यलया पुलांगु नेवाः बस्ति जलया जल प्याखं नेपाःया दकलय् पुलांगु प्याखं खः । हरसिद्धि देवीया प्याखं जूगुलिं जल प्याखंयात हरसिद्धि प्याखं नं धाइ । थ्व प्याखं न्हापा नाटककथं क्यनीगु खःसा लिपा ख्वाःपाः पुयाः ल्हुइगु जूगु खः । थ्व प्याखनय् ख्वाःपाः पुयाः नं प्याखंम्वःपिन्सं भाषा ल्हाइ ।
जल प्याखं दच्छिया निक्वः यःमह्रिपुन्हिकुन्हु व होलिपुन्हिकुन्हु हुइकेगु याइ । भिंmनिदँय् छक्वः थिंलापुन्हि व होलिपुन्हिया प्याखं धुनेव जल प्याखं येँ, यल, ख्वप, धौख्यः, पन्ति, दोलखा, थैव, वादेय्, थेच्व, बुंग, फम्पि आदि थाय्थासय् हुइके यंकेमाः । मेबलय् जलय् जक हुइकी ।
हरिसिद्धि पुराणया लिधंसाय् कलिगत सम्वत् २०६० (बिक्रम सम्वत् न्ह्याये ९४ दँ न्ह्यः) दयेकातःगु जलप्याखं पुलांगु जुयाः नं इलय् ब्यलय् त्वाः दःगु दु । गोपालराज वंशावलिइ नेसं. ४९५ य् जल प्याखं हुइकल धकाः च्वयातःगु दु । यक्वतक लोप जुयाः देविं पूmच्व गुँइ सिँ काःवंम्ह यलया तान्त्रिक (गयोजुजु) गयोबाज्याया चेलायात प्याखंया दर्शन बिल । थ्व खँ गयोबाज्यायाथाय् थ्यन । अले गयोबाज्यां येँया जुजु अमर मल्ललिसे सहलह यानाः तान्त्रिक साधना यानाः हाकनं प्याखं न्ह्याःगु खः । गयोजुजुं थ्व प्याखं थ्यासफुलिइ च्वयातःगु दु । अनं लिपा नं थ्व प्याखं दिसेंलि जुजु प्रताप मल्लं प्याखंया नीति नियम दयेकाः हाकनं न्ह्याकूगु खः । न्हापा नेपाल मण्डलया थाय्थासय् हुइकेमाःगु थ्व प्याखं यलया जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लं जलय् जक हुइकेगु यानाबिल । मुक्कं १९ म्ह प्याखंम्वः दुगु जल प्याखं दकलय् न्हापा जोगी बाजं, काहा बाजं, दमाहा व पुजारी बाजंलिसे द्यः ल्हायेगु धकाः दबुलिइ वइ । वयां लिपा भक्तजनया पुजा फये धुनेवं दक्वं नासःद्यः आराधना यायेत नीव धाःथाय् वनी । अनं लँ प्याखं धकाः लँ दुच्छि प्याखं हुहुं सकलें नीव व देगःया दथुतक लिहां वइ । देवगण सकलें ब्वयावःगु भनं दबुलिइ तक ब्वाँय् वइ । अले जल प्याखंया मूप्याखं न्ह्याइ ।
जलप्याखंया लु छसिकथं थुकथं न्ह्याइ ।
१. मूद्यः पाः
२. भैरव पाः
३. बिक्रमादित्य पाः
४. कुमारी पाः
५. नारां पाः
६. तमन्ना ऋषि
७. नगन्ना, दिंचा
८. ब्राह्मण
९. किसि, धिन्चोमाजु, सिकुमाजु, पूmच्वमाजु
१०. गणेश, कर्णकेशरी, सुवर्णकेशरी
११. कौमारी, अग्निदेवता
१२. हनुमान, दिंचामचा (तुकुतुकु)
१३. राजसिंह, जुजु, नारद
