बा आशारत्नमुनि बज्राचार्य व मां हेराकुमारी बज्राचार्यया कोखं च्वखं च्वमि अनार बजाचार्यया जन्म ने.सं. १०७३ (वि. सं. २०१० आश्विन ) य् येँया झ्वाःबहाः त्वालय् जूगु खः । वय्कःया पूवंगु नां अनाररत्न बज्राचार्य खः । जनप्रशासनय् स्नातक व एम. पि.एच. ब्वनेज्या क्वचायेकादीम्ह भाजु बज्राचार्यया नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् न्हापांगु कृति जीवनया दुःख हे सुखया सम्पत्ति च्वखँ बु.सं. २५१८ बैशाख पूर्णिमा पतिइ पिदंगु खः । सामाजिक, सांस्कृतिक, अनुसन्धान, सूचनामूलक व जीवनी यानाः थीथी विधापाखे च्वसा न्ह्याकादीम्ह वय्कःया नेपालभाषा लिसें खस भाषाय् नं उतिकं च्वसा न्ह्याः ।
नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् च्वखं पाखें पलाः न्ह्याकादीगु खःसां लिपा वय्कलं ख्यालः व प्याखंपाखे थःगु नुगः क्वासायेकादिल । नेपालभाषाया ख्यालः व प्याखं ख्यलय् मूजः खलः भोटेबहाःपाखें थःगु कला न्ह्यब्वयाझाःम्ह बज्राचार्यं मुनासःया ग्वसालय् जूगु प्याखं धेंधेंबल्लाखय् सीम्ह मनूया जिलाजं प्याखनय् बुराम्ह मनूया भूमिकाय् अभिनय यानाः उत्कृष्ट कलाकारया सिरपाः त्याकादीगु खः । थुकथं भाजु अनार बजाचार्यं अभिनयया क्षेत्रय् थीथी प्याखं म्हितादीगु दु । फ्वगिंया ख्वापाः (ने.सं. १०९६), स्वाः पुचःया ग्वसालय् जूगु छधाःप्याखं नसंफाःपिं झी जनतातय् थःगु अभिनय ब्वयाः न्हाप व लियांल्यू सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु खः । बज्राचार्यया कुलय् बूम्ह जूगुलिं थःगु पूर्खां त्वताथकूगु प्रतिस्था ल्यंकातयेत परम्परां निसें न्ह्यानावयाच्वंगु जजमानी ज्याय् बज्राचार्यतय्त छधीछप्पँ यायेत पलिस्था जूगु बज्राचार्य समन्वय परिषद् (२०५८) या संस्थापक नायः जुयादीम्ह वय्कः छम्ह भाषिक अभियन्ता नापनापं सामाजिक व सांस्कृतिक अभियन्ता नं खः । नेपाःया बहाःबहिया मौलिकता ल्यंकाः नेवाः सांस्कृतिक सम्पदायात संरक्षण व सम्बद्र्धन यायेमाः धयागु भावना दुम्ह वय्कः रत्नकेतु महाविहार (झ्वाःबहाः ) संरक्षण समितिया संस्थापक नायः नं खः ।
वय्कलं नेवाः भाय, नेवाः संस्कृति, सभ्यता हलिंन्यंक प्रचार प्रसारया लागि सन् २००४ अगष्टय् नेवार समाज हङकङया पलिस्था यानाः दकलय् न्हापांखुसी नेवाः मन्दः च्वयाः हङ्गकङ्गय् नेवाः संस्कार कथं म्हपुजा न्ह्याकूगु खः । हलिं नेवाः दबू पलिस्थाया झ्वलय् पासापुचः गुथि युकेया ग्वसालय् बेलायतय् सन् २०११ अक्टोबरय् जूगु न्हापांगु सम्मेलनय् सहभागी जुयादीम्ह वय्कलं बज्राचार्य समाज थपू व आचार्य गुथि थातं तयेत येँ देय्या आचाःगु संरक्षण गुथिं न्ह्याकूगु न्हापांगु साहित्य गोष्ठी धेंधेंबल्ला कासाय् झीगु आचार्य गुथिया प्रचलन व थुकिया आवश्यक्ता नांगु अनुसन्धानात्मक च्वसु च्वयाः ल्यू सिरपाः त्याकादीगु खः । थुकथं बज्राचार्य समाजया न्ह्यलुवाः भाजु बज्राचार्यं आपाः धयाथें बज्राचार्य समाज व बौद्धधर्मनाप स्वापू दुगु थीथी च्वसुत च्वयाः थीथी पत्रिकाय् पिथनादीगु दु ।
