दथुुइ भचा तबाला यानाः जवंखवं भचा चिपुु यानातइ । निखें च्वतय् ह्वःचा छह्वः छह्वः खनातइ । बल्लाःगुु माय्का छपुुया निखेया च्वः निखें ह्वतय् चिनाः तन्कय् जुुइक कसय् यानाः बालाया निखेयां च्वः भचा चाःतूू थें जुुइका तइ । काय् कपाय् तक्यंकाः ल्हातिं काय् झतका बियाः कपाचय् च्वंगुु धू हायेकेगुु याइ ।
तुुकि
का तुुलातःगुु चिकीचापुुगुु न्हाय्पं कथिया कुुचा । दरु जुुयाः ३ इञ्चति हाकः जुुइ । ञंया नतूचाय् तयाः का तुुली । थूूचाय् तुुकि तयाः तिका तयेगुु याइ ।
तुुकिथल
तुुकि तयेगुु चायागुु थल । च्वलाक्वलाछि ब्या व म्हुकुुछि हाकः जुुइ । ४ इञ्चति जाः जुुइ । बुुत्ता तयाः बांलाका तइ । तुकि प्याकेत लः भचा भचा तयातइ ।
थकूू
बुरुस थें ज्याःगुु ज्याभः । थाज्या थाइबलय् थाज्या यनाहःगुु का देदेतनाः स्वःगुु थें जुुयाः क्वँय् थकुुतिं छ्यनाः का पाचुुकीबलय् का चमबुुकेत थुुकिं मः इली ।
थाज्या यनेगुु
फ्यलुुखय् का तयाः अंकुुसिं कताकाः भँय्कपिइ का क्यंकाः थाज्या का दयेकेगु । स्वम्ह प्यम्ह च्वनाः इरुथिरु जुुयाः यनेगुु याइ । निम्ह ध्वदुुइबलय् छम्ह क्वछुुनाः मेम्हसित वने छिंकाबी । क्वछुुइबलय् छकः छखें छकः मेखें वःम्ह क्वछुुइगुु याइ मखुु । न्हापालाक गुुखें वःम्ह क्वछुुत न्ह्याबलें उखें वःम्ह हे जक क्वछुुइगुु यायेमाः । अथे मयात धायेव थाज्या थाइबलय् का स्वयाः चजक बुुइ ।
थूूचा
सिँयागुु ज्याभः । म्हुुकुछिति हाकः जुुइ । दथुु फाला चिंकाः तुुकि तयेछिंक गाःचा दयेका तइ । गाःचाय् जवंखवं सिँ छत्वाःचा पिकयाः तुुकिया निखें ह्वतय्
दुुतछ्वयाः ह्वालुुक तये छिंकातइ । जवं खवं भचा भचा चिपुु जुुइकाः च्वका च्वामुुसे च्वंकाः पिचुका तइ, छ्याकःबुुकः जुुइ मखुु । थाज्या थाइबलय् थुुकी तुुकि तयाः हाथा संकुुपतिं छकः जवं छकः खवं छ्वयाः तिका तयेत ज्या काइ ।
द्वँकथि
थाज्या यनाहःगुु का क्वका व लापतिइ दुुतछ्वयेत का सालाः कायेगुु कथि । छखेपती नँया तार छत्वाःचा तयाः का सालेत क्वलः लुुइकातइ ।
फ्यंगूू
ककाँय् तयाः का फ्यनेगुु ज्याभः । म्हुुकुुछि व कुुछि ब्या दयेक १ इञ्चति बाला दुुगुु पं बालां निगूू रिङ्गचाः थें यानाः दयेका तइ । निगुुलिं चालय् छगूूनाप मेगुु क्रस जुुइक पं बाला निबाला तयातइ । क्रस जूथाय् स्यःकथि छपुु कसय् जुुइ ज्वलं निगुुलिं बालाय् पिचायेक ह्वः दयेका तइ । तचाःगुु क्वय् व चिचाःगुु च्वय् लाकाः पाछि पाछि पाक कुुछिति हाकःगुु मेगुु पं बाला खुुबालां निसें च्याबाला तयाः ग्वः ज्याइ । दथुुया ह्वतय् स्यःकथि तयाः फ्यंगूू त्वाकलय् धंकाः फ्यंगूू हीकेगुु याइ ।
फ्यंगूूत्वाकः
फ्यंगूू धंकेगुु त्वाकः । दथुुइ प्वाकः म्हुुयाः गाःवंका तइ । सिँयागुु जूूसा भचा तग्वः यानाः झ्यातुुका तइ । ल्वहंयागुु जूूसा प्यं माथं वंकाः च्वय् ह्वःयाथाय् ग्वः मुुंकातइ ।
फ्यलू
ककाँय् तयाः थाज्या यनेगु ज्याभः । च्वला क्वलाछि व क्वलाछि ब्या दयेक छलांगुु ति बालाया निगूू रिङ्गचाः थें दयेकी । निगुुलिं रिङ्गचाःया दथुुइ क्रस यानाः मेगुु निबाला पंबाला कसय् जुुइक तयातइ । क्रस जूूथाय् दथुुइ नतूचा छपुु ह्वालुु ज्वलं ह्वः दयेका तइ । निचाः निखे तयाः म्हुुकुुछिति हाकःगुु प्यबालां निसें खुुबाला पंबालाचाः तयाः कसय् यानाः ग्वः दयेकी । दथुुइ नतूचा दुुतछ्वयाः च्वकाय् चुुकूू तयातइ । प्वःपाखे ज्वनेछिंक पिकयाः सिँया चुु तयातइ ।
