भाजु नरेश अमात्यया जन्म बि.सं.२०२६ कार्तिक ४ गते मां रमला अमात्य बौ रामप्रसाद अमात्यया कोखं यलय् जूगु खः । नेपालभाषा चिबाखं साहित्यय् नरेश अमात्यजु लिपांगु पुस्ताया छम्ह सशक्तम्ह च्वमि खः । वय्‌कःया निगू चिबाखं सफू—आखे (ने.सं.११३९) व नीलः (ने.सं.११४२) पिदंगु दु । वय्‌कःया चिबाखनय् बिषय चयन समसामयिक जू, बिविधता दु । थम्हं ज्वनागु बिषयं मुलुच्वकां थें ब्वमिपिनिगु नुगलय् तिक्क मिंकेगु क्षमता दु । नरेश अमात्यजु ग्वाहालि पारिवारिक पौ व माया लय्‌पौया सम्पादक नं खः । आखे चिबाखंया निंतिं वय्‌कःयात याताजः पाखें श्याम–विश्व सिरपाः लःल्हाःगु खःसा वय्‌कः महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशी सिरपालं नं सम्मानित जुयादीगु दु ।

नरेशकुमार ताम्रकारया जन्म बौ काजिलाल ताम्रकार व मां भिमलक्ष्मी ताम्रकारया कोखं ने.सं १०८० गुलांगा तृतीया कुन्हु भोजपुरया टक्सारय् जूगु खः । लिपा वयकः भोजपुरं कुहां वयाः धरान, इटहरीइ च्वनादिल । अनं येँया बानेश्स्वरय् बसोबास यानादीम्ह वय्‌कः थौंकन्हय् धाःसा क्यानडाया ब्रामप्टनय् च्वंच्वनादीगु दु । भाजु नरेश ताम्राकार धातु उद्योग व धातुया थलबलया छम्ह व्यापारी खयाः नं थःगु मू ई व्यापारया निंतिं स्वयाः नं नेवाःख्यःया निंतिं फ्यानादीम्ह छम्ह नेवाः अभियन्ता, नेवाः न्ह्यलुवाः खः । वय्‌कः आवद्ध जुयादीगु नेवाः व नेवाःख्यः नाप सम्बन्धित प्रमुख संस्थात खः — नेवाः देय् दबूया केन्द्रीय समिति निकः तक अध्यक्ष (थौंकन्हय् संरक्षक), नेपाल भाषा मंका खलः भोजपुरया संस्थापक सल्लाहकार, हलिं नेवाः दबू नेपाल च्याप्टर व अमेरिका च्याप्टरया सल्लाहकार, नेवाः स्वायत्त राज्य मंका संघर्ष समितिया सचिव व अध्यक्ष, गुथि आन्दोलनया सचिवालय संयोजक, नेवाः पुचः इटहरीया संस्थापक, सल्लाहकार, ताम्रकार समाजया सल्लाहकार, राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वाः प्रतिस्थान नेपालया सल्लाहकार, नेपाल आदिबासी जनजाति महासंघय् नेवाःतय्‌गु प्रतिनिधित्व यानाः संघीय परिषद दुजः, आदिबासी जनजाती उत्थान राष्ट्रिय प्रतिस्थानय् नेवाःतय्‌गु प्रतिनिधित्व याना राष्ट्रिय परिषद दुजः, टक्सार समाज, भोजपुर–काठमाडौंया संस्थापक अध्यक्ष, नेवाः तामसालिङ समन्वय समितिया संयोजक आदि आदि ।

