मां लक्ष्मीमाया व अबु चिनिया राजकर्णिकारया काय्मचा डा. पुष्पराज राजकर्णिकार यलया हौगः त्वालय् ने.सं.१०६८ येँयाः पुन्हीकुन्हु जन्म जूगु खः। अध्ययनय् विलक्षण प्रतिभा दुम्ह थ्वय्‌कलं वाणिज्य शास्त्रय् विद्यावारीधि यानादीगु खःसा थ्वय्‌कः नेपाल राष्ट्र बैंकया सहायक गभर्नर पदय् तक थ्यंम्ह व्यक्तित्व खः । बहुआयामिक बहुप्रतिभाशाली डा. पुष्पराज राजकर्णिकारं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् नेपालभाषाया चिनाखँ, नियात्रा, आत्मकथा नापं समालोचनाया विधाय् थःगु सकृयता क्यनादीगु दु ।

थ्वय्‌कःया नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् न्हापां पिदंगु रचना छगू यात्रा–ससिवा (ने.सं. १०९२) नांगु कविता खः । अथे हे कविता विधाय् वर्तमानं झ्वयेप्यूगु कचिघाः चिनाखँ मुना ज्वनाः ने.सं.११०१ य् न्हापां पिलू झाःम्ह थ्वय्‌कःया मेगु निगू चिनाखँ मुना सच्छिकू जिन्दगी (ने.सं.१११८) व धौबजि मुक्तक मुना (ने.सं.११३३) पिदने धुंकूगु दु । थ्वय्‌कलं थःगु कृतिइ छगू जाति व समाजया जक समस्या मखु राष्ट्रिय नापं अन्तर्राष्ट्रिय समस्यायात न्ह्यब्वयाः नेपालभाषा काव्यख्यःयात तःब्या यायेगुलिइ मूवंगु भूमिका म्हितादीगु दु ।

अथेहे डा. पुष्पराजया निगू नियात्रा सफू जिगु निक्वःगु अमेरिका भ्रमण व स्वानावंगु खँत (ने.सं. ११३६) व यः दाई (नियात्रा +) या प्रकाशन जुइधुंकूगु दु । नियात्रा धुनेवं वय्‌कलं च्वसा न्ह्याकादीगु मेगु विधा आत्मकथा खः । थ्व विधाय् वय्‌कःया जीवन खसुइ (ने.सं. ११४१) आत्मकथा सफू पिदंगु दु । थ्वय्‌कः आपालं भाषिक, साहित्यिक, सामाजिक तथा राजनैतिक संघ संस्थाय् नं निर्णायक भूमिकाय् च्वनाः सकृय रुपं ज्या यानाच्वनादीगु दु । थ्वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलः यलया नायः जुइधुंकूम्ह खःसा थौंकन्हय् नेपालभाषा एकेडेमिया सदस्यसचिव जुयाच्वनादीगु दु ।

डा. पुष्पराज विशेष यानाः नेपालभाषा थपू यायेगु ज्याय्, भाषिक आन्दोलन ख्यलय् संकल्परत व्यक्तित्व खः । थ्यंमथ्यं न्यागू दशक न्ह्यःनिसें भाषिक आन्दोलनय् समर्पित व्यक्तित्व थ्वय्‌कलं वि.सं. २०२२ सालं मिब्वाला काःगु मातृभाषा ल्यंकेगु अभियानय् थौं तकं निरन्तरता बियाः नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह यानाच्वनादीगु दु । थुकिया दसि थ्वय्‌कःयात देछाःगु सिरपाः व हनापौतसें कनाच्वंगु दु । च्याक्वःगु विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् चिनाखँय् न्हाप सिरपाः, लुमिन श्रेष्ठ नेपालभाषा सिरपाः, ठाकुरलाल सिरपाः आदि भाषासाहित्य ख्यलं थ्वय्‌कःयात प्रदान याःगु सिरपाः खःसा समाज सेवाःया ख्यलय् नं थ्वय्‌कलं बियादीगु योगदानया कदर स्वरुप राजकर्णिकार समाज, अमर पुस्तकालय, नेपालभाषा न्ह्यसःलिसः कासा गुथि, नेपाल हृदयरोग निवारण प्रतिष्ठान यल, न्यकू जात्रा मतयाः सञ्चालन समिति हौगः आदि संस्थापाखें नं थ्वय्‌कःयात सम्मान देछाःगु दु । अध्ययनय् विलक्षण प्रतिभाया दसुकथं वय्‌कःयात नेपाल विद्याभूषण पदकं नं विभूषित यायेधुंकूगु दु। अथेहे राष्ट्रं तकं थ्वय्‌कःया ज्याया कदर कथं सुप्रवल जनसेवाश्री मान पदवी प्रदान याःगु दु ।