नेपालभाषा मंकाः खलः व नेवाः देय् दबूया संस्थापक दुजः भाजु बज्राचार्यं सन् २०१६–२०२१ तक हलिं नेवाः दबुलिइ नेपाःपाखेया सचिव जुयाः नं ज्या यानादीगु खः । बज्राचार्य समाजय् ब्वलंम्ह जूगुलिं वय्कलं ने.सं. १११९ य् बुद्ध जयन्तिया लसताय् जय नमः श्री भगवान बुद्ध लुम्बिनी वनस बिज्याक म्येय् न्ह्यथनातःथें वकथं हे पात्रत दयेकाः जीवन्त झाँकि देय् चाःहिकादीगु खः ।
थुलि जक मखु वय्कलं नेपाः देय्या सकल बज्राचार्य खलःत थवंथः स्वापू तयाः ज्याखँ याये अःपुकेत ने.सं. १११९ य् सकल बज्राचार्यपिनिगु नां दुथ्याकाः बज्राचार्य टेलिफोन डायरी पिथनादीगु दु ।
ने.सं. १०३६ थिंलागा ११ कुन्हु बौ दशरत्न तुलाधर व मां दिव्यलक्ष्मी तुलाधरया कोखं भाजु गजरत्न तुलाधरया येँया असं धालासिक्वय् जूगु खः । वय्कः हे लिपा वनाः नेपाःया थेरबाद बुद्ध शासनया संघनायक अनिरुद्ध महास्थविर जुयादिल । वसपोल सन् १९९८ निसें २००३ तक संघनायक जुयाबिज्याःगु खः । संस्कृत व पाली भाय्या शिक्षा कयादीम्ह वसपोलया न्हापांगु च्वसु ने.सं. १०६८ य् परित्राण धर्मया न्हय्गू अंग शीर्षकय् धर्मोदय पत्रिकाय् पिदंगु खः । वसपोलया धम्मपद कथा (भाग १ निसें ८ तक, ने.सं. ११०१–१११२), सेवाया मूलमन्त्र (बु.सं. २५१०) य् पिदंगु दु । अथेहे वसपोलं धर्मचक्र सूत्र (ने.सं. १०६८), लोकनीति (ने.सं. १०७१), बुद्धभक्ति शतकम् (ने.सं. १०७८), विशाखा चरित्र (ने.सं. १११३) या अनुवाद यानाः पिथनादीगु दु ।
ल्हासा ब्यापारि अबुजुं वय्कःयात च्यादँ दुबलय् ल्हासाय् यंकूगु खः । ल्हासां लिहां वयेधुंकाः वय्कः वाराणसीया सेन्ट्रल हिन्दू बोर्डिङ स्कूलय् भर्ना जुयादिल । थन आखः ब्वनेधुंकाः वसपोल येँय् लिहांबिज्यात । येँ लिहां वयेधुंकाः वय्कःयात हाकनं कलकत्ता ब्यापारया निंतिं यंकल । तर थ्व इलय् वय्कलं श्रीलंकाय् वनाः बौद्ध शिक्षा अध्ययन यायेगु क्वःछिनादिल, अले सन् १९२९ य् वय्कलं कोलम्बोय् वनाः अनया विद्यालंकार पिरिवेना बुद्धिस्ट कलेजय् भर्ना जुयादिल । थन हे श्रावणेर जुयादीम्ह वय्कःयात अनिरुद्ध धकाः नां छुनाबिल । श्रीलंकाय् न्यादँ तकया अध्ययन लिपा वसपोल हाकनं म्यानमार वनाः थप अध्ययन यानादिल । म्यानमारय् झिदँ तक च्वनेधुंकाः निगूगु विश्वयुद्धया फसं म्यानमारय् नं थियावयेवं वसपोल नेपाः लिहांबिज्यात ।
