लोकविद् करुणाकर वैद्यया जन्म मां रत्नमाया वैद्य व अबु सूर्यमान वैद्यया क्वखं नेसं १०३४ गुंलाथ्व ११ कुन्हु यलया स्वथ त्वालय् जूगु खः । लोकबाखंया ख्यलय् तसकं हे महत्वपूर्ण योगदान बियावंपिं लोकविद्पिं मध्ये भाजु करुणाकर वैद्य नं छम्ह खः ।

ने.सं १०५७ सालं भारतया बनारसं सेरामिक्स विषयलय् डिप्लोमा क्वचायेकाः करुणाकर वैद्यं विरगञ्जय् सेरामिक्स ग्लास कार्यालयय् मेनेजरया रुपय् ज्या यानादिल । लिपा व कम्पनी लिक्वीडेशनय् वंसेंलि त्रि–चन्द्र कलेजया रसायन विभागय् शिक्षकया रुपय् ज्या यानादिलसा प्रजातन्त्र पश्चात वय्‌कलं थःगु अग्रसरताय् यलया लगंख्यलय् श्री मच्छिन्द्र इन्स्टीच्यूट स्थापना यानादिल । अनं लिपा वय्‌कलं यलया हे टंगः त्वालय् नवीन प्रौढ शिक्षालय नं स्थापना यानाः अनया नं प्राधानाध्यापक जुयादिल । थथे थः विज्ञानया शिक्षक जुयाच्वनादीबलय् विद्यार्थीपिनिगु निंतिं तःगू विज्ञानया सफू नापं थः गु अध्ययनया विषय मृतिका विषयया सफू नं च्वयादिल ।

करुणाकर वैद्यजुया दकलय् महत्वपूर्ण योगदान नेपाःया लोकबाखंया संकलन व प्रकाशनय् खः । विरगञ्जय् ज्या यानाच्वनादीबलय् फुर्सद दइबलय् वय्‌कः बेखाराज, पुष्पराज थेंज्याःपिं ज्याथःपिंथाय् वनाः अनया पुलां पुलांगु लोकबाखं न्यंझाइगु जुयाच्वन । करुणाकर वैद्यं बाखं न्यनेगु जक मयासे थम्हं न्यनागु बाखं लिपिवद्ध यानाः मुंकातयेगु ज्या नं यानादिल। । अथेहे वय्‌कलं ज्याया झ्वलय् पोखरा आदि थासय् झायादीबलय् नं बाखं मुंकाहयेगु यानादिल । थथे थम्हं लिपिबद्ध यानाः मुंकातयागु लोकबाखंयात लिपा गुलिं नेपालभाषासा गुलिं नेपालीभाषा तथा गुलिं अंग्रेजी भासं विस्तारं सफूया रुपय् पिकयादिल । पुलां बाखंया सफू पिकाये न्ह्यः हे वय्‌कः नेपालभाषां नेपालभाषां नेपाली भाषा शिक्षा (ने.सं १०७६) व म्ह्याय्‌या नामय् बौया पौ (ने.सं १०७७ ) थेंज्याःगु सफू पिकयादीधुंकूम्ह च्वमि खः । थ्वहे कथं वय्‌कलं थम्हं मुंकातयागु लोकबाखंयात छगूयां ल्यू मेगु यानाः — नेपाःया पुलां बाखं छगूगु (ने.सं १०७८), निगूगु (ने.सं ११००), स्वंगूगु (ने.सं ११००), प्यंगूगु (ने.सं ११०३), न्यागूगु (ने.सं ११०४) व खुगूगु (ने.सं ११०८) तक पिकयादिलसा देश देसावरया बाखं (ने.सं १०८३) नांगु बाखं सफू पिकयाः विश्वप्रख्यात बाखं नेपालभाषीपिंत नं म्हसीके बिल । अथेहे नेपाःया पुलां बाखं मुंकाः उकीयात अंग्रेजीभाषं हीकाः नेपलीज शर्ट स्टोरीज (ने.सं १०९०) धकाः नां छुनाः नेपायाः बाखं विश्वयात म्हसीके बिल । थथेहे वय्‌कलं नेपाली भाषाया नापं अंग्रेजी भाषां मेमेगु नं आपालं लोकबाखं पिकयादिल । थ्वहे झ्वलय् करुणाकरजुया हे कुतलं नेपालभाषाय् अति प्रचलित ध्वंच्वलेचिया बाखंयात जापानिज भाषाय् अनुवाद यानाः जापानया बालसाहित्यया झ्वलय् दुथ्याकेत ताःलाःगु दु ।

