बाः मोहनमान स्थापित व मां सूर्यतारा स्थापितया कोखं ने सं १०८९ चिल्लागा १२ कुन्हु येँया थाय्मदु सँछेँय् साहित्यकार भाजु अरहन स्थापितजु बूगु खः । साहित्य ख्यलय् स्थापितजुया च्वसा नेपालभाषा नापनापं अंग्रेजी भाषाय् नं उतिकं हे च्वन्ह्याः । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् वय्कःया मू विधा निबन्ध व बाखं खः । भाजु स्थापितजुया न्हापांगु साहित्यिक सृजना चकना दँ पतिइ ने.सं. ११०५ स पिदंगु आज्जुया ल्यू ल्यू घ्याचू च्वसु खः ।
थाय्भु पब्लिकेशन पाखें ने. सं. १११३स पिथनादीगु बाखं मुना सफू सचेतना – छध्वः भिन्नता रेखा हे स्थापितया न्हापांगु सफू खः । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् निबन्ध व बाखं च्वयेगुया नापनापं थ्वय्कःया संलग्नता पत्रकारिताय् नं दुगुलि थीथी पत्रिका गथे कि चकना, अजः मिखा, सँझ्याः पत्रिकाया सम्पादन यानादीम्ह छम्ह साहित्यिक व्यक्ति खः । व्यवस्थापन संकायलय् प्राध्यापन यानादीम्ह स्थापितजुं व्यवस्थापन विषयया पाठ्यपुस्तक नं च्वयादीगु दु ।
मय्जु अर्चना शाक्यया जन्म ने.सं. १०९९ सिल्लागा त्रयोदशी कुन्हु पाल्पाय् जूगु खः । वय्कःया मांया नां मायादेवी शाक्य व बाःया नां छत्रराज शाक्य खः । वय्कलं बिशेष यानाः नेपालभाषाय् बाखं, उपन्यास व ख्यालि च्वयादी । वय्कःया न्हापां पिदंगु बाखं व न्हिलाख्वाःम्ह मनू खः । थ्व बाखं ने.सं ११३२ य् बाखं दबू पत्रिकाय् पिदंगु खः । वय्कःया खस् नेपाली भाषाय् संस्कृति व बुद्धधर्म बिषयय् अपालं च्वसू पिदंगु दु । स्वनिगलं पिनेयाम्ह नेपालभाषा च्वमि नारी हस्ताक्षर मय्जु अर्चना शाक्यया प्रकाशित कृति– ख्वबि व लायलामा (उपन्यास, ने.सं. ११४१) खः ।
प्राध्यापन पेशा यानादीम्ह वय्कलं मुक्तिनाथ एफ एम, तानसेन पाल्पां नेपालभाषं बुखँ ब्वनेगु नं यानादी । मय्जु अर्चना शाक्य पासा खलः पाल्पाया छ्यान्जे व मिसा साहित्यकार मुना, येँया दुजः नं जुयादी । वय्कः करुणा बौद्ध संघ, भिक्षु शाक्यानन्द स्मुति गुथि, विपश्यना ध्यान समूह, पाल्पा सम्पदा समूह, सम्पदा प्रतिष्ठानय् आवद्ध जुयादी । लुम्बिनी वाङ्गमय प्रतिष्ठान, लुम्बिनी प्रदेश पाखें मय्जु अर्चना शाक्ययात लुम्बिनी नेपाल भाषा रत्न सम्मान २०८० सम्मान याःगु जुल । अथेहे नारी साहित्य तथा सांस्कृतिक प्रतिष्ठान, बौद्ध महिला आजिवन दायक समिति, पासा खलः पाल्पा पाखें नं वय्कः सम्मानित जुयादीगु दु ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु अशोक पालिखे नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म मार्च १०, १९५१ य् जूगु खः । वय्कः कास्की जिल्ला पोखराया छम्ह सक्रिय नेवाः न्ह्यलुवाः खः । वय्कः नेवाः खलः कास्कीया बि.सं.२०७१ निसें नायः जुयादी ।
वय्कलं नेवाः खलः कास्कीया नेवाः छेँ निर्माण यायेगु ज्याय् सुरुं निसें थौंतक नं मू भूमिका म्हिता वैच्वनादीगु दु । वय्कः नेवाः देय् दबू निर्माण समितिया दुजः नं जुयादी ।