बौ रत्नमान नानिचा श्रेष्ठ व मां सन्तमाया श्रेष्ठया क्वखं ने.सं. १०७६ य् थिमिया चोडे त्वालय् बाखं च्वमि भाजु प्रकाशमान नानिचाया जन्म जूगु खः । भाजु नानिचा थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्य थपू यायेत वि.सं. २०२९–३५ सालय् थिमिइ नेपालभाषा साहित्य संस्कृति प्रचार प्रसार यायेगु व नेपालभाषा भाषिक आन्दोलनय् सक्रिय भूमिका म्हितादीम्ह छम्ह भाषिक कार्यकर्ता नं खः । नेपालभाषा साहित्यख्यलय् वय्‌कःया मू विधा बाखं खयानं थःगु च्वसायात चिनाखँ, छधाः प्याखंपाखे नं न्ह्याकादीगु दु । व इलय् येँ, यल, ख्वप देशय् जुइगु नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् जक मखु दँय्‌दसं जुइगु अन्तर क्याम्पस नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् नं बाखं विधाय् न्हाप, न्हापल्यू सिरपाः त्याकाः च्वनादीम्ह भाजु नानिचाया नेपालभाषाया थीथी पत्रिकाय् तःपु बाखं पिदनेधुंकूगु दु । झीगु समाजय् ब्वलना वयाच्वंगु विकृति व विसंगतियात न्ह्यब्वयाः बाखं च्वयादीम्ह भाजु नानिचाया दकलय् न्हापां पिदंगु बाखं दुघाः (ने.सं. १०९६) खः । छधाः प्याखं धेंधेंबल्लाः कासाय् न्हापांगु सिरपाः त्याकेत ताःलाःम्ह वय्‌कःया छधाः प्याखं न्हूजः लुइ न्ह्यः खः । न्हूजः खलः थिमिया संस्थापक दुजः भाजु नानिचाया न्हापांगु पिथना सफू दुघाः (ने.सं. १०९६) खःसा वयां न्हय्दँ लिपा थीथी पत्रिकाय् पिदनाच्वंगु बाखंत मुना बल्चा (ने.सं. ११०३) सफू पिदंगु खः । टिचर ट्रेनिङय् डक्टरेट यानादी धुंकूम्ह प्रा.डा. भाजु प्रकाशमान नानिचायात शिक्षा पुरस्कारया नापं महेन्द्र विद्याभूषण पदक नं प्राप्त जूगु दु।