भाजु नरेशकुमार ताम्रकार नेवाःतय्‌त संगठित यानाः नेवाः भाय्, संस्कृतिया संरक्षण व जगेर्ना यायेगु तातुनाः भोजपुरय् स्थापना जूगू नेपालभाषा मंकाः खलः स्थापना लिसें नेवाः अभियानया ख्यलय् आवद्ध जुयादीगु खः । थन वय्‌कलं सल्लाहकार जुयाः ज्या यानादिलसा लिपा वय्‌कः भोजपुरं इटहरी च्वंझायेधुंका अन नेवाः पुचः इटहरी स्थापना यानाः सहसचिव, सचिव व थौंकन्हय् सल्लाहकार जुया च्वनादी । नेवाःतय्‌त आर्थिक रुपं नं सबल व सक्षम यायेमाः धकाः नेवाःत जक मिले जुया थः हे कोषाध्यक्ष जुयाः नेपाः बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था लि इटहरी स्थापना यानादिल। । थनं लिपा वय्‌कलं नेवाः देय् दबूया पुर्वाञ्चल पाखें निगू कार्यकाल न्वकु निर्वाचित जुयाः देय्‌या ६५ थीथी जिल्लाया गां व बजारय् वनाः नेवाः संगठन विस्तार, नेवाः भाषा, साहित्य संस्कृतिया प्रचार प्रसार ययेगु ज्या यानादिल । थ्वयां लिपा वयकः निकःतक नेवाः राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबूया अध्यक्ष पदय् निर्वाचित जुयादिल । थथे निकःतकया कार्यकालय् वय्‌कलं नेवाः समुदायया नितिं आपालं नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह यानादिल । नेवाः देय् दबूया शाखात नेपाःया पूर्वपश्चिम फुक्क धयाथें जिल्लाय् विस्तार जुइकेबिलसा जिल्ला जिल्लाय् नेवाःभाय्, नेवाः लिपि नेवाः तजिलजि स्यनेगु तथा नेवाःभाय्‌या सफू थ्यंकेबीगु ज्या यानादिल ।

अथेहे नेवाःतय्‌सं स्वायत्त नेवाः राज्य स्थापना यायेगु तःआजु कथं नीस्वंगु नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिया सचिवालयय सचिव व सामुहिक नेतृत्व कथं अध्यक्षया अभिभारा कयाः वय्‌कः नेवाः पहिचान सहितया राज्य पुनः संरचना याकेगु आन्दोलनय् सकृय जुयादिल । नेवाः विविधतां जाःगु समाज खया नं अनेकता दुने एकता दुगु समाजया अवधारणायात आत्मासात यानाः नेवाः समुदायया सकल जातिपाखें यागु घोषणाया नेतृत्व व थीथी जातियात गुगु दलित धलखय् दुथ्याकातःगु खः उकियात नं लिकाकेगु आन्दोलनय् नं वय्‌कलं समन्वयकारी भूमिका म्हितादिल ।

अथेहे गुथि विधयेक विरुद्ध जूगु आन्दोलनय् नं वय्‌कलं समन्वय यायेगुया नापं नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह यानादिल । थथेहे थीथी जनजाति आन्दोलय् नं नेवाः समुदायया प्रतिनिधित्व यानाः सक्रियरुपं ब् वति कयादिल । थुपिं ज्या बाहेक नं थीथी पत्रपत्रिका व स्मारिकाय् नेवाः संस्कृति व नेवाः संगठन सम्बन्धी लेखत पिथनाः नेवाः समुदाययात म्हसीकेबीगु यानादीगु दु ।

मां हेरादेवी व अबु धर्मवीर शाक्यया काय् भाजु नरेशवीर शाक्यया जन्म येँया मखंत्वाः, महाद्यःगल्लिइ ने.सं. १०७६ चिल्लागाः ६ कुन्हु जूगु खः । थ्वय्‌कः थौंकन्हय् येँया सेतोदरबार, जमलय् च्वनादी । त्रि.वि.पाखें नेपालभाषाय् एम.ए. व लुम्बिनी विश्वविद्यालयपाखें एप्लाइड बुद्धिज्म विषयय् स्नातकोत्तर पास यानादीम्ह थ्वय्‌कः छम्ह च्वमि, बौद्धविद्वान, पत्रकार, अनुवादक, सम्पादक जक मखु नेवाः जाति व नेपालभाषाया नितिं ल्वानावयाच्वंम्ह छम्ह भाषिक न्ह्यलुवा नं खः । थथे विविध व्यक्तित्वया धनी नरेशवीर शाक्य थ्वय्‌कलं शरेन नामं नं समसामयिक च्वसु च्वयादी । थ्वय्‌कःया च्वसा नेपालभाषाया लिसेलिसें अंग्रेजी व खस नेपाली भाषां नं न्ह्याः ।