बाला
द्वँ वयेकेगुु सिँबाला । क्वलाछिति हाकः व निलांगुु ति बाला जुुइ । पिचुुसे च्वंकातइ । कापतय् द्वँ वयेकेत क्वकापती थ्व बाला तयाः द्वँ वयेकी ।
बालाकथि
का दुुकायेत क्वका व लाय्पती भर बीत तइगुु कथि । १ इञ्च बाला व क्वका पाय्हाकः यानाः दयेका तइ । थुुकी भर कयाः क्वकाय् का छ्वयेत अःपुुकी ।
बेताःसिँ
तांबाःयात छधी यायेत तइगुु सिँ । धंकातःगुु तांबाः थाज्या थाइबलय् उखेथुुखे मजुुइकेया निंतिं धलिमय् व थामय् स्वाकाः बेताःसिँ तयाः कसय् जुुइका तइ ।
भँय्कथि (थाज्याकथि)
स्वकुुति दुुगुु बःचापुुगु स्यल्लाःगुु तिंकथि । गौ पिचुुक सुुनातइ । थाज्या यनेत ३—४ मिटरति पाक छथाय् निपुु निपुु ती । थुुकी क्यंकाः थाज्या यनी ।
भत्तु
तामय् तयातइम्ह सिँयाम्ह झंगः । क्वता तियाः क्वका थत क्वत याइबलय् क्वका कसय् जुुइकातयेत कां चिनाः जवंखवं धलिमय् खायातइ । त्वाःया नापं व न्हिप्यनय् चिकिचा ह्वय्क ह्वः निह्वः खनातइ । निथाय् ह्वतय् निगू क्वकाया च्वय्या च्वतय् खिपतं चिनाः क्वका सायेका तइ । माथंचा थायेत जवंखवं निम्ह जक भत्तुु तइ । क्वका नं निगू जक तइ । पुन्तुं थायेत जवय् निम्ह व खवय् निम्ह यानाः प्यम्ह तइ । क्वका नं प्यंगूू हे तइ ।
माय्का
तुु नीक निलातःगुु बःचापुुगुु का । ञंया लताँइ चालय् व नतुुली हिनातःगुु कापतय् क्यंकाः फाय्नबेल्ट थें यानाः लताइँ हीकाः नतुुली तुुकि तयाः का तुुलेगुु याइ ।
म्वःकी
थाज्या यनीबलय् सिथय् ताइगुु की । दुुछियां थाज्याकथिया भर थुुकिं कायेका तइ । थ्व की बल्लाकेया निंतिं बल्लाःगुु सिँ, पं बाय् नयागुु गल नं तायेगुु याइ ।
म्हुुसाः (बिथि)
कापः तुुलेगुु २ह२ इञ्च ब्या व फि दुुगुु सिँ । निखें च्वतय् २ इञ्चतिया ह्वः दयेका तइ । थाये सिधःगुु कापः थुुकी तुुलाः च्वतय् च्वंगुु ह्वतय् तांबालाया मे दुुतछ्वयाः तन्कय् जुुइक कसय् यानातइ ।
लाय्पौ
थाज्या थायेगुु ज्याभः । ३ फितति हाकः व ४ इञ्चति ब्या यानाः १÷२ इञ्चति बाला यानातःगुु बल्लाःगुु पं बाला बाय् धातुुं फ्रेम थें यानाः दयेकातःगुु ज्याभः । च्वय् व क्वय्या बालाय् छलांगुुति पाक ह्वःचात तयातइ । थ्व ह्वतय् माय्का बःपुुगुु तिंबाला बाय् धातुुया बाला दरालि थें जुुइक तयाः कसय् जुुइका तइ । क्वकां पितहःगुु का थ्व दरालि ह्वतं दुुतछ्वयाः तांबालय् कसय् याइ । का दुुतछ्वये धुुंगुु लाय्पौ हाथाय् तयाः थाज्या थाइ ।
स्यःकथि
फ्यंगू धंकेत फ्यंगूूया दथुुइ तइगुु बल्लाःगुु सूूसिँया कथि । त्वाकलं भचा च्वय् भचा पाः तयाः फ्यंगूूया ह्वतय् कसय् जुुइकातइ । त्वाकःया प्वालय् ह्वालुुकी ।
हाथा
लाय्पौ तयाः थाज्या थायेगु सिँ । लाय्पौ छपौ न्ह्यंक च्वय् क्वय् खाँस कयाः फ्रेम थें दयेका तइ । तःलय् क्वगः तयातइ । तिका तक्वपतिं सालाः कापः थाइ ।
ह्यकूू
श्रीसाया सिं दयेकातःगुु कथि । क्वलाछि हाकः जुुइ, पुुचा लाइ । छखेपती च्वामुु थें जुुइ, मेखेपाखे भचा पाचुु थें जुुइका तइ । ज्वनेबलय् नाइसे च्वनी । च्वामुु पाखेया च्वः ञंख्वालय् च्वंगुु ह्वतय् दुुतछ्वयाः ञं हीकी । कसय् धाःसा जुुइ मखुु । हीके भचा मसल धायेव चुुलुु बिनाः लिहां जक वइ ।