वसपोलं कालिम्पोङं पिदंगु नेपालभाषाया पत्रिका धर्मोदयया न्हापांपिं सम्पादक मध्ये छम्ह खः । थ्व लिपा वसपोलं लुम्बिनीइ च्वं बिज्यात । लुम्बिनीया जंगलया दथुइ विहार दयेकाः च्वनाबिज्याःम्ह वसपोलं सन् १९६७ इ संयुक्त राष्ट्र संघया महासचिव ऊ थान्तयात लुम्बिनीइ लसकुस यानाबिज्याःगु खः । ऊ थान्त लुम्बिनीइ वयेधुंकाः जक लुम्बिनी विकासया गुरुयोजना दयेकेगु ज्या सुरु जूगु खः । लुम्बिनीया विकासया निंतिं महत्वपूर्ण योगदान बियादीम्ह वसपोल ४६ दँ तक लुम्बिनीइ च्वनाः सन् १९९१ य् येँय् लिहांबिज्यात । थन वसपोल स्वयम्भुया आनन्दकुटी विहारय् च्वनाबिज्यात ।
नेपालय् थेरवाद बुद्धधर्म व लुम्बिनीया विकास यायेगु निंतिं तःधंगु योगदान बियादीम्ह वसपोलया नेपालभाषा, सिंहाली भाषा व बर्मिज भाषाया यानाः २१ गू सफू पिदंगु दु । बुद्धधर्मय् निरन्तर सेवा यायां वसपोलं २०५९ फागुन ५ गते थःगु देहत्याग यानाबिज्यात ।
बा सप्तरत्न स्थापित व मां ज्ञानलक्ष्मी स्थापितया क्वखं ने.सं. १०९३ चिल्लागा तृतिया, येँया ध्वकात्वालय् साहित्यकार भाजु अनिल स्थापितजुया जन्म जूगु खः । वय्कलं नेपालभाषा (एम.ए.) व वाणिज्यशास्त्रय् स्नातकोत्तर (एमबिए) ब्वने ज्या क्वचायेकादीगु दु ।
वय्कलं ‘आस्था नेपाःमि’ या साहित्यिक नामं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् थःगु च्वसा समसामयिक च्वसुपाखे न्ह्याका च्वनादीगु दु । ने.सं. ११०७ दँय् अन्तर माध्यमिक विद्यालय साहित्य सम्मेलनय् सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु मां व मांप्रति यायेमाःगु कर्तव्य शिर्षकया निबन्ध च्वयाः वय्कलं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् पलाः छिनादिल । साहित्य सम्मेलनय् थीथी सिरपाः त्याकेत ताःलाःम्ह भाजु स्थापितं इलय्ब्यलय् इनाप वाःपौ, विश्वभूमि, सन्ध्या टाइम्स, न्हूगु विश्वभूमि व मेमेगु पत्रपत्रिकाय् तःपुमछि समसामयिक च्वसु पिथनादीगु दु । वय्कलं नेपाल लिपि बाःछिपौ, लाय्लामा लय्पौ, स्थापित दँपौया सम्पादन यानादीगु दु । अथेहे नेपाल लिपि व रञ्जना लिपि वर्णमालाया सहसम्पादन नं यानादीगु दु ।
वय्कलं ने.सं. १११४ निसें स्वनिगःया थीथी थासय्, धरान, भोजपुर, बिर्तामोड व भारतया सिक्किम थ्यंक नं नेपालभाषा, नेपाल लिपि व रञ्जना लिपि स्यनेकने यानादीगु दु । वय्कः नेपाल लिपि गुथिया नायः (नेसं.११४२–११४४), लुमन्ति दबूया नायः (नेसं.११४१–११४३), नेपालभाषा एकेडेमिया प्राज्ञ जुयादीगु दु । नेपालभाषा साहित्य व नेपाललिपि थपू यायेगुलिइ थःत फ्यानाः लिपि, भाषा व साहित्य ख्यलय् छम्ह दुग्यंम्ह भाषिक अभियन्ता कथं न्ह्यचिलाच्वनादीगु दु ।