मां कृष्णमाया व अबु पूर्णभक्त्त घोरी श्रेष्ठया कोखं बाल गोपाल श्रेष्ठया जन्म सको इन्ला त्वालय् नेपाल संवत १०८० ज्यापुन्हि कुन्हुं जूगु खः । स्कुल इलय् कविता च्वयाः नेपालभाषाया ख्यलय् ताय्तिति यानादीम्ह डा. बालगोपाल श्रेष्ठं नेपालभाषा साहित्यया थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकादीगु दु । हलिमलि (ने.सं. ११०५) च्वखँ मुना वय्‌कःया न्हापांगु सफू खःसा कवि गिरिजाप्रसाद जोशीया बःचाहाकःगु जीवनी (११०७) निगूगु सफू खः । सक्व देय्‌या देवी प्याखं (१११५) संस्कृति विषयय् वय्‌कलं च्वयातःगु अनुसन्धानमूलक सफू ख । वय्‌कःया निगू कविता सफू कुलामय् थ्वयाच्वंगु सः (१११५) व डायरी पानाय् बुयावःगु कविता (११४०) पिदंगु दु । थीथी पत्रपत्रिकाय् बाखं पिथना वैच्वनादीम्ह वय्‌कःया थ्व बाखं खः थ्व बाखं मखु (ने.सं.११२८) बाखं सफू नं पिदंगु दु । ख्वप जुजुपिनि वंशावली (ने.सं.११३६) वय्‌कःया इतिहास विषयया सफू खःसा नेवा संस्कार, संस्कृति नापं सक्व देय्‌या इतिहास कघाःनाच्वंगु अनुसन्धान ग्रन्थ झीगु सक्व देय् : नेवाः समाजया संस्कृति व धर्मकर्मया मानवशास्त्र (ने.सं.११३९) अंग्रेजी भाषां नेपालभाषाय् अनुवाद जुयाः पिदंगु दु । भाषा अधिकारया विषयय् नापं थीथी इलय् च्वयाः उखेंथुखें पत्रपत्रिकाय् पिदनाच्वंगु च्वसुत छथाय् मुनाः नेपालय् जातीय पहिचान व भाषा समान अधिकारया न्ह्यसः (ने.सं.११४३) सफू कथं पिदंगु दुसा समालोचनात्मक च्वसुतय् संग्रह जिगु दापू जिगु धापू (ने.सं.११४३) नं पिदंगु दु ।

डा. बालगोपाल श्रेष्ठया नेवाः जाति, भाषा नापं संस्कार, संस्कृति विषयय् नेपालभाषां बाहेक अंग्रेजी भाषं नं तःगू सफू पिदंगु दु गथे— The Sacred Town of Sankhu, The Anthropology of Newar Ritual, Religion and Society in Nepal Cambridge Scholars Publishing, 2012 -Paperback edition 2013. The Newars of Sikkim Reinventing Language, Culture and Identity in the Diaspora Vajra Books, 2015, आदि खः ।

अथेहे डा. बालगोपाल श्रेष्ठं अनुवाद व सम्पादनया ख्यलय् नं थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु दु । श्रीलंकाया न्यंकं बाखं (ने.सं.१११५) व गुंसि घाँय् (ने.सं.११३८) वय्‌कःया अनुदीत कृतित खः । अथेहे वय्‌कलं — ब्वःसल, मित्याः, गं, घितांकिसि आदि नेपालभाषाया साहित्यिक पौ अले न्ह्यबःसा मचापौया सम्पादक जुयाः ज्या यानादीम्ह वय्‌कः इनाप वाःपौया सह–सम्पादक नं जुयादीगु दु । वय्‌कः च्वसापासाया पुलांगु नेपालभाषा खँग्वः धुकू A Dictionary of Classical Newari नांगु कोशया छम्ह सहसम्पादक नापं कम्पाइलर नं खः ।

नेदरल्यान्दया लाइदन विश्वविद्यालयं मावनशास्त्र (आन्थ्रोपोलोजी) विषयय् विद्यावारिधि यानादीम्ह वय्‌कलं बेलायतया अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयय् अनुसन्धानकर्ताया रुपय् ज्या यानादीगु दुसा थौंकन्हय् लाइदन विश्वविद्यालयय् प्राध्यापन यानाच्वनादीगु दु । थ्वहे कथं डा. बालगोपाल श्रेष्ठं नेपाल, भारत, बेलायत, अमेरिका आदि देशय् स्थलगत अध्ययन अनुसन्धानया नापं राष्ट्रिय अन्तरराष्ट्रिय ख्यलय् जुइगु थीथी सम्मेलन, गोष्ठीइ नेवाः जाति, भाषा, संस्कार, संस्कृति विषयय् कार्यपत्र न्ह्यब्वयेगु नं यानादीगु दु ।