१४. प्यम्ह जुजु, बिक्रमादित्य व नारद
१५. राम, राक्षस (मारिच), सुग्रीव, नारद
१६. बालि (नाङ्गी), तारा, भैरवी, कुमारी, माहेश्वरी,
सुग्रीव, राम
१७. वेताल व कुबेर
१८. सुग्रीव, तारा, नारद, अंगद, माली
१९. किसि व ईन्द्र
दकलय् न्हापां अष्टमातृकाया प्यज्वः व जुजु बिक्रमादित्यया छज्वः यानाः न्याज्वः प्याखंम्वःपिं दबूया दथुइ प्याखं हुली । दम्वःखिं व भुस्याःया तालय् प्याखं हुलेगु झ्वलय् जव ल्हातं खड्ग व देय्पा ल्हातं त्वाकः (ढाल) ज्वनीपिं प्याखंम्वलं छम्हेसिनं खड्गं पाःगु मेम्हसिनं त्वाकलय् फयाकाइ । थ्व धुनेव तमन्ना ऋषिया प्याखं हुली । तुयूगु मतू पुयाः जव ल्हातं यःमह्रि बांलूगु ज्वँसा ज्वनाः प्वंगा, दम्वःखिं व भुस्याःया तालय् तमन्ना ऋषि जुइम्ह प्याखंम्वः प्याखं हुली । थ्व प्याखं दीवं मचा मदुपिं मिस्त ब्याँय् वनाः उम्ह प्याखंम्वःया पालि भ्वपू वनी । न्हापालाक्क पालि भ्वपुइम्हेसिया काय् बुइ धइगु मान्यता दु । थ्व धुनेवं प्याखं स्वयाच्वंपिन्त ग्वंसिँ च्याकीपिन्सं चासि इनाबी । प्याखं स्वइपिन्त चान्हय् नयेत इनाबीगु समय्बजियात चासि धाइ ।
जल प्याखंया भिंmच्यागू लूमध्यय् भिंmखुगूगु लुकथं बालि (नाङ्गी), तारा, भैरवी, कुमारी, माहेश्वरी, सुग्रीव व राम दुगु नाङ्गी क्वः दइगु लु हे मू लु खः । थुगु लुइ सुग्रीवलिसे ल्वाः मवनेत तारां बालियात इनाप याइगु, सुग्रीव व बालिया युद्ध व रामं बालियात वाणं कयेकीगु, बालियात त्रि–शक्तिया शक्ति मदइगु व दकलय् लिपा बालि (नाङ्गी) क्वःदइगु क्यनी । वयांलिपा बालि जुइम्ह प्याखंम्वःयात कापतं त्वपुइकाः देगःदुने यंकीसा बालिया छ्यँ ध्यनाहःगु कथं सुग्रीवं छ्यं ल्हाःतय् ज्वनाः दबू छचाः उलाः पिहां वनी । प्याखं क्वचायेव कन्हय्कुन्हु पुजारीपिन्सं जलया प्रशासक, बलिया दातापिं व व्रत च्वंपिन्थाय् छेँय् छेँय् वनाः प्रसाद युं वनी । प्रसाद ब्यू वःपिं पुजारीयात छेँयापिन्सं नकाःत्वंकाः दक्षिणा बीमाः ।
जलद्यः (हरसिद्धि देवी)
हरसिद्धि नांया देवीया उत्पत्ति भारतया उज्जैनय् जूगु खः । नेपाःया जलय् थें अन नं देगलय् देवीया मूर्ति मदु । हरिया शक्ति हरि व हरि हे हरसिद्धि खः । जलया हरसिद्धि देय्गलय् पश्चिम स्वःगु स्वंगः कलश थापना यानातःगु दुसा छगः कलश दक्षिण स्वः । स्वंगः कलश ब्रह्मा, विष्णु व महेश्वरया शक्तिकथं त्रि–शक्ति खः । उकिं हरसिद्धियात त्रि–शक्ति देवीकथं माने याइ । दक्षिण स्वःगु कलश नासःद्यः नृत्येश्वर खः ।