वय्कःयात नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग, त्रि.वि.पाखे्ं पियुष पदक (११४३) व श्रेष्ठ पदक (११४३), बिराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिं बिराट सुरत्न सिरपाः (११४३), उदाय समाजं योगवीरसिं कसाः नेपालभाषा सिरपाः (११४४), मोतिलानि सिरपा (११४४), केन्द्रीय मानन्धर संघपाखें सत्यतारा हना (११४४) सहित आपालं सिरपाः व सम्मानपाखें छाय्पीधुंकूगु दु ।
पत्रकार अनुप शाक्यया जन्म अबु आशारत्न शाक्य व मां दिलशोभा शाक्यया कोखं वि.सं. २०४२ मंसिर २ गते यलया झतापोलय् जूगु खः । मैत्री एफएमपाखें पत्रकारिता ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीम्ह वय्कः नेपाल वन रेडियाय् नं ज्या यानादीगु दु । थौंकन्हय् नेपालमण्डल टेलिभिजनय् थीथी ज्याझ्वः न्ह्याका वयाच्वनादीम्ह वय्कलं नेपालभाषाया स्वपु म्येया म्यूजिक भिडियोलय् नं म्हितादीगु दु ।
यल महानगरपालिका १६ वडा कलाकार समितिया सचिव, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू यल कचाया दुजः जुयादीम्ह वय्कलं मोति पत्रकारिता सिरपाः, लहना न्यू जेनिथ पत्रकारिता सिरपाः त्याकादी धुंकूगु दु ।
भाजु अनुपसिं सुवाल बाः अनिलसिं सुवाल व मां अञ्जाम सिं सुवालया कोखं ई.सं १०६९ मार्च १२ कुन्हु येँय् जन्म जुयादीगु खः । भाजु अनुपसिं सुवाल बाखं, चिनाखँ, च्वखँ, प्याखं आदि विविध विधाय् ल्हाः न्ह्याःम्ह च्वमि खः । अथेहे वय्कः छम्ह सक्षमम्ह प्याखं निर्देशक नं खः । वय्कःया पिदंगु कृति थुकथं दु– यःम्हेसिया नामय् (गजल), कथहं (उपन्यास), नेवाःभासं रेडियो प्रसारण (खोज, सन्२०२०) । वय्कलं थम्हं हे च्वयाः निर्देशन यानाः मंचन यानादीगु प्याखं खः– क्वसल्वहँ व झी नं द्यः जुइनु ।
भाजु अनुपसिं सुवालजु ह्याउँनिभाः संस्थाया संरक्षक, सगं पुचःया महासचिव लिसें ज्यापु महागुथिया न्हापायाम्ह महासचिव व ग्वय्स्वां पुचःया न्हापायाम्ह नायः नं खः ।
सैद्धान्तिक अर्थ कथं अनुवाद धायेबलय् छगू भाषाया लेखोट वा धापूयात मेगु भाषाय् गथे खः अथे हे ल्ह्ययेगु अथवा सारवस्तु रुपान्तर यायेगु धैगु थुइकी । नेपाली वृहत् शब्दकोशं नं अनुवादयात थुली हे परिभाषा दुने सीमित यानातःगु दु । नेपाः छगू बहुजाति व बहुभाषी देय् खः । २०११ जनगणना कथं नेपालभाषाय् १२५ जाति १२३ भाषा दु । थ्वहे कथं नेपालय् अनुवादया परम्परा न्हापांनिसें दुगु खनेदु । मानदेवया चाँगुनारायणया अभिलेख, प्रताप मल्लया रानीपुखूया अभिलेख, हनुमानध्वाखाया अभिलेख आदि छगू हे विषययात तःगू भासं कियातःगु थुकिया दसी खः ।
मां मथुरादेवी व बा रामभक्त प्रधानाङ्गया कोखं ने.सं १०६७ स येँया किलागः त्वालय् मय्जु अपर्णा प्रधानया जन्म जूगु खः । अपर्णा प्रधान नेपालभाषाया मिसा च्वमिपिं मध्यय् दकलय् अप्वः अर्थात् २८ गू स्वयाः अप्वः विविध विधाया सफू च्वयादीम्ह स्रष्टा खः ।