थःगु विद्यार्थी इलंनिसें भाषा अधिकारया नितिं संघर्ष याना वैच्वनादीम्ह बालगोपालं नेपालभाषाया आपालं संघ संस्थातय्‌गु नेतृत्व नं यानादीगु दु । गथे — भाषा साहित्य मुंज्या खलः, सक्व (ने.सं.११०२) या संस्थापक नायः, हलिं नेवाः दबू (सन् २०११) या संस्थापक नायः, नेवाः हना सिरपाःया संस्थापक आदि । नेपालभाषाया थीथी साहित्य सम्मेलनय् ब्वति कयाः तःगू सिरपाः त्याकादीम्ह बालगोपालं नेपाल संबत् १११३ य् दकलय् न्हापांगु ठाकुरलाल सिरपा नं त्याकादीगु दु ।

डा. भगवानदास मानन्धरया जन्म ने.सं. १०८६ पोहेलागाः ७ स बालाजुइ जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां रामकुमारी मानन्धर व अबुया नां भिमदास मानन्धर खः । कृषि इन्जिनियर भाजु मानन्धर रामपुर क्याम्पसय् सह प्राध्यापक जुयादी । पेशां इन्जिनियर खःसां वय्‌कलं नेपालभाषां च्वयादीगु च्वसुुत थीथी पत्रपत्रिकाय् पिहां वयाच्वंगु दु । ने.सं.११३२ पोहेलागा त्रयोदशी कुन्हु वय्‌कःया न्हापांगु कृति कथं ‘भिंमनू’ सफू पिदंगु जुल । थ्व सफूतिइ वय्‌कलं सामाजिक व आध्यामिक धार्मिक चिन्तनया दुने बैज्ञानिक आधार मालेगु ज्या यानादीगु दु । अथेहे, भाजु भगवानदास मानन्धरजुं ने.सं. ११४० स नेपाल सम्वत तिथिया कोडिङ्ग व डिकोडिङ्ग सूत्र मालादिल । ने.सं. ११४१, ११४२, ११४३ दँय् थ्व हे सूत्र कथंया न्हिल्याः तयाः नगुमाः पिथनादिल । वय्‌कःया हे सक्रियतां नेपाल सम्वत एप पिहांवल । थ्व सूत्रकथं नेपाल सम्वतयात अंकया रुपय् नं च्वयेजिइका बिल अले कम्प्यूटरय् दुथ्याकाः नेपाल संवत्यात सकभनं छ्यले जिइका बिल । थ्व सुत्र कथं नेसं, बिसं व इसं थवंथवय् मद्वंक हिलाबुला याये संभव जूगु जक मखुकि सलंसः दँ न्ह्यः व लिपाया न्हिल्याः तकं हिलाबुला यानाः स्वयेजिल ।