नरेशवीर शाक्य ईलोहं प्रकाशन प्रा.लि. या प्रबन्ध–निर्देशक, हःपाः गुथि व नेवाः कल्चर सोसाइटीया संस्थापक अध्यक्ष खः । अथेहे थ्वय्‌कः धर्मोदय सभा, नेपाल लिपि गुथि, नेपालभाषा परिषद् व नेपाल रेडक्रश सोसाइटीया आजीवन दुजः खः । नेपालभाषा मंकाः खलः, क्लीन सिटी, मानव–अधिकार प्रवद्र्धन केन्द्र, नेवाः देय् दबूया महासचिव जुयाः ज्या यानादीधुंकूम्ह थ्वय्‌कः पद्मरत्न लुमन्ति गुथिया नं महासचिव खः ।

थथे नेपालभाषाया मचा–साहित्य–ख्यलय् थःगु हे कथं समर्पितम्ह थ्वय्‌कः पत्रकारीताया ख्यलय् (साहित्यिक व भाषिक) विशेष योगदान बियाच्वनादीम्ह खः । थ्वय्‌कः क्वय् न्ह्यथनागु थी थी पत्रिकाया प्रधान सम्पादक/सल्लाहकार खः – ईलोहं (मचा लय्‌पौ), नःलि (साहित्यिक लय्‌पौ), लाय्‌कू (बाःछिपौ), नेपाल लिपि (लय्‌पौ), ल्भधबचबिलम (लय्‌पौ) ।

थ्वय्‌कःया दकलय् न्हापां पिदंगु च्वसु अन्तरजातीय इहिपाः खसकरण खयेफु (विश्वभूमि, ने.सं १११७ ) नांगु निबन्ध खःसा सफू कथं म्हपुजा गथे व गुकथं ? (म्हपुजाको विधि) (ने.सं. ११२०) खः । नेपालभाषाया बाखं, च्वखँ, म्येँ आदि विधाया च्वमि थ्वय्‌कःया जिं छु च्वया ? च्वखँ मुना (११२७) य् पिदंगु दुसा थ्वय्‌कलं ईलोहं वर्णमाला (११२२) या सम्पादन व नेपाल–संवत् व शंखधर साख्वाः (११२७) या सह–सम्पादन नं यानादीगु दु । थ्वय्‌कः छम्ह अनुवादक नं खः । थ्वय्‌कलं मचा–ब्वमिपिनि लागि क्वय् न्ह्यथनागु बाखं–सफू नेवाः भासं भाय् हीकाः पिथनादीगु दुः–

विश्वया न्यापु मचाबाखं भाग –१ (ने.सं. ११२२), भाग– २ (ने.सं. ११२३), भाग– ४ (ने.सं. ११२६), भाग– ५ (ने.सं. ११२७), भाग–७ (ने.सं. ११३०) । थथे हे — भारतया यइपुगु बाखं (ने.सं. ११२५) व जगतसुन्दर मल्लं पिकयादीगु ईसपया बाखं (११३४)या निगूगु संस्करण नं पिकयादीगु दु । थ्वय्‌कःया देनयात कदर यानाः नेपालभाषाया थीथी संघ–संस्थापाखें लःल्हानातःगु मूमूगु हनाबना/सिरपाःया धलः थथे दुः– शंखधर सिरपाः (ने.सं. ११२६), चित्तधर सिरपाः (ने.सं. ११३०), धर्मादित्य सम्मान (ने.सं. ११३०), दान्यहिरा हःपाः सिरपाः (ने.सं. ११३०), पञ्चवीर सिरपाः (ने.सं. ११३७), युगकवि सिद्धिचरण युवा पत्रकारीता पुरस्कार (वि.सं. २०७४), मोती पत्रकारीता पुरस्कार (ने.सं. ११३९) आदि ।