ताः ईतक त्रि.वि.विया प्रशासनिक सेवाय् आवद्ध जुयादीम्ह मय्जु अपर्णां सेवां र्निवृत जुसां निसें सफू च्वयाः नेपालभाषाया सेवाय् थःत फ्यानादीगु खः । नेपालभाषा गद्यसाहित्यया फुक्क विधाय् धैथें च्वसा न्ह्याकादीम्ह अपर्णाया थौंतकया दुने बाखं, उपन्यास, निबन्ध, समालोचना, आत्मवृतान्त यानाः मुक्कं २८ गू सफू पिदने धुंकूगु दु । थ्वय्कःया च्वसां न्यागू बाखं सफू – स्वय् नगू (ने.सं. ११२७), ईया बाखं (ने.सं. ११३०), नीलः (ने.सं. ११३१), जि भमचा कतांमरी (ने.सं ११४०), यान्त्रिकपुर (ने.सं११४१) पिदने धुंकूगु दुसा सुमन (ने.सं.११३६), खग्रासं मुक्त मिला (ने.सं.११३६), लुमन्ति (ने.सं.११३६), ल्यासे अजि (ने.सं.११३६), मां (ने.सं.११३६), लाय्लामा (ने.सं.११३८), करुणा (ने.सं.११३९), समर्पण (ने.सं.११४१) व म्हसीकेमफुम्ह मनू (ने.सं११४१) यानाः गुंगू उपन्यास पिदने धुंकूगु दु । सामाजिक व समसामयिक विषययात चु दयेकाः च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्कःया बाखं, उपन्यासया मूलभूत प्रवृत्ति यथार्थवाद व आदर्शवाद खः । थ्वय्कःया फुक्क धयाथें बाखं उपन्यास नेपाःया सामाजिक परिवेशय् निर्माण जुयाच्वंगु दुसा, अन्याय अत्याचारया विरोध यायेगु पलेसा सहनशील जुयाः समस्या ज्यंकेगुपाखे उन्मुख जुइगु थ्वय्कःया बाखं उपन्यासया विशेषता जूगु दु । सह यायेगु सहस्र गुण धापूयात बाखं, उपन्यास पाखें सन्देश प्रवाह यायेगु थ्वय्कःया तातुना खनेदु ।
निबन्ध विधाय् मय्जु अपर्णाया झिंच्याफ्वः स्वां (ने.सं. ११२५), भावना (ने.सं. ११३०), पुण्यमूमि नेपाः (ने.सं. ११३१), खिउँगु आलखय् थीगु नगु (ने.सं११३९), जिज्ञासा (११४१) यानाः न्यागू सफू पिदंगु दु । अथेहे समालोचना सफू जःया जः (ने.सं.११२९), कुतः (ने.सं.११३०), स्वदुवाः (ने.सं.११३७), राजाया कृति जिगु दृष्टि (ने.सं.११३८), झीगु साहित्यय् मथुरा साय्मि (ने.सं.११४०), न्हाय्कं (ने.सं.११४१) व प्रतिबिम्ब (ने.सं.११४२) पिदंगु दु । अथेहे निगू जीवनी सफू– जि व जिगु ई (ने.सं. ११३८), पुर्नजन्म (ने.सं. ११४२) पिदंगु दुसा थ्वय्कलं नेपाल संस्कृति लय्पौया सहसंरक्षक व नेपालभाषा परिषद्या आजिवन जः जुयाः नं थः मांभाय्या सेवा यानादीगु दु ।
थः शारीरिक रुपं असक्त जुयाः नं, निकःतक कोमाय् लायेधुंकूम्ह खयाः नं लासाय् हे च्वनाः नं थःगु माभासं सफू च्वयेगुली निरन्तरता बियाच्वनादीम्ह, सफू च्वयेगु जक मखु अझ फुक्क धयाथें सफू थःगु हे खर्चं पिकयाः नेपालभाषाया सेवा यानादीम्ह चकंगु नुगः, उच्च मनोबल, प्रतिभाया धनी अपर्णा प्रधान सकसिगु नितिं प्रेरणाया श्रोत खः । थज्याःगु योगदानया कदर यानाः वय्कःयात थीथी संस्थां सिरपाः तथा सम्मान प्रदान याःगु दु गथे— रेवती रमणानन्द श्रेष्ठ धार्मिक लेख सिरपाः (ने.