साहित्यिक ख्यलय्‌ ‘रीना तुलाधर’या नामं म्हसीका दुम्ह मय्‌जु डा. रीना शोभा बनिया (तुलाधर) या जन्म येँया इतुंबहालय्‌ अबु अष्टमानसिं बनिया व मां दिलशोभा बनियाया कोखं ने.सं १०८२ जूगु खः । थःगु झिंनिदँया वैसय्‌ हे ‘विवेक बुद्धि’ थें ज्यःगु निबन्ध च्वयाः तत्कालीन धर्मकीर्ति बौद्ध पत्रिकाय्‌ पिथनेत ताःलाःम्ह थ्वय्‌कः कवि योगवीरसिंहया छुइमचा खः। अर्थशास्त्र विषयस विद्यावारीधि अथे हे जनसंख्या शिक्षाय्‌ स्नातकोत्तर, पालि बुद्धिष्ट स्टडिजय्‌ स्नातकोत्तर यानादीम्ह थ्वय्‌कः त्रि.वि.विया अर्थशास्त्रया विषयया प्राध्यापक नापं लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयया नं बुद्धधर्म विषयया प्राध्यापक खः । डा. रीनां थःगु प्राध्यापनया ज्या बाहेक थःगु अध्ययनया विषय अर्थशास्त्र व बुद्धधर्मया ख्यलय्‌ नं थःगु च्वसा आपालं न्ह्याकादीगु दु । वय्‌कलं थःगु मांभाय्‌ नेपालभाषाया ख्यलय्‌ अझ अप्वः प्रतिवद्धता क्यनादीगु दु, योगदान बियादीगु दु । थःगु विद्यार्थी जीवनं निसें नेपालभाषां बाखं च्वयाः थीथी पत्रिकाय्‌ पिथनादीम्ह थ्वय्‌कलं नेपालभाषं बाखं च्वयेगु ज्याय्‌ थौं तक नं निरन्तरता बियादीगु दु । समसामयिक विषय चयन, प्रभावकारी प्रस्तुति थ्वय्‌कःया बाखंया विशेषता खः । थुकिं हे यानाः थ्वय्‌कः थौं नेपालभाषाया बाखं ख्यलय्‌ छम्ह स्यल्लाम्ह बाखंच्वमिकथं स्थापित जुइत ताःलाःगु दु । ब्वमिपिनिगु नुगलय्‌ थाय्‌ कायेत सफल जुयादीगु दु । अथे हे मय्‌जु रीना लिपांगु इलय्‌ वयाः आख्यानकार मथुरा साय्‌मिया आह्वानय्‌ जिगु लः नांगु उपन्यास च्वयाः थ्व ख्यलय्‌ नं  थःगु पलाःचिं त्वःतेत सफल जुयादीगु दु । बौद्ध शिक्षाया लिसें तेश्रोलिंगी तथा फरक क्षमतादुपिनिगु विषय दुथ्याकाः च्वयातःगु थ्व जिगु लः वय्‌कःया जक न्हापांगु उपन्यास मखुसे नेपालभाषाया हे न्हापांगु उपन्यास खः ।

थथे मय्‌जु रीनाया  अर्थशास्त्र, बुद्धधर्म सम्बन्धी सफू बाहेक मुक्कं नेपालभाषाया जक सफू थुकथं दु— १) थीथी स्वां जिगु क्यबया (बाखं पुचः, ने.सं.११२१) २) सच्छि व नीछगुलिं पिदंगु (बाखं पुचः, ने.सं.११३२),३) बाःगु भू (बाखं पुचः, ने.सं.११३०), ४) जिगु लः (उपन्यास, ने.सं.११४२), प्रकाश वज्राचार्यया लुमन्ति (संस्मरण, ने.सं.११२७)। अथे हे वय्‌कलं दना वयाच्वंगु लबु (मिसाबाखं पुचः, ने.सं.१०३२) व थः गुरु अश्वघोष भन्तेया गुणअनुस्मरण सफू गुरुदक्षिणा सम्पादन यानादीगु खःसा मोतिबाखं पुचःया अनुवाद नं यानादीगु दु । थुपिं सफू बाहेक थ्वय्‌कःया आपालं बाखं, च्वखँ तथा संस्मरणत थीथी पत्रपत्रिकाय्‌ पिदंगु दु ।

डा. रीनां राष्ट्रिय व अन्तर्राष्ट्रीय ख्यलय्‌ जूगु तःगु सम्मेलन गोष्ठी ब्वति कायेगुया नापं ज्यापौ न्ह्यब्वयेगु नं यानादीगु दु । अथे हे रीनां थीथी भाषिक व साहित्यिक संस्थाय्‌ आवद्ध जुया नं भाषा साहित्यया ख्यलय् थःगु योगदान बियादीगु दु । थथे वय्‌कः आवद्ध जुयादीगु संस्था खः —, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय (प्राज्ञिक सदस्य),  नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान (पूर्व प्राज्ञ सदस्य), सत्य मोहन जोशि फाउण्डेशन (दुजः), नेपालभाषा एकेडमि (प्राज्ञ), बाखं दबू (संस्थापक सदस्य), नेपालभाषा मिसा खलः (आजीवन जः), नेपालभाषा परिषद (दुजः), Foundation of SAARC Writers and Literature (कार्यकारिणि सदस्य) आदि आदि ।

