येँ लाय्कू गुकियात हनुमानध्वाखा लाय्कू धकाः नं धायेगु याः । कर्णाटकया भट्टत वयाः लाय्कू ध्वाखापिनेसं हनुमानया मूर्ति तयाबीवं थथे हनुमानध्वाखा धायेगु याःगु खः धाइ । पुरातत्व विभागया कथं येँ लाय्कू लागा धकाः धायेबले मखं सिंहद्वाःनिसें क्वय् सिंहसतः तक नालातःगु दु । ऐतिहासिक दसि कथं थन मल्ल जुजुपिं च्वनीगु लाय्कू खः धैगु स्पष्ट जू । लिपा शाह खलकं स्वनिगः ल्हातय् लाके धुंकाः गोरखाली जुजुपिं नं थन वयाच्वं वल । दक्कले लिपा पृथ्वी वीर विक्रम जुजु कथं थनहे च्वंगु खः, थुगु थाय् त्वःताः लिपा हिति दरवारय् (नारांहित) च्वंवंगु खत ।
थीथी इलय् थुगु लाय्कूया भौतिक संरचनात तःम्ह जुजुपिन्सं दयेकेब्यूगु खनेदु । प्रताप मल्ल, महेन्द्र मल्ल, शिवसिंह मल्लपिन्सं हनुमान ध्वाखा लाय्कूयात अझ कलात्मक व आकर्षक दयेकेगु जुल । तर शाहकालय् प्रताप सिंह शाहया शासन लिपा लाय्कूया स्वरुपयात हीकेगु व राजस्थानी शैली दुतकायेगु यात । दक्कले लिपा जुजु त्रिभुवनया इलय् थ्यंकाः पाश्चात्य शैलीया अतिक्रमण जुल, थुकिया दसि गद्दि वैठक खः ।
हनुमान ध्वाखा लाय्कूया दक्कले आकर्षक व कलात्मक ब्व धैगु तलेजुया देगः खः, थ्व जुजु महेन्द्र मल्लं ने.सं ६८४ स दयेकेब्यूगु खः । यन्त्राकारय् दयेकातःगु थुगु देगः मुक्कं ३५ मिटर तःजाः । थुकिया जःखः कुंचाय् चिचिग्वःगु मेगु झिंनिगः देगःचात दु । मल्ल जुजुपिनि कुलद्यः कथं नालातःगु तलेजुइ दच्छिइ छक्वः मोहनि स्याक्वत्याक्व कुन्हु सर्वसाधारणया निंतिं लुखा चाली । अथेहे मल्लकालया कलाकृति कथं मूचुक, नासः चुक अले मोहन चुक थनया न्ह्यथनेबहःगु सम्पदात खः । ल्वहँचुक जःखः छायपियातःगु सँझ्याःत अले दलानया थांत अतिकं कलात्मक जू, स्वनिगःया काष्ठकलाया उत्कृष्ट दसि खः । पिने मूलँपुपाखे क्वस्वःगु गुतँजाःगु दरवार गुकियात वसन्तपुर दरवार धकाः धायेगु याः, थ्व येँ देय्या दक्कले तजाःगु भौतिक संरचना खः । अथेहे दक्षिण पूर्व मोहदाय् च्वंगु प्यखें सिँयाकलात्मक झ्याःदुगु वर्गाकारया संरचना विलास मन्दिर खः, गुकियात ललितपुर दरवार नं धाः । उत्तरपूर्वस च्वंगु संरचना लक्ष्मी विलास वा भक्तपुर दरवार खः । मेखे उत्तर पश्चिमपाखे च्वंगु संरचना वंगला दरवार वा किर्तिपुर दरवार खः । संरचना व स्थापत्यकलाया ल्याखं किर्तिपुर दरवार बिस्कं दु । थ्वया पौ सिजःपातां भुनातःगु अले मेथाय् गनं नं मदु कथं अर्ध–गोलाकारया