सं. ११२८), ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११२८), जरिमैँया साखः लुमन्ति सिरपाः (ने.सं. ११३६), कुतः राजदास साहित्य हःपाः सिरपाः पाखें थ्वय्कःयात छाय्पिइ धुंकूगु दुसा मातृभाषा प्रतिष्ठान पाखें नं थ्वय्कःयात सम्मान (ने.सं ११०४३) देछाःगु दु । अथेहे आख्यानकार मथुरा साय्मिं आह्वान यानादीगु उपन्यास धेंधेंबल्लाः कासाय् थ्वय्कःया उपन्यास समर्पणं (ने.सं. ११४१) न्यागूगु थाय्या सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु खः ।
कोशकार अमर सिंहं च्वःगु संस्कृतया अमरकोश प्राचीन कालय् आपालं प्रचलित कोशया सफू खः । अमरकोशया खास नां नामलिङ्गानुशासनम् खः । तर अथे खया नं थुकिया च्वमि अमर सिंहया नामं अमरकोश धायेगु चलन जूगु दु । थ्व सफू मूलतः स्वब्वय् थलातःगु दु । उकिं थ्व सफूयात त्रीकाण्ड नं धायेगु याः । अमरकोश संस्कृत भाषाया आधारभूत ग्रन्थ खः । संस्कृतया नापं पूर्वीय वाङ्मय थुइकेत अमरकोशया ज्ञान मदयेकं मगाः । उकिं पानिनिया संस्कृत व्याकरण (अष्टाध्यायी)यात संस्कृत भाषाया पिता धाइथें थ्व ग्रन्थयात संस्कृत भाषाया जननी धकाः धाइ । लिच्छवीकालीन् नेपालय् संस्कृत राजकाजया भाषा जुयाच्वंगु दुसा मल्लकालय् नं नेपालभाषायात थाय् ब्यूूसां संस्कृत भाषाया नं महत्ता म्हो मजू । थ्व हे कथं नेपालभाषाभाषीपिनि दथुइ नं अमरकोश ब्वनेगु परम्परा न्हापांनिसें दुगु खनेदु । थज्याःगु हे आवश्यकता कथं मल्ल्कालय् संस्कृतया अमरकोशयात नेपालभाषां हिकेगु ज्या जुल । नेपालभाषाय् प्राचीन कोशग्रन्थ मध्ये मेमेगु कोश स्वयाः संस्कृत कोशकार अमर सिंहं च्वःगु अमरकोशया टीका (थीथी इलय् च्वःगु) आपालं खनेदु । नेपालभाषाया न्हापांगु अमरकोशया टिका ग्रन्थ ने.सं ५०१ या राष्ट्रिय अभिलेखालयय् लगत ४—५९० दुगु अमरकोश खः । नेपालभाषाया थ्व अमरकोश पर्यायवाची अर्थात् वहे अर्थया थीथी खँग्वः दुगु खँग्वः धुकू खः । थुकी २५ विषय (वर्ग) दु नापं अनुष्टुप छन्दय् च्वयातःगु १५३५ सिलः व उकी करीब १२४५० खँग्वः दुथ्याना च्वंगु दु, तर क्रिया खँग्व मदु । राष्ट्रिय अभिलेखालयय् दुगु ने.सं ५०१ यागु अमरकोश ग्रन्थ कल्लह्रदेव धैम्हेस्यां थः काय् छय्पिंत थुइकेत संस्कृतया नेपालभाषां ‘पुत्रपौत्रादिवोधिनी’ नामं ल्ह्ययातःगु टिका खः । अथे हे ने.सं ५०६स च्वःगु अमरकोशया मेगु टिका क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालय बेलायतय् लुयावःगु दु । थुकियात बालबोधिनी विवृत्ति नां बियातःगु दु । थ्व टिका ग्रन्थ जुजु जयस्थिति मल्लं मन्त्री जयातया नितिं तत्कालीन राजपण्डित माणिक्ययात च्वकेब्यूगु खः । थुकियात ने.