मां कदम कुमारी श्रेष्ठ व बौ बाबुकाजी श्रेष्ठया काय् भाजु अशोक श्रेष्ठया जन्म येँँया खिचापुखू त्वालय् ने.सं. १०८० कौलां जूगु खः । वय्कलं चंचल उदास, ए गल, यांमिखाया नामं नं च्वसु च्वयादीगु दु । नेपालभाषा व नेपाली भाषा लेखनय् दख्खल दुम्ह भाजु श्रेष्ठया च्वज्या विधा निवन्ध खः । वय्कःया न्हापांगु रचना मन्दः पत्रिकाय् स्वां शीर्षकया रचना पिदंगु खः । अथेहे वय्कःया सरल स्वभाव उच्च विचार ज्ञान बहादुर नेवाः नांगु (जीवनी) सफू नं ने.सं. १११२ य् पिदंगु दु ।
अशोक श्रेष्ठ मूलतया छम्ह संघर्षशील पत्रकारया लिसें छम्ह समिक्षक व अन्वेषक खः । नेपालभाषा न्हिपौ विश्वभूमि व न्हूगु विश्वभूमिया सम्पादक जुयादीम्ह वय्कलं नेपाली भाषाया सागर वाःपौ पिकयाः पत्रकारिता शुरु यानादीगु खः । लिपा वय्कलं नेपालभाषा पत्रिका न्हिपौ, इनाप वाःपौ, विमर्श वाःपौ, जनआवाज वाःपौ, स्पेश टाइम्स न्हिपौ, कान्तिपुर न्हिपौ आदि पत्रिकाय् ज्या यानादीगु खः । सागर वाःपौ तत्कालीन सरकारं प्रतिबन्धित याना बीवं छुं ई तक वय्कः भूमिगत नं जुयादीगु खः ।
२०४५ सालया मंसिरय् वय्कःया हे नेतृत्वय् हानं नेपालभाषाया न्हिपौ विश्वभूमि न्हिपौ पिहां वःगु खः । वयां स्वदँ लिपा वय्कलं विश्वभूमि त्वःता थःगु हे सम्पादन व प्रकाशनय् न्हूगु विश्वभूमि न्हिपौ पिकयादीगु खः । दथुइ तःक्वःमछि दीगु व पिदनीगु जुयाच्वंगु न्हूगु विश्वभूमि छुं ई तक वाःपौ जुयाः नं पिहां वःगु खः । नेपालभाषां पत्रकारिता ख्यःयात चकंकादीम्ह वय्कः ४९ दँ जक दुबलय् मत्यवं मदुगुलिं वय्कलं थःगु क्षमता व दक्षता थ्व ख्यलय् बांलाक क्यने मखन ।
वय्कः नेपाल वातावरण पत्रकार समूह (नेफोज) या सचिव नं खः । वय्कलं पुरातात्विक महत्वं जाःगु थीथी ल्वहंहितिया अनुसन्धान तकं यानादीगु दु । वय्कलं पत्रकारिता ख्यलं नेपालभाषा उत्थानय् विशेष कथंया योगदान यानादीगुया कदर स्वरुप वय्कःयात चित्तधर सिरपाः नं लःल्हाःगु दु । वय्कलं २०६५ बैशाख २६ गते थ्व संसार त्वःताझाल ।
मां लक्ष्मीमाया व अबु चन्द्रज्योति शाक्यया कायमचा बुद्धरत्न शाक्य ने.सं. १०४७ य् यलया उकुबहालय् जन्म जूगु खः । उगु ईया चलन कथं बालविवाह जूगु खःसां बुद्धरत्न गृहजाल त्वःताः १७ दँया ल्याय्म्ह इलय् कुशिनगरय् ऊ चन्द्रमणि महास्थविरया उपाध्यायत्वय् ने.सं. १०४६ स प्रव्रजित जुयाः भिक्षु अश्वघोष जुयाबिज्यात । महानायक भिक्षु डा. अमृतानन्द महास्थविरया वसपोल न्हापांम्ह शिष्य खः । प्रव्रजित जुइधुंकाः वसपोलं भारतया बनारसया हिन्दू विश्वविद्यालय, श्रीलंकाया महामतिन्द परिवेणय् बुद्ध धर्मया अध्ययन यानाबिज्यात । अध्ययन क्रम न्ह्यानाच्वंगु इलय् टिबी ल्वय् जुयाः वसपोल वासः याकेत चीनया पेकिङय् दत्या च्वनाबिज्यात । चीनय् च्वंगु इलय् चिनिया जनताया मेहनत व कम्युनिष्ट शासनपाखें वसपोल प्रभावित जूगु खः ।
वि.सं. २००८ सालय् नेपाः बिज्यानाः बुद्धधर्म प्रचारया न्हापांगु पलाः आनन्दकुटी विद्यापिठपाखें न्ह्याकल । झिदँ तक विद्यापीठया थीथी पदय् च्वनाः ज्या यायेगु झ्वलय् विद्यार्थीपिंत नैतिक शिक्षा बीगु ज्या जुयावं वन । प्रगतिशील बिचारधारायाम्ह वसपोलं बुद्ध शिक्षा प्रचार यायेत युवावर्गपिंत शिक्षा बीमाः धयागु क्वातुगु बिचालं ने.सं. १०८८ स न्हापां नेपाल युवक बौद्ध मण्डल नांगु संस्था नीस्वना बिज्यात । अथेहे धर्मकीर्ति विहारय् ने.