मय्‌जु रीनाया थज्याःगु च्वछाये वहःगु ज्यायात कदर यानाः थीथी संघ संस्थां वयकःयात थीथी पदक व सिरपाः सम्मान देछाःगु दु । गथे — नेपाल विद्या भुषण ‘क’, दीर्घसेवा पदक, मोतिलक्ष्मी सिरपाः, जरिमैञा साखः लुमन्ति सिरपाः, प्रेम मोहन सिरपाः, नेपाल साहित्य मन्दिर (देछापौ), नेपाल मण्डल साहित्य सम्मान, जनमत वांगमय प्रतिष्ठान सम्मान, राजदास साहित्य हःपाः सिरपाः, जनमत साहित्य सम्मान, वनिताश्री साहित्य सम्मान, सार्क लेखन तथा साहित्य संस्थापना, नेपाल च्याप्टर, बधाई पत्र, थेरवाद बुद्धिष्ट एकेडेमि सम्मान, धम्म विजय पदनम् सम्मान, धर्मकीर्ति धम्मवती सम्मान आदि आदि ।

मोतिलाल श्रेष्ठ स्वनिगःया पिने प्यूठानं पिदंम्ह पूर्व पुनर्जागरणकालया छम्ह सशक्त कवि खः । थ्वय्‌कःया ज्ञान भजन नांगु भजन म्ये सफू छगू ने.सं. १०३४ स वनारसं पिदंगु दु । थ्व सफू शरदचन्द्र शर्माजु वनारसं लुइका हयादीगु खः । थ्व सफुलिइ नेपालभाषाया च्यापु म्ये नापं नेपाली, हिन्दीया सछिपुं मल्याक म्ये दु । नेपालभाषाया म्येय् विभिन्न देवदेवीपिनिगु भक्ति स्तुतिया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्वय्‌कःया म्ये विशेषतः आध्यात्मिक दर्शनपाखे ध्यय्‌चूगु व सगुण भक्ति रस भय्‌ब्यूगु जूसा तत्कालीन मेपिं कविपिनिगु भजन म्येय् थें निराशाया सः थ्वयाच्वंगु मदु । नापं ज्ञान गुणया खँ जक बिलिबिलि जायाच्वंगु नं मदु, युगानुकूल चेतनाया प्रवाह दु, न्हूगु उपमाया प्रयोग दु । स्थीर म यौवन चोनि मखु थ्वय्‌कःया थेंज्याःगु हे म्येया दसि खः ।

तन्त्राख्यान सफू संस्कृत भाषाया पञ्चतन्त्र सफूतिं प्रभावित ४४ बाखंया पुचः खः । थुकी न्हापां संस्कृत भाषाया छपु श्लोक न्ह्यब्वयाः अनं उकिया नेपालभाषां अर्थ बियाः लिपा दसु कथं उगु अर्ति उपदेश नाप स्वापू दुगु बाखं न्ह्यब्वयेगु यानातःगु दु । थथे स्वापू दुगु बाखं न्ह्यब्वइबलय् अनेक उपमा खँपु छ्यलाः च्वमिं थःपिनिगु सिर्जनशीलता न्ह्यब्वयेगु यानातःगु दु । थ्व तन्त्राख्यान सफू नेवाः जनमानसय् तसकं लोकंह्वाःगु व लिपा लिपा तकं ल्ह्ययाः ल्ह्ययाः छेँय् छेँय् तयेगु यानातःगु खनेदु । थौंकन्हय् थ्व सफू देवनागरी लिपिइ मुद्रण जुयाः पिदने धुंकूगु दु ।