करुणाकर वैद्यजुं लोकसाहित्यया ख्यलय् थम्हं जक ज्या यानाझाःगु मखुसे नेवाः लोकसाहित्य ब्वलंकेगु नितिं लोकसाहित्यया ख्यलय् ज्या याःपिंत हःपाः, प्रोत्साहन बीगु निंतिं करुणाकर सिरपाः स्वनाझाःगु दुसा थ्वय्‌कःयात नं थ्वय्‌कःया ज्याया कदर स्वरुप तत्कालिन श्री ५या सरकारं प्रवल गोरखा दक्षिण बाहु – चौथौं, मदन पुरस्कार गुथिं निकःतक मदन पुरस्कार प्रदान याःगु दु । अथेहे थ्वय्‌कःयात लोकसाहित्य परिषदं लोकसाहित्यविद्, केमिकल सोसाइटिं केमिष्ट उपाधि देछाःगु दुसा युनेस्को थेंज्याःगु विश्व संगठनपाखें नं पुरस्कृत जूगु दु । भाषा साहित्यया सेवा यायां करुणाकार वैद्यजुं ने.सं ११०९ स थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

कल्लह्रदेव थ्वय्‌कःया मेगु नां कल्याणदेव अथे हे कल्लह्रदेव कथं नं उल्लेख जूगु दु । थ्वय्‌कः जुजु जयस्थिति मल्लया राज्यकाल (ने.सं ५०२–५०७)पाखेयाम्ह टीकाकार खः । थ्वय्‌कलं अमरसिंहं च्वःगु संस्कृत भाषाया अमरकोशयात थः काय् छय्पिनिगु नितिं पुत्रपौत्रादीबोधनीया नामं ने.सं ५०१ यंलाथ्व१२ य् नेपालभाषां टीका दयेकादीगु खः । थ्व सफू भाजु काशीनाथ तमोटया सम्पादनय् ने.सं ११०३ स छापा आखलं देवनागरी लिपिं पिदने धुंकूगु दु ।

नेपालभाषा साहित्यया प्यंगः थां धकाः चर्चा जूपिं प्यम्ह महारथिपिं मध्ये दकलय् क्वकालिम्ह छगः थां योगबीरसिं कसाः खः । वय्‌कः नेपालभाषा साहित्यया छम्ह कवि जक मखु, थःगु ईया मनूत शिक्षित यायेत कुतः यानादीम्ह शिक्षाप्रेमी, सामाजिक धार्मिक अन्धविश्वास कुरीतिया विरुद्धय् चेतना थनेगु यानादीम्ह छम्ह समाज सुधारक नं खः ।