सं. १०९१ य् भिक्षुण धम्मवति गुरुमांपाखें नीस्वंगु युवावर्ग लक्षित धर्मकीर्ति बौद्ध अध्ययन गोष्ठी संस्थाया धर्मानुशासक जुयाः धर्म प्रचार ज्या यानाबिज्यात । थुपिं संस्थापाखें येँ जक मखु थीथी गांगामय् धर्म प्रचार ज्या नं उगु इलय् न्हापांगु पलाः कथं न्ह्यात । मांभासं बुद्धधर्म प्रचार यायेगु झ्वलय् च्वज्या छगू नं वसपोलया विशेषता खः । प्रेमं हे दुःख बीगु खः धयागु धर्मदूत पत्रिकाय् ने.सं. १०६४ स पिदंगु वय्कःया न्हापांगु च्वसु खः । ने.सं. १०७६ य् गौतम बुद्ध नांगु सफू पिदन । भगवान बुद्धया शिक्षा अप्वः मनुखं ब्वनेमा, थुइके फयेमा धयागु बिचालं च्वसा न्ह्याकीम्ह भिक्षु अश्वघोषया च्वसाया भाय् तसकं सरल व व्यावहारिक जुइ । थ्वहे थःगु च्वज्या पहलय् (लेखन शैलीइ) च्वनाः वसपोलं सछिगुलिं मल्याक सफू च्वयाबिज्यात ।
बहुआयामिक व्यक्तित्व दुम्ह वसपोलं ने.सं. १०९२ निसें नेपालय् न्हापां बौद्ध पत्रिका आनन्दभूमि व धर्मकीर्ति पिथनाबिज्यात, गुगु थौंतकं पिदनाच्वंगु दु । धर्म प्रसारया ज्यायात छथाय् जक केन्द्रीत याये मजिउ धयागु वसपोलया मान्यता कथं ने.सं. १०९३ य् काभ्रे जिल्लाया बनेपाय् ध्यानकुटी विहार निर्माण यानाः उगु गांयापिंत धर्म थुइकेत ताःलात । बुद्धशासन स्थिर यायेत युवा शक्ति बल्लाकेमाःगु वाः चायेकाः ने.सं. ११०१ स येँ लुतिइ संघाराम भिक्षु तालिम केन्द्र स्थापना यानाबिज्यात । गुगु केन्द्रय् श्रामणेर जूपिं थौं आपालं सक्षम भिक्षुपिं धर्म प्रचार ज्याय् न्ह्यज्यानाच्वंगु दु । एमालेपाखें ने.सं ११११ सालय् तत्कालिन राष्ट्रिय सभाया सांसद जुयाः निदँतक राष्ट्रया सेवा यानाबिज्यात । युवा बौद्ध समूह संस्थाया धम्मानुशासक जुयाः विकट गांगामय् गैरनेवाः बस्तिइ वनाः धर्म प्रचार यायेगुलिइ वसपोल न्ह्यलुवाः जुयाबिज्यात । बौद्ध जागरण शिविर न्ह्याकाबिज्यात । उपाधि व सम्मानय् वसपोलयात म्यानमार सरकारं अग्गसद्धम्म ज्योतिक धक उपाधि बिउगु दुसा नेपाल सरकारं प्रवल गोरखा दक्षिणबाहु तृतिय श्रेणीं विभूषित याःगु दु । अथेहे नेपालभाषा परिषदं भाषाथुवाः ज्ञानमाला भजन खलः स्वयम्भूपाखें ज्ञानमाला रत्नवत् सिरपाःपाखें छाय्पिउगु दु । वसपोल ने.सं. ११३८ स दिवंगत जुल ।
अश्वघोष महास्थविरया बौद्ध सफूत ‘आचरण शुद्ध याय, व्यवहार बांलाकी, विद्वान जुइगु जक स्वयेमेत, भिंम्ह मनू जुइगु स्व’ धकाः थःगु विशेष नारा ज्वनाः व्यावहारिक उपदेश बीम्ह भिक्षु अश्वघोषया लेखनशैली बिस्कं हे दु । साहित्यिक, क्लिष्ट शब्द मछ्यसे सरल गथे न्ववायेगु, खँ ल्हायेग अथेहे जक च्वयाबिज्याइम्ह वसपोलया मौलिक कृति नेपालभासं जक न्हय्न्यागुलिं मल्याक दु । आकारय् नं चीधंगु सफूत साधारण मनूतसें नं ब्वने ययेकीगु कथंयागु खः । सफू थुकथं दु —
१) गौतम बुद्ध (ने.सं. १०७६), २) पेकिङ स्वास्थ्य निवास (ने.सं. १०८२), ३) बुद्धया अर्थनीति (ने.सं. १०८३), ४) तथागत हृदय (ने.सं. १०८८), ५) दश संयोजन (ने.सं. १०८९), भिक्षुया पत्र (ने.सं. १०८९) भाग १ व (ने.सं. १०९१) भाग २, न्हापायाम्ह गुरु सु ? (ने.सं. १०९२), बौद्ध ध्यान (ने.सं. १०९२) बाखं भाग १, २, ३, ४ (ने.सं. १०९४, १०९५, १०९५, १०९९) मांबौ लुमन (ने.सं. १०९५), ऊ नुया मिखाय् बुद्ध धर्म, संघ व बुद्ध शासन (ने.सं. १०९९) धर्म मसीनि (ने.