ने.सं. १०६७ कौलागाः (कार्तिक ४) य् मां लक्ष्मी प्रधान व अबु रुद्रमान प्रधानया कोखं येँया न्ह्यःखा त्वालय् प्रा. नर्मदेश्वरमान प्रधानया जन्म जूगु खः। अंग्रेजी भाषा–साहित्यय् एम.ए. पास यानादीम्ह थ्वय्‌कलं पीदं मयाक कलेजय् अंग्रेजीया नापनापं नेपालभाषा–साहित्यया नं अध्यापन यानादिल । विद्यार्थी इलंनिसें नेपालभाषां च्वयेगु यानादीम्ह थ्वय्‌कःया नेपालभाषां पिदंगु न्हापांगु कविता वियोग (झी लय्‌पौ, दँ २, ल्याः ७, ने.सं. १०७९ बछलाथ्व १) खः । थ्वय्‌कः कवि, बाखंच्वमि लिस्सें च्वन्ह्याःम्ह समालोचक नं खः ।

सन्ध्या टाइम्स न्हिपौ, नेपालभाषा टाइम्स न्हिपौ, लाय्‌कू बाःछिपौ लगायत मेमेगु थीथी पत्रिकाय् नं दिपाः मदयेक साहित्य, सामयिक चर्चा व पाश्चात्य साहित्यिक सिद्धान्त सम्बन्धी च्वसु च्वयाच्वनादीम्ह च्वमि खः । ने.सं.११०५ य् थ्वय्‌कःया जिगु कविता छिगु कविता पद्य कविता सफुलिं (पाण्डुलिपिं) श्रेष्ठ सिरपाः त्याकूगु खःसा थ्वय्‌कलं थःत बाखंच्वमिकथं नायेकेत जिं नं बाखं च्वया शीर्षकय् तःपुमछि हे न्हून्हूकथंया बाखं च्वयादिल । थथे हे नेपालभाषा साहित्यया समालोचना–ख्यलय् सीमित गद्यकविपिनि जक चर्चा–परिचर्चा जुयाच्वंगु परिवेशय् बिस्कं पहःया कविता नं मदिक्क च्वयेगु जक मखु सफू हे पिथनादिल ।

थ्वय्‌कःया थौंतक पिदनेधुंकूगु साहित्यिक समालोचना व सिद्धान्तया सफू थथे दु— सिर्जना (समालोचना, ने.स १०९६), जिगु बिचाः जिगु धापू (समालोचना, ने.स ११०५), स्वंगःगु मिखा (सौन्दर्यशास्त्र, ने.स. १११९), सौन्दर्य दर्शन (साहित्यया सिद्धान्त, ने.स. १११९), पाश्चात्य समालोचना सिद्धान्त (ने.स.११३८) ।

अथेहे कविता व गद्यकविता ख्यलय् वय्‌कःया क्वय् न्ह्यथनागु सफू पिदंगु दु– जिगु गद्यकविता (ने.सं.११२०), जिगु कविता छिगु कविता (ने.स.११२१), जिमिगु भुतू ख्वाउँसे ख्वाउँसे तिनि (ने.स.११२८), प्रत्येक मोडया अन्त छंगु नं अन्त मखु (ने.स.११२८) ।

बाखं–ख्यलय् थःगु हे बिस्कं म्हसीका पिब्वइगु थःगु हे कथंया प्रयोग दुगु तःपु बाखं दुथ्याःगु जिं नं बाखं च्वया (ने.सं.११३९) सफू पिदं थें थ्वय्‌कलं ने.सं १११०य् जापानी भाय्‌या नां जाःगु छगू उपन्यास लःहँय्‌या नामं भाय्‌हिलाः नं पिथनादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं प्रतिभा साहित्य दबू ने.स. १११० व नेपालभाषा कविता संग्रह ने.स.१११६ यानाः निगू सफू सम्पादन नं यानादीगु दु ।

थ्वय्‌कः बाखंदबू साहित्यिक पत्रिकाया संस्थापक सम्पादक लिस्सें च्वसापासाया दुजः नं खः । थ्वय्‌कःयात ने.सं ११२७ य् नःलि प्रधान सिरपाः चूलाःगु दुसा नेपालभाषा परिषदं भाषाथुवाः उपाधिं (ने.सं. ११२८) विभूषित याःगु दुसा नेवाः देय् दबूपाखें छगू लाख तकाया सिरपाः नं बियाः हंगु दु । सक्वया भाषा साहित्य मुँज्या खलःपाखें नं नेवाः हना सिरपाः (ने.सं. ११४३) देछाःगु दु ।