जुयाच्वंगु दु । मूचुकया उत्तरपूर्वया चाकलाःगु न्यातजाः पौ दुगु पञ्चमुख हनुमानया देगः नं स्थापत्यकलाया ल्याखं थःगु कथं दु । तान्त्रिक विधि कथं पूजायायेमाःम्ह थुम्ह हनुमान अतिकं हारां धकाः धाइ । देगु तलेजुया देगः नं बिस्कं शैलीया संरचना खः, थ्व मेमेगु देगः थें मखु कःसिया च्वय् दनातःगु देगः खः । अले लुँ सियातःगु कुंझ्याः । देगु तलेजुया क्वसंया दुने क्यबय् छगः तुं व पीठ द्यःपिं दु वास्तवय् थ्व छगू मसां खः । लाय्कूदुनेया जुजु खलःपिं मन्त धाःसा मूलुखांपित यंकेमज्यू धकाः मल्लकालय् लाय्कूदुने हे सीउइगु ज्या थन हे याइगु खः ।
शाहकालया जुजुपिं पृथ्वी वीर विक्रम तकं च्वनावंगु थुगु लाय्कूया मू दरवार क्वथा दुगु थाय् जीस्वांचुक कथं नं नांजाः । नेपाःया धातु मूर्ति मध्ये छगू बांलागू दसू श्वेत भैरव खः । अथेहे ल्वँहया तग्वःगु मूर्ति काल भैरव थःगु महत्व दु । तग्वःगं, तग्वःगु नगरा हनुमान ध्वाखा लाय्कू लागाया महत्वपूर्ण सम्पदा खः । गद्दी वैठक धाःसा मू लँपुपाखे चकंनाच्वंगु सुर्कि व बज्र छ्यलाः दनातःगु अले गैरनेवाः शैलीया न्हूगु संरचना खत ।
लाय्कूया पिने कुमारी छेँ, महाद्यः–पार्वतीया देगः, कविन्द्रपुर नासःद्यः, सिंहसतः, लक्ष्मीनारां सतः, मरुगणेद्यः, माजुदेगः आदि उलिहे आकर्षक सम्पदात खः । लाय्कू लागाय् सिँकंमूबहाः, कुमारी बहि व लाय्कू बहीनापं यानाः स्वंगू महत्वपूर्ण बौद्ध बहाः बही नं दु । जुजु प्रतापमल्लया मन्त्री झंगल थाकुलपाखें दयेकेब्यूगु सिंहद्वाः,मखंया तारणिबहाःया थःगु हे विशेषता दु, बहाः धकाः धाःसां थ्व बौद्ध बहाः मखसें नवदुर्गाया मूर्तित दुगु छगू तान्त्रिक आराधना केन्द्र खः । थुगु बहाःया नं कुमारी परम्परा दु, ज्यापुतय् म्ह्याय्मचा थनया कुमारी जुइगु प्रचलन खः ।
लाय्कू लागाया दक्कले न्ह्यथनेबहःगु अले काष्ठकला व नेवाः स्थापत्यकलाया ज्वःमदुगु संरचना खः मरुसतः खः । थ्व न्हय्गू शताब्दिपाखे दयेकूगु जुइ धैगु अनुमान दु । लाय्कूदुने नासः चुकया दक्षिणपाखे लिच्छबी ई संवत् २०७ या अमृत वर्माया नां न्ह्यथनातःगु जलद्रोणी वा जरुं लुयावःगु दु । थुगु ऐतिहासिक दसि कथं थुगु थासय् मल्लकालसिबें यक्व न्हयव हे लाय्कू दु जुइमाः धैगु विशेषज्ञपिन्सं अनुमान याःगु दु । सिंहद्वाःनिसें मरुसतः भुतिसःतकया लागायात लिच्छिबी इलय् स्वकंभु धाइगु खः, यद्यपि थुकिया शाब्दिक अर्थ छु खः, थुइके मफुनि ।