सं. ११०३) नारी हृदय (ने.सं. १०९५), भिक्षु जीवन (ने.सं. ११०५), भिंम्ह मचा (ने.सं. ११०६), बौद्ध जगतया स्वास्थ्य सेवा (ने.सं. ११०९), दीर्घायु जुइमा (ने.सं. १११३), बुद्धया करुणा व व्रम्ह दण्ड (ने.सं. १११४), दुःख मदइगु लँपु (ने.सं. ११०३), बुद्ध व शिक्षा (ने.सं. ११०९) आदि । लिपांगु इलय् बुद्धधर्म व्यापक यायेगु तातुनाः नेपाली भासं नं सफू च्वयाबिज्यात । असल शिक्षा नांगु सफू १ निसें १५ ब्व तक श्रृंखलाबद्ध रुपं च्वयाः पिथनाबिज्यात ।
च्वमि अष्टमुनि गुभाजुया जन्म ने.सं. १०७६ सिथिचःह्रे कुन्हु येँया लगं दलाछिइ जूगु खः । वय्कःया अबुया नां सप्तमुनि बज्राचार्य व मांया नां रेवती (मसिनु) बज्राचार्य खः । वय्कःया न्हापांगु सृजना शान्तिया सीमा चिनाखं वि.सं. २०२९ य् हसना सामयिक संकलनय् पिदंगु खः । थ्व लिपा वय्कःया बाखं मुना धकिं दुने धकिं पिने, जीवनी व्यक्ति कृति उपन्यास ख्युं नाया वनाच्वंगु सुथ, जीवनी हनेबहःपिं लुमंकाः पिदनेधुंकूगु दु । अथेहे वय्कलं वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया चिनाखं मुना नगु व मिला, चर्या गुरु सप्तुमनि बज्राचार्यया लुमंतिइ पिदंगु चर्या नृत्य गुरुया लुमना…, श्री बसुन्धरादेवी व्रत बाखं, बौद्ध कर्मकाण्ड व बद्री गुरुजु सफूया सम्पादन यानादीगु दु । वय्कलं थीथी बाखं धेंधेंबल्लाखय् सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।
बौ कृष्ण सुन्दर मल्ल (मल्ल के. सुन्दर) व मां मञ्जु मल्लया क्वखं ने. सं. ११०८ यंलागाः तृतिया कुन्हु येँया थकूछेँ थाय्मदुइ भाजु अस्मीत मल्लया जन्म जूगु खः । Human Resources विषयय् एमबिए यानादीम्ह अस्मीत मल्ल छम्ह पत्रकार नापं साहित्यकार नं खः । भाषिक साहित्यिक चेतनां बिलिबिलि जाःगु पारिवारिक वातावरणय् ब्वलंम्ह अस्मितं नेपालभाषा साहित्यय् न्हापां बाखं विधाय् थःगु च्वसा न्हयाकादीगु खः । वय्कःया भ्वय् (ने.सं. ११३९), कतः छेँ (ने.सं. ११४२) आदि साहित्यिक पत्रिकाय् पिदंगु बाखंत खः । नेपाल प्रज्ञा प्रतिस्थानं पिहां वइगु थायभु, अथेहे मेमेगु नेपालभाषाया पत्रिकाय् बाखं पिथनाः झायाच्वंम्ह वय्कः ने.सं. ११३७ निसें दँय्दसं न्यायेका वयाच्वंगु नेपालभाषा साहित्य नखःया छम्ह दुजः नं खः ।
भाजु मल्लं पत्रकारिताया ख्यलय् च्यानल नेपालया नेपालभाषाया बुखँ (ने.सं. ११२४) न्ह्याकेगु ज्यां निसें पलाः तयादीगु खः । वय्कः नेपालभाषा ख्यःया संचारकःमिपिंत संगठित यायेगु व उमिगु हक हितया लागि सः तयेगु नितिं स्थापना जूगु नेवा पत्रकार राष्ट्रिय दबू (ने.सं.११३२) या छम्ह संस्थापक दुजः नं खः । अथे हे छम्ह संचारकर्मिंया नातां वय्कलं नेपालभाषा टाइम्स, लहना वाः पौ, नेवाः जः आदि पत्रिकाय् नियमित रूपं च्वसु च्वयाः पिथना झायाच्वंगु दु ।
वय्कः नेपालभाषाया नांजाःगु अनलाइन वेब पोर्टल नेपाल मण्डल डटकमया न्हापांनिसेंयाम्ह सम्पादक खः । अथे हे वय्कलं नेपालभाषां पिहां वयाच्वंगु खँग्वः धुकूयात मुंकाः अनलाइन व मोबाइल एपय् स्वयेफइ कथं दयेकूगु नेपालभाषा अनलाइन डिक्सनरी कमिटी नं (ने.सं. ११४१) दुजः जुयाः ज्या यानादीगु दु ।