सं ६६२ तथा ८०० स ल्ह्यःगु प्रति नं लुयावःगु दु । ने.सं ५९१ स नं संस्कृतया सिलः मल्ह्यसे छगः छगः पर्याय ल्ययाः उकियात नेपालभाषां हिलातःगु अमरकोश नं लुयावःगु दुसा संस्कृत मूल पाठया फुसय् फुसय् नेपालभाषा अर्थ दुगु ने.सं ८००, ८३७, ९५० व १०३२ स ल्ह्यःगु पूमवंगु प्यंगू अमरकोश ग्रन्थ आशा सफूकुथिइ दु । । थथे पुलांगु नेपालभाषा खँग्वः संरक्षण यायेगु उद्देश्यं जापानया टोयोटा फाउण्डेशनया ग्वाहालिं च्वसापासां नेपालभाषा शव्दकोश निर्माण् समिति स्वनाः थीथी इलय् ल्ह्यःगु झिंछगू अमरकोशया नीन्हय्द्वः खँग्वया धुकू भाजुपिं काशीनाथ तमोटपिंसं इन्टरनेटय् तःगु दु ( www.newari.net ) । लिपा थुपिं खँग्वःयात भाजु कमलप्रकास मल्लया मू सम्पादकत्वय् ल्भधबचष् ऋबिककष्अब म्षिअतष्यलबचथ नामं खँग्वः धुकू पिदन।
अमरबहादुर ताम्राकारया जन्म ने.सं १०५० य् अबु हर्षमानसिंह ताम्राकार व मां हेरामाया ताम्राकारया कोखं येँया न्हाय्कंत्वालय् जूगु खः । थ्वय्कःया साहित्यिक नां अमरबहादुर तबः खः । थ्वय्कलं थःगु च्वसा कविता तथा अनुवादया ख्यलय् न्ह्याकेगु यानादीसां थ्वय्कःयात अनुवादक कथं म्हसीकेगु याः । भाजु अमरबहादुर ताम्राकार अंग्रेजी भाषाया सफू नेपालभाषां अनुवाद याःपिं नेपालभाषाया न्हापां न्हापांयापिं अनुवादकपिं मध्ये छम्ह खः । थ्वय्कःया नेपालभाषां न्हापां पिदंगु च्वसु वंम्ह पासायात (थौंकन्हे, ३/४—५ ने.सं १०७३) खःसा अनुवादया सफू खः गुलिभरया यात्रा छगूगु (ने.सं १०८५) व गुलिभरया ब्राण्डिग देशय् (ने.सं ११०५) नांगु नियात्राया सफू खः । थ्व सफू १०२५ याम्ह आइरिस लेखक जोनाथन स्वीफ्टया विश्वप्रसिद्ध गुलिभरस ट्राभल नांगु अंग्रेजी भाषाया सफूयात नेपालभाषां अनुवाद यानातःगु खः ।
मय्जु अमलदेवी शाक्यया जन्म ने.सं.१०९३ य् मां रत्नकुमारी शाक्य तथा अबु पुष्परत्न शाक्यया कोखं येँया ओमबहाः त्वालय् जूगु ख । कविता तथा बाखं ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह मय्जु अमलदेवीया न्हापांंगु च्वसु तत्कालिन न्हू विश्वभूमि पत्रिकाय् पिदंगु नुगः घाः कविता खःसा थुइकेमफुगु मर्म नांगु बाखं वय्कःयात बाखंमि कथं म्हसीकेब्यूगु न्हापांगु बाखं खः।
नेपालभाषाया न्हूपुस्ताया अग्रज कथाकारपिंमध्ये अमलदेवी नं छम्ह खः । बिनावंगु मतिना अमलदेवीया पिदंगु बाखं संग्रह खः । नेवाः समाजया परिवेशय् प्रेम, विवाह थेंज्याःगु मानवीय शाश्वत विषययात कयाः बाखं च्वइम्ह थ्वय्कःया अप्वः थें बाखनय् प्रेमया नामय् मिसाताय्त मिजंतपाखें जुइगु धोका, यातना व भाःतया मृत्युपश्चात मिसातय्सं भोगे यायेमाःगु पीडाया चित्रण दु ।