नसा नयेगु झ्वलय् मेमेगु नसायात सिकं अन्नयात अप्वः छ्यलाबुलाय् हयातःगु दु। ज्यःनां व ब्यलि याइबलय्या नसाय् नं अन्नं हे थाय् कयातःगु दु। प्राकृतिक लकसया आधारय् धाःसा थाय्या स्वरुप स्वयाः थीथी कथंया अन्न नयेगु याना वयाच्वंगु दु।
अन्न थीथी कथंया दु। पीगु तरिका नं थीथी कथं हे याइ। छगू हे कथं व छगू हे लकसय् पीगु याइ मखु। थुकिया स्वरुपकथं पानाच्वनी। गुलिं अन्नया पु हे तप्यंक पीगु याइसा गुगुं मा दयेकाः जक पीगु याइ। गुगुं लः दुथाय् पीमाःगु दःसा गुगुं गंथाय् पीमाःगु दइ। अन्नय् दइगु पौष्टिक तत्व नं अन्नपतिकं भिन्न जुइ।
कय्गू
तग्वः कय्गू, चिग्वः कय्गू, मतर कय्गू आदि यानाः कय्गू थीथी कथंया दु। थुकिया आकार ग्वलाइ। थुकियात अन्नया ल्याखं जक मखु सिसाफुसा व बूबः कथं नं कायेगु याः।
ता थीगु म्ह्व जुयाः मौसम ख्वाँउया वइगु बखत असोज कार्तिकं कय्गू छःन्ह्याक ह्वलाः पीगु याइ। लः कुंथाय् पी मखु, तः नायूथाय् पीग ुयाइ। मा ब्वलना वलकि गसि तयाबीगु याइ। गसि तया मब्यूसा छमां मेगु मायात बःकयाः दनी। ब्वलने गात धायेव तकि तकि बुँ ह्वयाः सि सइ। धे छिपय् जुइ गात धायेव लिनाः माँ नापं गंक पानाः धिरः वानाः कय्गू हायेकी।
चाय् उर्बरा शक्ति म्ह्व जुयाः फसल म्ह्व जुयावन धायेव बाय् चा स्यन धायेव चिग्वः कय्गू पीगु याइ। थुकी फसय् दइगु चा बांलाकेगु तत्व सालाः कायेगु क्षमता दइ। मा ब्वलना ववं हे अज्याःगु तत्व साला काइ। गुलि गुलि मा ब्वलन उलि उलि हे क्षमता अप्वइ। मायात माक्व कयाः नं अप्वःगु हाय् मुंकी। अथे मुन धायेव हाय् तुइसे सीसे गुलिचा गुलिचा खने दयावइ। थःत माक्व थःके तयाः अप्वःगु चाय् मुंकाबीगु याइ। चा स्यनाः नं कय्गू पी मफइगु अबस्थाय् वा पीबलय् साःया रुपय् कय्गू ग्वः हे नं ह्वलाः साःया रुपय् तयेगु याइ। चा बांलाकाः उर्बरा शक्ति दयेकीगुलिं थुकियात अन्नया जुजु नं धायेगु याः। वालाइलिं पुनाहयाः मस्त इलि आलिं जुयाः म्हं मफइबलय् सिसाफुसा ह्वलेगु नेवाःतय् संकारकथं लैंया लिसें चिग्वः कय्गू नं ह्वलेगु नेवाःतय् संस्कार दु। श्राद्ध यानाः भ्वय् नकीबलय् लिपांगु सराय् धौ तये धुंकाः सिसाफुसा तइबलय् लैंया लिसें फ्वयातयागु चिग्वः कय्गू तयाबिल धायेव भ्वय् च्वख जुइ धयागु बिश्वास याइ। चथाःया द्यः पुज्याइबलय्, माघं बाखं कनीबलय् व हलिमलि ब्वइबलय् मेमेगु बूबःया लिसें कय्गू नं सियाः तइ। बूबःया क्वाति दायेकीबलय् कय्गू छता नं तयेगु याइ।
इलिं आलिं
छगू कथं म्हं मफइगु अबस्था। तसकं म्हं मफु नं जुइ मखु फु थें नं जुइ मखु। झाः झाः मफु थें जुइ झाः झाः फु थें जुइ। व याये थ्व याये दइ मखु। छु याये छु याये थें जुइ। च्वना च्वनाथाय् च्वने मछू थे, वना वनाथाय् वने मछू थें जुइ। मचात अथे जुइबलय् ख्व जक ख्वयाः दुख बी। दुरु त्वंकूसां छकः चुचुप्याइ। म्हुतु स्वफ्यानाः हानं ख्वइ। तया तया थे जी मखु। अथे जुइबलय् पलिइ सिसाफुसा ह्वलाबीगु याइ।
छन्ह्याक
सालु नं मजू ख्वातु नं मजुइक, उतिग्यंक। गनं अप्वः गनं सुपः (मगाक) मजुइक। ह्वलाः पीगु पु व पुसा थसालीबलय् गनं ह्वाना ह्वाना चिंक गनं दये हे मदयेक ह्वलेगु मयासे छःह्याक ह्वलाः पीगु याइ।
मतरकय्गू
छगू कथंया कय्गू। कय्गू थें हे ग्व ग्व लाइ। कचिकं बाय् बाभू वंकाः नयेगु याइ। कय्गू सिकं चाकुइ। पाकय् जुइबलय् मिखा तुयूगु व हाकुगु यानाः निथी दइ।
वालाइलि
पुना हयेयःगु मभिंगु फय्। थज्याःगु फसं पुनाहल धायेव इलिं आलिं मफयेगु याइ। अथे जुइबलय् च्वकि बाय् च्वकाबजिं म्हय् पीकाः पिने ह्वलाछ्वयेगु याइ।