बौ दानवज्र बज्राचार्य व मां हेरामाया बज्राचार्यया क्वखं ने.सं. १०२८ पोहेलागा १४ कुन्हु कोशकार भाजु आदिबज्र बज्राचार्य बूगु खः । छम्ह संस्कृतया विद्वान जूगु नातां वय्कःया च्वसा धर्म, कोश, व्याकरण व अनुवाद विधापाखे च्वन्ह्याः । बज्राचार्य भाजुया दकलय् न्हापांगु च्वसु संस्कारनाप स्वापू दुगु चुडाकर्मया विषय (धर्मोदय ३/३७) ने..सं. १०६९ दँय् पिदंगु खः । अनं लिपा न्हापांगु सफू कथं वाङ्मय शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशी नाप जानाः नेपालभाषाया मू लँपु ने.स. १०६८ इ पिथनादीगु खःसा निदँ लिपा ने. सं. १०७० इ हाकनं थ्वहे सफूयात तँसाकथं पिथनादिल ।
वय्कः छम्ह नेपालभाषा साहित्यह्यःमिया नातां नेपालभाषा साहित्यया शब्द व्याकरण सुथां लाकेगुलि वय्कःया तःधंगु योगदान दु । नेपालभाषाया शब्द शुद्ध यायेत बज्राचार्यजुं छुं पर्यायवाची कोष ब्व १, ने.सं. १०७४, ब्व २ ने.सं. ११०० दँय् पिथनादिल । थुकथं हे शब्द रचना अलंकार ने.सं.१०७४ य् पिथनाः भाषा शब्द कोशया धुकू जायेकेगुली तःधंगु ग्वाहालि यानादीगु दु ।
वय्कः छम्ह बुद्धधर्मनाप स्वापू दुम्ह मनू जूगुलिं वय्कलं शब्दकोश व्याकरणया सफू नापं बुद्धधर्म सम्बन्धि तःगू हे सफू पिथनादीगु दु । थुकथं नेपालभाषा साहित्य थपू यायेत, धर्म, कोष, व्याकरण आदि थीथी विधाया सफू च्वयादीम्ह भाजु आदिबज्र बज्राचार्यं ने.सं.११०८ य् थःगु नश्वर देह त्याग यानाबिज्यात ।
आधुनिककाल अर्थात् ने.सं १०६० लिपा नेपालभाषाया अनुवाद साहित्यय् खनेदुगु दकलय् तःधंगु ह्यूपाः मेमेगु भाषाया सफू जक नेपालभाषाय् अनुवाद जूगु मखुसे नेपालभाषाया सफू नं मेमेगु भाषं अनुवाद जूगु खः । थुगु इलय् वयाः नेपालभाषाया प्रचार प्रसार जुइकेत मेगु भाषं नं थःपिनिगु साहित्य अनुवाद यायेमाल धैगु चेत केवल भाषा साहित्य अभियन्तापिंके जक मखु स्वयम् च्वमिपिंके नं ब्वलंगु खनेदत । थ्वहे चेतनां नेपालभाषाया कविता, म्ये, बाखं, लोकबाखं, खण्डकाव्य, महाकाव्य नं अंग्रेजी, नेपाली व मेमेगु भाषं अनुवाद यानाः पिथनेगु ज्या न्ह्यात । थथे अनुवाद यानाः पिथनेगु ज्याय् गुलिंलय् थीथी संस्था न्ह्यज्याःगु दुसा गुलिंलय् च्वमि स्वयमं हे न्ह्यच्यूगु दु । थथेहे नेपालभाषाया ग्रन्थयात अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः आधुनिककालय् न्हापां पिदंगु सफू सिग्फ्रेडलिन हार्डया सम्पादनय् पिदंगु भगवान बुद्धया जातक बाखं मणिचुदावदान (इ.सं १९६३/ने.सं १०६३) खःसा सिग्फ्रेडलिन हार्डं हे सम्पादन याःगु मेगु सफू नेवारी गीतिमञ्जरी (इ.सं १९७४/ने.सं. १०९८) नांगु पुलांम्येया संग्रह खः । थ्वहे कथं नेपालभाषाया काविता विभाषीपिंसं नं म्हसीमा धकाः नेपालभाषा परिषदं पिदंगु तत्कालीन प्रतिनिधि कविपिनिगु कविता संग्रह नेपालभाषाया नःलि कविता (ने.सं १०७८ ) या सफुलिइ छखेर नेपालभाषाया कविता मेखेर उकिया अंग्रेजी भाषं अनुवाद तयाः सफू पिकाल । थथे नेपालभाषाया समकालिन कविपिनिगु कविता अंग्रेजी भाषं अनुवाद जूगु थ्व न्हापांगु खः । थ्वयां लिपा थीथी च्वमिपिनिगु सफूया अंगेजी, नेपाली व मेमेगु भासं अनुवाद यायेगु क्रम न्ह्यात । थ्वहे झ्वलय् कविकेशरी चित्तधर हृदयया महाकाव्य सुगत सौरभ यात गद्यभाषं भाजु सुवर्णमान तुलाधर व टड लुइस जानाः अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानादिल, तर अनुवादया ज्या क्वचायाः नं सफू पिदनेगु ज्या मजू । लिपा नेपालभाषा एकेडेमिं भाजु तीर्थराज तुलाधरयात अनुवादया भाला बियाः Sugat Saurabh (इ.