नेपालभाषाय् दकलय् न्हापां चिबाखं सफू पिथनादीम्ह मिसाच्वमि नःलि बज्राचार्य मां प्रमिला व बा नातिबज्र बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०९४ य् जन्म जुयादीम्ह म्ह्याय् मय्‌जु खः । समाजय् विद्यमान विकृति बिसंगतियात चिबाखंया रुप बिइत पोख्तम्ह थ्वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्य धुकुतिइ उपन्यास छगू नं तनादीगु दु । थौंकन्हय् मांभाषाय् वःगु विचलन, मिसापिंत जुइगु अन्याय, थौंकन्हय् मनूतय्के खनेदयावःगु स्वार्थीपन आदि थ्वय्‌कःया लेखनया मू विषय जूगु दु । थ्वय्‌कःया च्वसां जिगु नुगःया किचः (ने.सं.१११५) नांगु बाखं सफू व कथहं (ने.सं.११४१) उपन्यास पिदने धुंकूगु दु । थ्वय्‌कःयात लुमिन श्रेष्ठ नेपालभाषा सिरपाः (ने.सं. १०२२) लःल्हाये धुंकूगु दु ।

बौ माणिकबहादुर चित्रकार व मां रत्नमाया चित्रकारया क्वखं वि.सं. २००६ जेष्ठ ३ गते येँ देय्‌या वटु त्वालय् कवि नवीन चित्रकारया जन्म जूगु खः ।वय्‌कः थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्य थपू यायेया निंतिं गुकथं जिल, उकथं थःम्हेस्यां फक्व दुग्यंगु ग्वाहालि यानाच्वनादीम्ह छम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । वय्‌कःया मू लेखन विधा चिनाखँ जूसां वय्‌कःया न्हापां पिदंगु साहित्यिक रचना छिमिसं हे धा प्याखं (देगः साहित्य पत्रिका ने.सं. ११०३) खः । थ्व प्याखपाखें वय्‌कलं सँझ्याः साहित्य पाःलाः पाखें याःगु धेंधेंबल्लाखय् उत्कृष्ट च्वमिया सिरपाः नं त्याकादीगु खः । प्याखं स्यनेगु झ्वलय् पुष्प चित्रकारं च्वयादीग कँलाय् प्याखंया स्यनामि जुयाः न्हापांगु सिरपाः नं त्याकादीगु खः ।

वय्‌कः नेपालभाषाया प्याखं च्वमि, स्यनामि जक मखसे छम्ह बांलाःम्ह कलाकार नं खः धयागु खँ पद्मरत्न तुलाधरया शिक्षक व विद्यार्थी प्याखनय् प्याखंम्वः जुयाः म्हितादीगुलिं नं सीदु । प्याखं च्वयेगु व स्यनेगु झ्वलय् वय्‌कलं नेपाल चलचित्र संस्थानया नायः जुयाः नं ज्या नं यानादीधुंकूगु दु ।

थथे भाजु नवीन चित्रकारया योगदान प्याखं च्वयेगु स्यनेगु व थःहे प्याखंम्व जुयाः ब्वति कायेगु पाखे दुसां नेपालभाषाया ख्यलय् वय्‌कःयात विशेष रुपं छम्ह आधुनिक कवि कथं म्हसीकेगु याः । थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु कविता बाहेक थ्वय्‌कःया ने.सं. १११७ य् बौद्ध दर्शन सम्बन्धी आध्यात्मिक चिन्तनं जाःगु चय्पू (८० पु) थीथी बौद्धिक बिचाः धाः दुथ्याःगु चिनाखँ मुना सफू स्वकुमि जि, जि दुनेया पिदंगु दु । मानवता, समानता, स्वतन्त्रा तथा न्यायया नितिं थःगु काव्य मार्फत वकालत याइम्ह कवि कथं परिचितम्ह नवीन चित्रकारया काव्यया मेगु विशेषता भाव सघनता, वैचारिक स्पष्टता, लालित्यपूर्ण भाषा खः । कवि नवीन चित्रकारं आधुनिक कविता बाहेक निर्वेदया भावं जाःगु बौद्ध दर्शन नाप सतीगु तःपु म्ये नं च्वयादीगु दु ।

