प्याखं (अभिनय व नृत्य) व संगीतया गुरुकथं नेवाः कलाकःमि व साधकतय्सं हनाबना तइम्ह द्यः नासःद्यः खः । बाजं व प्याखंया परम्परा दुगु दक्व धया थें नेवाः बस्तिया लँ, चुक, ननिइ व बहाः बही दुने नासःद्यः पलिस्था यानातःगु दु । नेवाः सभ्यताय् नासःद्यः यक्व भ्यलय्पुनाच्वंगु दसुकथं थीथी थाय्या नां नासःद्यःया नामं छुनातःगु दु । येँय् नासःननि नांया छगू ननि दुसा लाय्कू दुने नासःदेगः दुगु चुकयात नासःचुक धाइ । अथे हे ख्वपया छगू त्वाःया नां हे नासःद्यःया नामं नासःमना दु ।
नासःद्यः गुरु, नाथ, नित्यनाथ, नृत्यनाथ, निहिस्तेनाथ, नाट्येश्वर, नाट्येश्वरी आदि थीथी नामं लोकंह्वाः । नेवाःतय् मूल नासःद्यः नुवाकोट जिल्लाया कविलासय् दु । सुविधाया निंतिं कविलासयाम्ह नासःद्यःयात थःथःगु त्वालय् तःधंगु चीधंगु देगलय् सालातइ । येँ दुनेया पुलांगु बस्ती जक ४८ गू थासय् नासःद्यः स्वनातःगु दु ।
नासःद्यःया देगः बँ स्वयां थाहा वयेक फःदयेकाः पलिस्था यानातइ । गनं गनं नासः देगलय् गणेश, कुमार व हनुमान नं पलिस्था यानातःगु दइ । नासःद्यः देगलय् उप्वः थें नासःद्यःया मूर्ति दइ मखु । बरु अंगलय् ताःहाकः स्वकुंलाःगु स्वंगू बालाप्वाः दयेकातइ । दुर्लभ जूसां नासःद्यःया मूर्ति मदुगु धाःसा मखु । जुजु प्रताप मल्लया पालय् दयेकातःगु नासः देगःकथं लोकंह्वाःगु येँ मरुत्वाःया कवीन्द्रपुरय् भिंmच्यापा ल्हाः दुम्ह नासःद्यः व नन्दि भिन्दिया ल्वहंया मूर्ति स्वनातःगु दु । तर, उगु मूर्ति बां सीमदयेक स्यनाच्वंगु दु ।
येँ भिन्द्यःत्वाःया नासः देगलय् दुगु सिँया त्वलनय् कियातःगु नासःद्यः व नन्दि भिन्दिया मूर्ति बांलाक सीदु । यल लाय्कूया भिन्द्यः देगःया छगू त्वलनय् नं नासःद्यःया मूर्ति कियातःगु दु । थुगु मूर्तित स्वयेबलय् नासःद्यःया स्वरुपय् यक्व विविधता दु । समानताया रुपय् नासःद्यःयात निपानिसें भिंmच्यापातक ल्हातं त्रिशूल व डमरुलिसें थीथी ज्वँसा ज्वनाः अद्र्धपर्यङ्क मुद्राय् प्याखंपाः कयाः ल्ह्वनातःगु जवगु तुति देय्पागु ल्हातं थियाच्वंम्ह क्यनातःगु दु ।
यक्व दाफाम्येय् नं नासःद्यःयागु रुपया वर्णन यानातःगु दु । गथेकि– नवरसया स्वामि, कपू थें तुयूम्ह, म्ह छम्हं बिभू बुलातःम्ह, कपालय् छगः नापं स्वंगः मिखा दुम्ह, छ्यनय् जटा हिनातःम्ह, जटाय् तिमिला छुनातःम्ह, हेरामोति माणिक्य थुनातःगु लुँयागु मतू पुयातःम्ह, न्हाय्पनय् कुण्डल सुयातःम्ह, गःपतय् व ल्हाःतुतिइ तिसा थें बि हिनातःम्ह, मनूछ्यंया माः क्वखाना तःम्ह, जँय् धुँया छ्यंगू हिनातःम्ह, जोगीया भेष जुयाच्वंम्ह, गौरी मुलय् तयातःम्ह, थुसा वाहन गयाच्वंम्ह, नन्दि भिन्दि पासा कयातःम्ह, जवंखवं गणेश व कुमार साथ यानाजुइम्ह, मसानय् बास याइम्ह, ख्याः कवं परिजनकथं दुम्ह, मृदंग व ताः थानाः प्याखं हुलाच्वंम्ह ।
अथेहे नासःद्यःयात जवया बाम्ह कपू थें तुयूम्ह व खवया बाम्ह सिन्दूर थें ह्याउँम्ह धकाः अद्र्धनारीश्वरया रुपकथं नं वर्णन यानातःगु दु । नासःद्यःयात बौद्ध दर्शनकथं करुणामयया १०८ रुप मध्यय् नृत्यनाथ लोकेश्वर व नृत्येश्वर लोकेश्वरया नामं दुथ्याकातःगु दु । व थेंतुं पद्मनृत्येश्वर लोकेश्वरयात बौद्ध कलाकार व साधकतय्सं नासःद्यःया थाय् बियातःगु दु ।