सं १९९८)या नामं अंगे्रजी भाषां सुगतसौरभ महाकाव्यया अनुवाद पिथन । थ्वयां लिपा तत्कालीन नेपाल राजकीया प्रज्ञाप्रतिष्ठानं कविकेशरी चित्तधर हृदयको सुगत सौरभ (वि.सं. २०५९) नामं नेपाली भाषं सुगत सौरभया अनुवाद पिकयाबिल । थथे नेपाली भाषं सुगत सौरभ महाकाव्यया अनुवाद याःम्ह अनुवादक भाजु चित्तरञ्जन नेपाली खः । नेवाःभाय्या सफू अनुवाद यानाः पिकायेगु झ्वलय् सत्यमोहन जोशीया अरनिको श्वेतचैत्य महाकाव्यया अंग्रेजी (वि.सं.२०६४) व नेपाली भाषं (वि.सं २०७२) भाजु अनुराज जोशी पाखें अनुवाद जुयाः पिदन । अथेहे धुस्वांया गंकी उपान्यास नेपाली, अंग्रेजी भाषं अनुवाद जूगु दुसा वय्कःया मेमेगु उपन्यास नं नेपाली, हिन्दी लगायत चेक आदि भाषं नं अनुवाद जूगु दु । अथेहे जनकवि दुर्गालालया थीथी इलय् च्वयातःगु कविता मुनाः तीर्थराज तुलाधरया अनुवादय् १२५ कविता Twists and Turns (ने.सं ११२०) नामं अंग्रेजी भाषं पिदनसा वय्कःया हे लण्डन झायादीबय् च्वयादीगु कविताया सफू London Roses (ने.सं ११२२) नामं गिरीधरलाल मानन्धरया अनुवादनय् पिदन । कवि पूर्ण वैद्यया लःलः खः कविता संग्रहया नं अंग्रेजी भाषं Drops of water या Wayne Amtzis व Kritish Rajbhandari जानाः अनुवाद जुल । धर्मरत्न यमिया सँ देय्या लिसः खण्डकाव्य ल्हासा बोल्छे नामं नेपाली भाषं अनुवाद जुयाः पिदंगु दुसा मल्ल के सुन्दरया व लँपु थ्व पलाः व शंखधर साख्वाः उपन्यास, प्रतिसरा साय्मिया प्रेशर कुकरया चिल्लाय् कविता संग्रह, सुवर्णकेशरीया गुँच्व मूपुली सफू, शशीकला मानन्धरया संकल्प उपन्यास आदि कृतिया गुलिं नेपाली भाषां सा गुलिं अंग्रेजी भाषां अनुवाद जूगु दु । अथेहे सुलोचना मानन्धर, आनन्द जोशी, नवीन चित्रकार, यज्ञरत्न धाख्वाः, मथुरा साय्मि, लक्ष्मण राजवंशी आदिपिनिगु छुं सफू नं अंग्रेजी भाषां अनुवाद जुयाः पिदंगु दु । नेपालभाषाया पुलां बाखं तथा नेवाः संस्कृतियात विदेशय् नं म्हसीकेबीगु तातुनाः भाजु केशरलाल श्रेष्ठं नेपालभाषाया आपालं लोकबाखं व संस्कृति विषयया सफू अंग्रेजी भाषां अनुवाद यानाः पिकयादीगु दुसा भाजु शान्तदास मानन्धरं नं आपालं मेमेगु भाषाया मचासफू नेपालभाषाय् अनुवाद यानाः मचासाहित्यया धुकू जायेकादीगु दु । थज्याःगु हे ज्या भाजु कमलप्रकाश मल्ल, माधवलाल कर्माचार्य, तीर्थराज तुलाधर, डा. तेजरत्न कंसाकार, डा. ज्योति तुलाधर, डा. केशवमान शाक्य आदिपिंसं नं चित्तधर हृदय, दुर्गालाल श्रेष्ठ, मोतिलक्ष्मी उपासिका, धुस्वां साय्मि, लक्ष्मण राजवंशी, सत्यमोहन जोशी, यज्ञरत्न धाख्वाः आदि थेंज्याःपिं व्यक्तित्वपिनिगु कृतियात अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः नेपालभाषेत्तरपिंत म्हसीकेबीगु ज्या यानादीगु दु । थ्वय्कःपिं बाहेक नेपालभाषाया अनुवाद साहित्यया ख्यलय् योगदान बियाादीपिं मेपिं न्ह्यथनेबहःपिं अनुवादकपिं ख — सुवर्णमान तुलाधरर, पूर्णदास श्रेष्ठ, ठाकुरलाल मानन्धर, माणिकलाल श्रेष्ठ, निर्मलमान तुलाधर, कमलरत्न तुलाधर, सुग्मा तुलाधर, झुलेन्द्रमान प्रधान, चित्तरञ्जन नेपाली, गिरीधरलाल मानन्न्धर, अनुराज जोशी, तेजप्रकाश श्रेष्ठ आदि आदि । थ्व हे क्रमय् रुसी भाषाया सफू नेपालभाषाय् व नेपालभाषाया सफू रुसीभाषां.