कवि नवीन चित्रकारं नेपालभाषा साहित्य थपू यायेया निंतिं थीथी साहित्यिक संस्था गथेकि मुनासः साहित्य पाःलाःया संस्थापक न्वकु, नेपालभाषा कविता दबू लिजःया नायः, फाउण्डेशन अफ सार्क राइटर एण्ड लिटरेचर, नेपाल च्याप्टरया महामन्त्री, नेपालभाषा म्ये गुथिया दुजः जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । थुलि जक मखु, भाजु नवीन चित्रकारं थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्य थपू यायेगु तातुनाः थः अमेरिका वंबलय् अमेरिकाया कविपिं नापलानाः अन जूगु थीथी कवि गोष्ठीइ ब्वति कयादिलसा, पिनेंयापिं कविपिंत नं नेपालय् ब्वनाः, कवि गोष्ठी यानाः नेपालभाषा साहित्यया प्रचार प्रसार यायेगु ज्या यानादिल ।

अथेहे थः उसाँय् मदुगु इलय् नं चिनाखँ मुँज्या यानाः उगु मुँज्याय् ब्वंगु थीथी कविपिनिगु नेपालभाषाया चिनाखँयात थःम्हेस्यां अंग्रेजी भासं अनुवाद यानाः ‘Rebel Morning’ नामं नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान पाखें सफू पिकयादिल । भाजु नवीन चित्रकारया नुगः भाषा साहित्यपाखे जक क्वसाःगु मखुसे बुद्ध धर्मपाखे नं उतिकं क्वसाःगु दु । वय्‌कःयात मांभाय् पुचः यलपाखें धर्मादित्य धर्माचार्य भाषा सिरपालं हंगु दु । थौंकन्हय् नेपालभाषा परिषद्या न्वकू जुयाः भाषा साहित्यया सेवा यानाच्वनादीम्ह वय्‌कःया नेपालभाषा परिषद्या छेँ दयेकेगु ज्याय् नं तःधंगु योगदान दु । वय्‌कःया थज्याःगु योगदानयात कदर यानाः नेपालभाषा परिषदं वय्‌कःयात ने.सं. ११४२ बछलागा द्वादशी शुक्रवाः कुन्हु भाषाथुवाः उपाधी देछाःगु दु ।

नवीन थेच्वमि कथं भाषा साहित्यया ख्यलय् म्हस्यूम्ह वय्‌कः भाजुया वास्तबिक नां न्हुच्छे बहादुर महर्जन खः । वय्‌कःया जन्म बौ मोतिलाल महर्जन व मां कृष्णमाया महर्जनया प्यम्ह काय्पिं मध्ये कान्छाम्ह काय्‌या रुपय् जूगु खः । वय्‌कः नेपालभाषाया छम्ह भाषिक अभियन्ताया नापं च्वमि नं खः । साहित्य ख्यलय् वय्‌कःया न्हापांगु चिनाखं याकःचा धकाः छ लिचिले मते ईन्द्रेणी साँस्कृतिक समाज, ख्वपया ग्वसालय् जूगु साहित्यिक गोष्ठिइ न्हाप लाःगु खः । अथेहे वय्‌कःया नेवाः लकस बिराट तःसाहित्यय् लियांल्यू, जिन्दगी सगरमाथा एफ.एम.य् न्हाप, सँझ्याः साहित्य पाःलाःया अन्तर क्याम्पस नेपालभाषा छधाः प्याखं धेंधेंबल्लाः कासाय् बांलाःम्ह मिजं कलाकारया सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु खः ।

वय्‌कः छम्ह भाषिक अभियन्ता नं खः । स्कुल स्कुलय् नेपालभाषा पठनपाठन जूसा जक नेपालभाषाया बांलाक विकास जुइफइ धैगु बिचालं संचालन जूगु नेवाः बस्ति नेवाः स्कुल अभियानया छम्ह संस्थापक छ्याञ्जे नं खः । थ्वहे कथं वय्‌कलं थेच्वय् नेवाः ईङ्गलिस स्कुल स्थापना यानाः थः अनया प्रिन्सिपल जुयाच्वनादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कः नेवाः देय् दबू स्वनिगः विशेष प्रदेशया–वरिष्ठ न्वकू, कुलां साहित्य पाःलाः (पाटन संयुक्त क्याम्पस)या संस्थापक नायः (२०५६/२०६६), हःपाः पुचःया संस्थापक नायः नं खः ।