नेपालभाषा व बौद्ध अध्ययन विषयय् एम.ए यानाः पाटन क्याम्पसय् नेपालभाषा ब्वंकादीम्ह मय्‌जु तिमिला रंजितया जन्म वि.सं. २०१३ साल जेठ १६ गते यंगाःया मञ्जुश्री त्वालय् जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मां मय्‌जु कुञ्जरिका रंजित व बौ कुञ्जबहादुर रंजित खः ।

वय्‌कलं थःगु स्कूल जीवनं निसें थौंतक निरन्तररुपं बाखं, कविता च्वयाः नेपालभाषा साहित्य थकायेगुलिइ ग्वाहालि याना झायाच्वनादीगु दु । वय्‌कः छम्ह नेपालभाषाया च्वमिया लिसें नेवाः पत्रकार, अनुवादक, भाषिक अभियन्ताया नापं समाजसेवी नं खः । वय्‌कःया नुगलय् दुने धम्मवती धयागु कविता संग्रह पिदंगु दुसा वय्‌कःया बाखं कविता थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । थथे भाषा साहित्य तथा समाजसेवाया ख्यलय् ज्या यायां वय्‌कलं थःगु मन बुद्धशासन पाखे क्वसायेकाः वि.सं. २०७० सालं कार्तिक २ गते धम्मावती गुरुमांया पाखें प्रवजित जुयाः तिमिला रंजितं अनागारिका श्रद्धाचार्य जुयाविज्यात । अनागारिका जुयाबिज्यानाः नं थौंतक नेपालभाषा साहित्य ख्यः चकंका यंकेगुलिइ न्ह्यज्यानाः च्वनाबिज्याःगु दु ।

वय्‌कः नेपालभाषा मिसा खलः व बौद्ध महिला संघ, धर्मोदय सभाया सदस्य जुयादीगु दुसा पद्मसुन्दर विहार संरक्षण समितिया सदस्य व बोधि टिभीया बोर्ड सदस्य नं खः ।

नेपालभाषा साहित्यय् नांजाम्ह निबन्धकार, बाखंच्वमि व कवि तिलक प्रकाश बौ समरबहादुर व मां ज्ञानेश्वरी कायष्ठया माहिलाम्ह काय् खः । वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०५५ सालय् ख्वप जिल्लाया खौमा त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् वय्‌कः ख्वपया तौमधि त्वालय् च्वनादी । वय्‌कः वि.सं. २००९ सालनिसें सामाजिक व राजनीतिक ज्याय् सव्रिय जुयादीगु खः । ने.सं. १०७३ सालय् ख्वपय् न्हय्‌म्ह ल्याय्‌म्हपिं जानाः सूर्यबहादुर पिवाःया नायःसुइ नेपाल साहित्य मन्दिरया स्थापना जुल । न्हय्‌म्ह संस्थापक दुजःपिं मध्ये तिलक प्रकाश कायष्ठ नं छम्ह खः ।

तिलक प्रकाशजुं राजनीती निर्भिक व निष्ठावान कर्म यानादिल धाःसा नेपालभाषा आन्दोलनय् थःगु शालिन व्यक्तित्वया म्हसीका बियादिल । थीथी इलय् भक्तपुर अस्पताल विकास समिति, श्री पद्म माध्यमिक विद्यालय, सुवर्ण स्मृति परिषद् व नेपाल साहित्य मन्दिरय् नायः जुयादीया वय्‌कलं सामाजिक, शैक्षिक, स्वास्थ्य व साहित्य सेवाय् समर्पित जुयादिल । थुलि जुयाः नं वय्‌कलं मू प्रतिष्ठा धाःसा साहित्य लेखनपाखें तयादिल ।