अनुवाद यानाः नेपालभाषाया प्रचार प्रसार यानादीम्ह विद्वान कृष्णप्रसाद श्रेष्ठया नां नं न्ह्यथनेबहः जू । अथेहे गुलिखय् च्वमिपिंसं थःपिनिगु कृति अंग्रेजी, नेपाली भाषां अनुवाद यानाः थःपिंसं हे पिकयादीगु दु ।
नेपालभाषाया सफू सरकारी तवरं नेपाली भाषं अनुवाद यानाः पिकायेगु ज्या वि.सं २०३१ सालय् तत्कालीन राजकीय प्रज्ञा—प्रतिष्ठानपाखें नेवारी लोकगीत नांगु सफूया प्रकाशन नं निसें न्ह्यात । थ्व नेवारी लोकगीत नांगु सफुलिइ भजन, सामाजिक म्ये, हासि, ख्यालि, बालगीत यानाः २६० पु नेपालभाषाया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व सफूया सम्पादन तव अनुवादया फुक्क ज्या तत्कालिन समाचारवाचक हरि श्रेष्ठं यानादीगु खः । बहुदल व्यवस्था लिपा नेपाल राजकीय प्रज्ञाप्रतिष्ठानय् ‘मातृभाषा विभाग’, ‘अनुवाद विभाग’ आदिं नेपाःया थीथी मातृभाषाया सफू पिकायेगु झ्वलय् नेपालभाषाया नं छु छुं सफू गथे नेवारी भाषाका केही आधुनिक कविता (वि.सं २०४९) नामं भाजु इन्द्र मालीया अनुवादन तथा सम्पादनय् नेपालभाषाया झिम्ह प्रतिनिधि कविपिनिगु ५५ पु कविता नेपाली भाषाय् अनुवाद जुयाः पिदनसा भाजु स्नेह साय्मिया अनुवाद व सम्पादनय् नेपालभाषाका समकालीन कविताया नामं ३३ पु नेपालभाषाया समकालीन कविपिनिगु (थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु) म्हतिं निपु निपु यानाः ६६ पु कविता नेपाली भाषं अनुवाद जुयाः पिदंगु दु । अथेहे प्रज्ञाप्रतिष्ठानया मातृभाषा विभाग पाखें वि.सं. २०७० इ मय्जु प्रेमशान्ति तुलाधरया नेपालभाषा साहित्यया इतिहास नांगु सफूया नेपाली भाषं अनुवाद जुयाः पिदंगु दु । अथे हे नेपाल जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठान पाखें पिदनीगु थुंगा नांगु सफुलिइ नं मेमेगु जनजातिपिनिगु कविताया नापं नेपालभाषाया छुं कविता नं नेपाली भाषं अनुवाद जुयाः पिदंगु दु ।
आधुनिककालय् वयाः नेपालभाषाया सफू जक थीथी भाषं अनुवाद यायेगु ज्या न्ह्याःगु मखुसे न्हापा स्वयाः तःगू भाषा अर्थात् संस्कृत व पालीभाषा नापं अंग्रेजी, नेपाली, हिन्दी, बर्मि, रुसी, जापानी, चेक आदि थीथी भाषाया सफू नेपालभाषाय् अनुवाद जुयाः पिदन । थथे पिदनेफुगुया मू कारण खुल्ला राजनैतिक वातावरण, अंग्रेजी शिक्षाया विकास व भूमण्डिलीकरण आदिया प्रभाव खः धायेमाः । थ्वहे कथं विश्वया थीथी भाय्या नांजाःपिं बाखंमिपिनिगु चर्चित बाखंया मुना आखे (ने.सं १०८५) नामं तीर्थराज तुलाधरया अनुवादन व चित्तधर हृदयया सम्पादनय् पिदनसा– गुलिभरया यात्रा छगूगु (ने.सं १०८५), गुलिभरया ब्राण्डिग नायग देशय् (ने.सं ११०५) नांगु विश्वप्रसिद्ध अंग्रेजी भाषाया नियात्राया सफू अमर बहादुर ताम्रकारया अनुवादय् पिदनसा झुलेन्द्रमान प्रधानं खलिल जिब्रानया जीवन दर्शन (ने.सं १०८६) नेपालभाषाय् अनुवाद यानाः दुतिना दिल । अथेहे हरिवंश राय बच्चनया हिन्दीभाषाया मधुशालायात दुर्गालाल श्रेष्ठं सुलिं (ने.