कवि नवीन् प्रकाश श्रेष्ठ बौ गंगालाल श्रेष्ठ व मां लक्ष्मीकेशरी श्रेष्ठया कोखं थिमिइ जन्म जुयादीगु खः । वय्‌कः नेपालभाषाया आधुनिक गद्य कविताया ख्यलय् उदयीमान कवि खः । वय्‌कः नेपालभाषा व खस नेपाली भाषाय् कविताया नापं थीथी च्वखँ च्वय्‌गुलिइ सक्रिय जुयादीगु दु । वय्‌कःया पिदंगु कविता सफूया नां ह्याउँगु स्वां हाकुगु हि (ने.सं.११४०) खः । वय्‌कलं थीथी वाः पतिइ स्तम्भकारया रुपय् ध्याचू च्वसु नं च्वयादी । वय्‌कः भसास आर बि जोशी प्रतिभा सिरपालं सम्मानित जुयादीगु दु ।

नेपालभाषा ख्यलय् नांजाःम्ह, सकस्यां म्हस्यूम्ह नातिबज्र बज्राचार्य मां मानकुमारी बज्राचार्य व बौ दानरत्न बज्राचार्यया क्वखं ने.सं. १०५८ सालया तछलागा तृतीया बुधवाःकुन्हु असं भोताहितिया दगुबहालय् जन्म जूगु खः । थ्वय्‌कः वि.सं. २०२२ सालया भाषा आन्दोलनं दनावःम्ह छम्ह भाषासर्जक खः ।

थ्वय्‌कलं वि.सं. २०२३ सालय् सफू धुकू चायेकाः नेपालभाषां पिदंगु सफू, पत्रपत्रिका मियाः नेपालभाषाया प्रचारप्रसार यायेत ग्वाहालि यानाच्वंगु खः । थुगु सफू धुकू अनौपचारिक रुपं नेवाःतय् सम्पर्क केन्द्र वा स्वापू तयेगु थाय् जुयाच्वंगु खः । अन भाषा साहित्य ख्यःयापिं भाषाह्यःमिपिं श्रस्तापिं नाप लानाच्वनी, भाषा साहित्य ख्यःया खँ जुयाच्वनी ।

चिनाखँ च्वयेगुली ल्हाः न्ह्याःम्ह थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु ग्वःगः व न्हू सतकया स्वापू (ने.सं. १०८६), सितुया हेमन्त अंकय् पिदंगु खः । थनंनिसें ल्हाः न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कःया न्हापांगु कविता सफू सुतिलः (ने.सं. १०९१) खः । अनं थःत थम्हं लुइकाबले (ने.सं. ११०२), जीवनया दुवातय् (ने.सं. १११३), जि हेरा (ने.सं. ११३०) सफू पिदंगु खः ।

थ्वय्‌कःया ल्हाः चिनाखँ च्वयेगुया नापं म्ये च्वयेगुलिइ नं उलि हे न्ह्याः । वय्‌कःया तय्‌जु (ने.सं. १०८३), स्वय्नगु (ने.सं. ११२१) व छ्यनय् तकुस्वां (ने.सं. ११३५) स्वंगू म्येचाः नं पिदंगु दु । थुकथं थ्वय्‌कलं थीथी चिनाखँया सफू, म्येचाः पिथनेगु नापं न्हसला लसता पौया सम्पादन नं यानादीगु दु ।

थुकथं नेपालभाषाया सफू पसः तयाः चिनाखँ च्वयादीम्ह वय्‌कलं थीथी संघ संस्थाय् आवद्ध जुयाः नं नेपालभाषा सेवा यानादीगु दु । गथे —प्रतिभा साहित्य परिवारया नायः, पासा मुनाया छ्याञ्जे (वि.सं. २०२२ सालंनिसें २०३१ तक) युवक बौद्ध परिषद्या प्रचार छ्याञ्जे (वि.सं. २०२५ निसें २०२८ तक), नेपालभाषा परिषद्या आजिवन सदस्य जुयादीगु दु ।