वय्‌कलं नेपालभाषाय् धनमाया (वि.सं. २०३५), ख्वबि झसुका (वि.सं. २०६३), उत्सर्ग (वि.सं. २०६९) काव्यकृतित नुगःजः (निबन्ध) व वयागु हाथ्या (वि.सं. २०६८) व कमला (वि.सं. २०७२) बाखं मुनाः च्वयादीगु दु । थुकथं हे वय्‌कलं शारदा (शोककाव्य)/२०५८, लक्ष्मणरेखा (निबन्ध संग्रह)/२०६२, झुक्न नजानेका राष्ट्रकवि नेता वीपी कोइराला (२०७८) व वीरग्रन्थ (२०७८) थेंज्याःगु तःजिगु सफू च्वयाः थःगु दखल नेपाली भाषाय् नं तयादीगु दु । वास्तवय् सांस्कृतिक, समाजोपयोगी अध्ययनया प्रभावकारीता लिच्वः जुया थःत म्हसीकेगु व ज्याखेले जूगु बौद्धिक कुतः तिलक प्रकाशया निबन्धया लेखन प्रवृत्ति व विशेषता खः ।

वय्‌कःया कविताय् समाज, देशय् जुयाच्वंगु बेथिति, विकृति, विसङ्गतिप्रति सचेत व भावुक जुयादीगु खनेदु । थौंया समाजय् आशंका, भय, अनिश्चितता जक थाय् कयाच्वंगु मखु मूल्यया विघटन जुयाः वनाच्वंगु दु । परिर्वतनशील थौंया प्रवृत्ति अले जीवनप्रति अनास्था आदि ह्राशोन्मुख प्रवृत्तियात तिलकजुं बाखन् उलादीगु दु । वीरग्रन्थ सफुलिइ नेपालय् प्रजातन्त्रया नितिं थःगु जीवन उत्सर्ग यानादीपिं ६० म्ह सहिदयाबारे योगदानबारे अन्वेषणमूलक कथं चर्चा यानादीगु दु ।

वय्‌कलं सफू, स्मारिका व स्मृतिग्रन्थया सम्पादन नं यानादीगु दु । सूर्यबहादुर पिवाःजुया दुरु पुखू हाँस्यव्यङ्ग्य सफू, जिउँदो इतिहास स्व. वैध कृष्णभूपाल मल्लया स्मारिका, नेपाल साहित्य मन्दिरया ख्वाःपौ मन्दिर १ व २ सम्पादन यानादिल । अथेहे स्व. जगतलक्ष्मी स्मृति सामयिक सङ्कलन नेवाः संस्कृति र संस्कार स्वास्थ्य विषयक संकलन वि.सं. २०६० भक्तपुर अस्पताल शतवार्षिकी स्मारिका व वि.सं. २०७४ सुवर्ण स्मृतिग्रन्थ आदि सफूया सम्पादन यानादीगु दु ।

राजनीतिक जीवन फुक्कं त्वःताः लेखनय् न्ह्यानादीम्ह तिलक प्रकाशजुयात थीथी संघसंस्थां थीथी हना–पौ, लय्‌ता–पौ व सम्मान देछाःगु दु । वय्‌कःयात पद्म मा. वि., भक्तपुर विकास सहयोग संघ, विराट नेपालभाषा सम्मेलन गुथि, नेपाल साहित्य मन्दिरं आदिं हंगु दुसा नेपालभाषा परिषद्पाखें ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११३०) व तेजतीर्थ नेपालभाषा साहित्य सिरपाः (ने.सं. ११३६) पाखें सम्मानित यायेधुंकूगु दु । वय्‌कः थौंकन्हय् आत्मवृतान्त लेखनय् व्यस्त जुयाच्वनादीगु दु ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु तीर्थ श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कः नेपाःया नांजाःम्ह साहित्यकार व संस्कृतविद् नं खः । वय्‌कःया खस् नेपाली साहित्यय् तःगू हे कविता सफू पिदंगु दु ।

भाजु तीर्थ श्रेष्ठं पोखराया नेवाः छँ दनेगु ज्याय् ग्वहालिमि जुयाः मू वंगु भूमिका म्हितादीगु दु । वय्‌कः विन्दवासिनी धार्मिक समिति, पोखराया महासचिव नं जुयादी ।