लिच्छविकालीन तना वनेधुंकूगु छगू बज्रयानी विहार खः— सर्वसिद्धी महाविहार । थ्व विहारयात चलनचल्तीया भासं पिंगल विहार धाइ । ग्वल देय्या लामपोखरी (ताःहाकःगु पुखू) दुगु थासय् थ्व विहार दु । कालोपुलं थहां वनाः चाःबही गणेद्यः मथ्यवं कुटुबहाः नांया थासय् थ्व लानाच्वंगु दु । इतिहासया गर्भय् सलंसः दँ तक तनाच्वंगु थ्व विहार थौंकन्हय् येँय् देय्या म्हसिका जूसां छुं न बौद्धविहार संघय् दुथ्यानाच्वंगु मदु । थ्व विहार लिच्छवि जुजु नरेन्द्रदेवया इलय् भारतया पिंगला रानीं दयेकावंगु जनविश्वास दु ।
इतिहासय् लिच्छविकालय् बिशालनगरय् तःधंगु उथलपुथल जूगु ब्वने दु । पिंगला विहार उकिया हे दसु नं खः । बिशालनगरया पतनया निद्वःदँ लिपा गुह्येश्वरी दर्शन याःवःम्ह पिंगला रानीं थ्व विहार दयेकाः ६०० म्ह सर्वसंघ बाँडातय्त त्वःतावन धाइ । तर विहारया बाँडात तःभुखाय्, बिशालनगरय् तसकं मिं नःगु, शंकराचार्यया दमन वा हिन्दू ब्राम्हणतलिसेया शास्त्रार्थय् बुनाः विस्थापित जूगु किंवदन्ती दु । येँ वतुया मूलश्री महाविहार (मू बाहाः)या आजुपिं न्हापा चाबहीया पिंगल विहारपाखें वःपिं धाइ । थौंतक नं मूबहाःया बज्राचार्यपिंसं पुजा संकल्प वाक्य ब्वनेबलय् थःत “मूलश्री महाविहारावस्थित पिम्बहालाचार्य…” धकाः सम्बोधन यानावयाच्वंगु दनि ।
थौंकन्हय् पिंगला विहारया सुचं पाटी थ्व विहार तःभुखाचं यानाः ध्वस्त जूगु न्ह्यथना तल । तर मूबहालय् न्यनेदुगु किंवदन्तीकथं विहारय् तसकं ग्यानापुक्क मिं नःगु धयातल । थुकिं यानाः विहारया वास्तविक घटना तसकं अलमल जूगु खनेदु । पिंगल विहारय् न्हापा गुगु घटना जुल उकिया लिच्वःकथं अनया वासिन्दात मेमेगु थाय् च्वंवनन । पिंगल विहार ध्वस्त जूगु तःदँ लिपा अन च्वंम्ह द्यःयात यलय् यंकूगु खः । गुकियात हेमराज शाक्यजुं थःगु सपूm ‘शिवदेव संस्कारित रुद्रवर्ण महाविहार छगू अध्ययन’य् नं न्ह्यथनातःगु दु । थौंकन्हय् थ्व द्यः हिरण्यवर्ण महाविहार, क्वाःबहाःया मू द्यःया रुपय् पलिस्था याना तल । वि.संं २०६८÷८÷९ कुन्हु हिरण्यवर्ण महाविहारपाखें पिंगल विहारयात थःम्हं यंकूगु द्यःया पलेसा लुं सियातःम्ह भगवान द्यः विहार शिलान्यास यानाः पलिस्था यानाबिल । छगू किंवदन्तीकथं मारवार देय्या रानी पिंगला थः भाःतपाखें अपमानित जुयाः गुह्येश्वरीइ वयाः च्वंवःगु जुयाच्वन । छुं हे मनसे द्यां लानाः द्यःया आराधना यानाच्वंम्हेसित द्यवं च्वनेगु थाय् दयेकाः च्वनेत व जुजुयात सम्मोहित याये फइकथं मिखाय् अजः उलाः च्वनेत उजं जुल । रानीं अथेहे यात । नापं उगु थासय् थीथी द्यःपिनिगु आकृति च्वयाः वा पलिस्था यानाः बहाः दयेकल गुकियात पिंगला विहार धाल धइगु दु ।
मेगु किंवदन्तीकथं पिंगला विहारया साधकत न्हिन्हि छम्ह तान्त्रिक थुसाया बलं आगमय् च्वनाः गुह्य पुजा याइगु जुयाच्वन । थ्व थुसायात छन्हु पशुपतिया बम्र्हूतय्सं खुयायंकेवं विहारया गुह्यपुजा भंग जूवन । विहारया साधकतय्गु तन्त्रसिद्धी तनावन । उमित म्हगसय् पिंगला विहारय् भोगचलन यायेगु ई सिधःगुलिं दक्षिण भेगय् च्वंगु छगू तमागु सिमा दुथाय् च्वं हुँ धकाः आगंद्यवं उजं जुल । वयां लिपा बुलुहुं पिंगला विहारया मनूत दक्षिण भेगय् च्वंवन धाइ ।
थौंकन्हय् पिंगला विहारदुनेया भगवान द्यःया न्ह्यःने निगः चैत्य पलिस्था यानातःगु दु । शिलापत्र न तयातःगु दुसा जाःप्वं थयेबलय् मन्दःगाः नं तयातल । पिंगल विहारया पुलांम्ह द्यःया ल्यूने च्वनीगु प्रभामण्डलया कुं छकुं न विहार परिसरय् खनेदु । ल्यूने लाक्क दथुमन्दः चैत्य नं थापना यानातल । विशेषतः थ्व विहारलिसे थुसाया सम्बन्ध दुगुलिं दीपंखा यात्रा जुइबलय् थ्व पिंगल विहारय् नंं परिक्रमा याये हे माःगु चलन दु ।