जलद्यः (हरसिद्धि) देगःया पुजारीगण
हरिसिद्धि देगलय् मुक्कं २९ म्ह पुजारी दइ । उकी १० म्ह च्यामुले, ३ म्ह मूद्यः व १६ म्ह देवगण दइ । थुपिं हे २९ म्ह पुजारीपाखें हरिसिद्धि प्याखं न्ह्याकी । पुलांपिं पुजारीपिन्सं न्हूपिन्त लच्छितक प्याखं स्यने धुनेवं ख्वाःपाः मदयेक स्वां तपुलिं पुयाः सकसियां न्ह्यःने प्याखं हुली । वयां छुं न्हिलिपा थिंलापुन्हि न्ह्यः मतू व वसतं पुनाः मू प्याकेगु धकाः प्याखं हुली । थ्व नितां प्याखं भिंmनिदँय् छक्वः जक जुइ ।
सिथि च्वनीगु
हरिसिद्धि प्याखं झिंनिदँय् छक्वः न्हूधाः यायेमाः । थुकियात सिथि च्वनीगु धाइ । थुकिइ प्यता ज्या याइ ।
कलश थापना— पुलांगु कलश पुखुलिइ वांछ्वयाः साइतय् न्हूगु कलश दयेकाः जज्ञय् थापना यानाः तान्त्रिक पुजा यायेधुंकाः देगलय् थापना याइ ।
ख्वाःपाःया लंपु छायेगु— प्याखनय् छ्यलीगु ख्वाःपाःयात साइतय् पुंयाथाय् रङ्गरोगन याकेधुंकाः हरिसिद्धिया देगलय् स्वनी ।
वसः दयेकेगु— झिंनिदँय् छक्वः थ्व प्याखंया दक्वं वसः न्हूगु दयेकी ।
पलेसा तयेगु— झिंनिदँया दुने मदुपिं प्याखंम्वःया थासय् तःधीम्ह काय्यात पलेसा भर्ना याइ । तःधीम्ह काय्या छुं खू दुसा मेपिं काय् बाय् छय्मचा पलेसा तइ ।
दिंचामचा
जलप्याखंया झिंनिदँया न्हूधाः याइबलय् वा महाःपिं, म्हय् छुं खू मदुपिं निम्ह मिजंमस्तय्त नं पुजारीकथं थापना याइ । थुमित दिंचामचा धाइ । थुमिसं देगःया सुचुकुचु यायेगुलिसें प्याखनय् नं ब्वति काइ । झिंनिदँ लिपा मेगु सिथि च्वनीबलय् न्हूपिं भर्ना मजूतले देगःया मू सेवक थुपिं दिंचामचा जुइ ।
गण मुनेगु
थिंलापुन्हि व होलिपुन्हिया प्याखं पिकाये छवाः न्ह्यः अस्तमिकुन्हु बहनी सकलें पुजारी मुनाः प्याखं पिकायेत सहलह ब्याकी । थुकियात गण मुनेगु धाइ । देगलय् पुजारी मुनकि दक्वं पुजारीया छेँय् छेँय् वनाः दिंचामचातय्सं “हे भाजु कुचु पाचु ज्वने मदु, छपाः लासाय् द्यने मदु ।” धकाः उजं ब्यू वनी ।
खः यंकेगु
झिंनिदँया सिथि च्वनीगु दँय् जल प्याखं जलं पिने यंकी । थुकियात खः यंकेगु धाइ ।
खोलामचा
जल प्याखंया नातकय् निम्ह दिंचामचा मध्यय् मिसा खलपात्र तारा जुयाः ब्वति काइम्हेसित खोलामचा धाइ ।
तिसा सिलेगु
दँय्दँसं जल प्याखं पिहां वइगु थिंलापुन्हि छन्हु न्ह्यः पुंतपाखें प्याखंया दक्वं तिसा सफा याइ । थुकियात तिसा सिलेगु धाइ ।