नेपालभाषा व नेवाः जातिया लागि वय्‌कलं यानादीगु योगदान व वय्‌कःया साहित्यिक पलाः व भाषासेवायात कदर यासें वय्‌कःयात थीथी संस्थापाखें सिरपाः हना देछासें सम्मानित याःगु दु । ने.सं. ११११ कौलागा ११ य् नेपालभाषा परिषद्पाखें चित्तधर सिरपाः, ने.सं. १११६ य् देछापौ, वि.सं. २०५८ साल श्रावण ६ गते विश्वब्यापी शान्ति अभियानपाखें हनापौ, ने.सं. ११२६ तछलाथ्व ७ कुन्हु नेपालभाषा एफएम न्यँमि गुथिपाखें हनापौ, ने.सं. ११२८ कौगाला ११ कुन्हु हःपाः गुथिपाखें हःपाः सिरपाः, ने.सं. ११३१ स विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिपाखें हनापौ, वि.सं. २०६३ य् हरिशंकर रंजितपाखें सम्मान, ने.सं. ११३७ य् उत्कृष्ट रचनाकारय् पेज ३ पिपल्स च्वाइस अवार्ड प्राप्त यानादीगु दु । थुकथं हे न्हिन्हिं सफू धुकू चायेकाः नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायां वय्‌कः ने.सं. ११३९ थिंलागा १२ कुन्हु परलोक जुयादिल ।

ने.सं. १०७६ बछलाथ्व ११ कुन्हु असं, येँय् बौ चैत्यराज बज्राचार्य व मां रामकेशरीया कोखं नारद बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । वय्‌कः नेपालभाषा साहित्यया आधुनिक गद्य कविता व आधुनिक बाखं बिधाय् पीदँ, पीन्यादँ न्ह्यः निसें निरन्तर सक्रिय जुयाः च्वनादीम्ह स्रष्टा खः । वय्‌कःया न्हापांगु च्वसु जिं ला झ्यालं क्वसायगु खः (तय्‌जु ४, ने.सं १०९८) नांगु कविता खः । थथे थीथी पत्रिकाय् आपालं कविता पिदनाः नं कविताया सफू पिमदंपिं कविपिं मध्ये वय्‌कः नं छम्ह खः । वय्‌कलं सरल भाषं कविता च्वयादीसां उकि प्रचुरमात्राय् असन्तोष व आक्रोश उलि हे तिख्खरं थ्वैच्वंगु झीसं खंकेफु ।

बाखं ख्यलय् भाजु नारदया अय् नं मनू म्वाना हे च्वनी (ने.सं.११३५) सफू पिदंगु दु । वय्‌कःया बाखनय् समाजया अनेक ख्यलय् पिदनाच्वंगु बिसंगति, बिकृति, अन्याय, अत्याचार, दुराचार, भ्रष्टाचार, शोषण प्रति असन्तोष, आक्रोश, घृणाया अभिव्यक्ति प्रचुर मात्राय् खनेदु । लिपांगु इलय् वय्‌कलं बहुकेन्द्रीय बिषय, बहुपात्र छ्यलाः बाखं च्वयादीगु दु ।

भाजु नारदं सम्पादन तथा अनुवादया नं ज्या यानादीगु दु । ने.सं. १०९७ य् पिदंगु तय्‌जु पत्रिका व त्रिभूवन विश्वविद्यालय कीर्तिपूर बहुमुखी क्याम्पसं पीदनीगु गं दँ पौ ल्याः ३ या वय्‌कः सम्पादक खः । नःलि लय्‌पौ च्वसु धलः (धलः,ने.सं. ११३६), थाय्‌भु दँपौ (धलः, नेसं.११४१) पत्रपत्रिकाया सम्पादन यानादीगु दुसा महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीया बिपात्र उपन्यासया (ने.सं.११४२) अनुवाद यानादीगु दु । वय्‌कःयात नेपालभाषाया साहित्यय् वय्‌कलं यानादीगु योगदानयात कदर यासें नेपालभाषा एकेडेमि पाखें ने.सं. ११३६ य् दान्यहिरा हःपाः सिरपाः लःल्हाःगु दु ।