सं११०८) या नामं नेपालभाषाय् हिलादिल । नेपाःया भिक्षुणी धम्मावत्तीया जीवनीयात कयाः बर्मीभाषं च्वयातःगु उपन्यासयात भिक्षु ज्ञानपुर्णिकं यःम्ह म्ह्याय् (ने.सं. १०९०)या नामं नेपालभाषाय् पिकयादिल । न्हापांखुसी सँय्भाय्या महायानि बौद्धग्रन्थयात भिक्षु सुमतिं नेपालभाषं अनुवाद यानाः पितहयादिलसा भाजु दुण्दबहादुर वज्राचायं पाली भाषाया महापरिनिर्वाण सुत (ने.सं. ११०९) इतिवृतक (ने.सं.११०२), मिलन्द प्रश्न ११०४ या नापं त्रिपिटकया तःधंगु सफू दीर्घनिकाय, मज्झिमनिकाय व संयुक्त निकाययात (ने.सं. १११०) नेपालभाषां अनुवाद यानाः पितहयादिल । चित्तरञ्जन नेपालीं खैयामया रुवाइ (ने.सं १०७७), वैत हे (ने.सं १०९२), मुद्राराक्षस नाटक (ने.सं १११०), स्वप्नवासवदता (ने.सं १११९) सफू नेपालभाषाय् अनुवाद यानाः दुतहयादिल । अथेहे सिद्धिचरणया नेपाली भाषं च्वयातःगु उवर्शी खण्डकाव्ययात नेवाःभाषं दुर्गालाल श्रेष्ठ व शान्तहर्ष वज्राचार्यपिंसं अनुवाद यानाः नेपालभाषाय् दुथ्याकादिल ।
नेपालभाषाय् अनुवाद साहित्य विकास यायेगु ज्याय् च्वसापासाया नं तःधंगु देन दु । च्वसापासां ई.सं १९८८ य् छगू अलग्ग हे अनुवाद विभाग चायेकाः टोयोटा फाउण्डेशनया ग्वाहालिं जापानिज भाषाया नापं मेमेगु भाषाया ६५ गुलिं मयाक सफू नेपालभाषा व नेपाली भाषाय् अनुवाद यानाः पिकाःगु दु । थथे च्वसापासां पिकाःगु छुं सफू खः – बी निभाः उपन्यास (११०४), जापानी न्हूबाखं (ने.सं ११०७), न्हू जापानी हाइकु (ने.सं ११०६), श्रीलंकाया न्हूबाखं (ने.सं.१११३), डाक्टरया कलाः उपन्यास (ने.सं.१११०), श्रीलंकाया न्यकँ बाखं (ने.सं.११०६) आदि । अथेहे च्वसापासां थ्व हे अनुवाद विभाग पाखें समकालिन च्वमिपिनिगु बाखं मुनाः An Anthology of Nepalbhasa (ई.सं १९९२) नामं नीनिपु समकालिन च्वमिपिनिगु बाखंया संग्रह व Contemporary Writing In Nepal Bhasa (ई.सं २०००) नामं साहित्यया प्यंगू विधा — कविता, नाटक, बाखं, निबन्ध ख्यःया प्रतिनिधि च्वमिपिनिगु झिंखुपु रचना अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः पिकाःगु दु । च्वसापासाया थ्व ज्यां अनुवादया सफू जक पिदंगु मखु न्हून्हूपिं तःम्ह अनुवादकपिं नं पिकाल । अथेहे बाखं दबुलिं थःगु बाखं दबू पत्रिकाया थीथी अंकय् पिदंगु बाखं मुनाः स्वंगू भाग यानाः अंग्रजीभाषाय् अनुवाद यानाः नेपालभाषाया बाखंया प्रचार प्रसारय् तिबः ब्यूगु दु ।
थथे आधुनिककालय् वयाः नेपालभाषाया दकलय् अप्वः सफू नेपाली भाषाय् अनुवाद जूगु दुसा, दकलय् अप्वः अंग्रेजी भाषाया सफू नेपालभाषाय् अनुवाद जूगु दु । आधुनिककालय् वयाः अनुवाद साहित्यया ख्यलय् न्हापा स्वयाः आपालं ज्या जूगु दुसां थुकी हे सन्तोष कायेगु अवस्था मदुनि । थौं अनुवाद साहित्यया ख्यलय् संख्यात्मक व गुणात्मक विकासया निंतिं आपालं ज्या यायेमाःगु दनि ।
प्राचीन संस्कृत साहित्यय् काव्ययात साहित्यया पर्याय कथं कायेगु याःसां थौं कवितात्मकता, लयात्मकता, संश्लिष्तताया गुण दुगु रचना विशेषयात जक काव्य कथं कायेगु याइ । थ्वहे कथं नेपालभाषाया आधुनिककालया काव्ययात संरचनागत रुपं कविता, महाकाव्य, खण्डकाव्य, गजल, मुक्तक, हाइकु व सनेट यानाः न्हय्ब्वय् ब्वथलाः अध्ययन यायेछिं ।