थ्वय्‌कः योगबीरसिं कसाःया जन्म येँया केलत्वाः क्वाछेँ ननिइ ने.सं. १००६ सालया बछलाथ्व पारु कुन्हु जूगु खः । वय्‌कःया मां लक्ष्मीनानी व बौ चैत्यवीर सिंह कसाः खः । थ्वय्‌कः लजगाःया सिलसिलाय् कलकत्ता झायादीबलय् अनया बंगालीतय्‌गु मातृभाषानुराग खनाः वय्‌कःया ल्याय्‌म्ह नुगलय् थःपिंसं नं यायेमाः धैगु भावना जागृत जुल । थ्वहे कथं थःम्हं नं सयेकाः सिइकाः थःगु मातृभाषा नेपालभाषा थकायेगु निंतिं छुं याये धयागु भावना ज्वनाः थःगु लजगाया नापनापं साहित्य सृजना पाखे नं ल्हाः न्ह्याकादिल । फलतः छम्ह व्यापारीया कायमचा जुयाः नं वय्‌कःया संगत नेपाःया नांजाःपिं कविपिं नाप जुल । वय्‌कःया जनबहाःया कापः पसः कवि गोष्ठी जुइगु थाय् थें जुल । नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषाया कविपिं गथे —सिद्धिदास, शम्भुप्रसाद ज्ञवाली, लेखनाथ पौडेल, चक्रमाणी चालिसे आदिपिं वयाः थःथःपिंसं च्वयागु कविता न्यंकेगु तथा मेपिंसं ब्वंगु कवितायात कयाः छलफल याइगु जुयाच्वन । कवि योगवीरसिंहं नेपाली भाषाया कविपिं नापं नेपाली भाषं कविता च्वइबलय् थःगु नां ‘जोगवीरसिंह उदास’ तइगु जुयाच्वन । थुकथं कविपिं मुनाः कवि गोष्ठी याइगु तत्कालिन राणा सरकारयात मनिन । कविता च्वयातःगु कापि हे लाकायंकल । थज्याःगु ज्या हाकनं यायेदइमखु धकाः अन मुनीपिं कविपिंत नसिहत बीगु यात । अय्सां सुलाः सुलाः कविपिं नापलानाः कविता गोष्ठीया नितिं कविता च्वच्वं वय्‌कः नं छम्ह पोख्तम्ह नेपालभाषाया कवि जुयाः पिदन । वय्‌कलं नेपालभाषाया नापं नेपाली व हिन्दी भाषां नं कविता च्वयादीगु दु । उगु इलय् नेपालभाषायात तसकं क्वत्यलातःगुलिं नेपालभाषा थकायेगु निंतिं मातृभाषानुरागं जाःगु कवितात च्वयादिल । थ्वहे झ्वलय् वय्‌कलं नेपालभाषा धयागु चिनाखँ च्वयादिल । ‘नेपालभाषा जीर्ण जूगु अल्सि मचासें भिंकेनु, भारतीय शास्त्र भवनं मान थ्वैत बिइकेनु’ धकाः चिनाखँया माध्यमं वय्‌कलं नेपालभाषायात थकायेत सकसितं आह्वान यानादिल । थ्व हे चिनाखँ पिदसांनिसें नेपालभाषाया पुर्नजागरण सीदयेक न्ह्याःगु खनेदत ।

थ्वया नापनापं योगवीर सिंह माधवराजजुया आर्यसमाज प्रचार, तुलसी मेहरजुया चर्खा प्रचारक महागुथिइ नं लगे जुयादीगु दु । अथेहे खाम देशं नेपाः वःम्ह क्यान्छे लामाया धर्मदेशना प्रति जयमांपिं आकर्षित जूगु खनाः गुरुजुपिं तंम्वयेकाः जय्मांपिंथाय् पुजा हे मवनाबिल । थथे उराय गुभाजुया ल्वापुइ मिलेयायेत योगवीरसिंहं महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादिल । अथेहे वय्‌कलं थःगु नेतृत्वय् सफूकुथि चायेकेगु ग्वसाः ग्वयादिल । थुकिया निंतिं पासापिं फुक्कसित हस्ताक्षर याकाः तत्कालिन राणा प्रधानमन्त्रीयाथाय् निबेदन बीयंकादिल । थज्याःगु ज्यां यानाः वय्‌कलं तःकःमछि जेलनेलया सजाँय फयेमाल । थथे नेपालभाषाया क्रियाकलापय् संलग्न जूगु द्वपनय् सजँय फःम्ह न्हापाम्हं नेवाः थ्वय्‌कः खः । थथे हे मिसा मिस्तय्‌त आखः ब्वंकाः शिक्षित यायेमाः धयागु धारणां नारी शिक्षाय् बः बियाः थः म्ह्याय्‌पिंत नं आखः ब्वंकादिल ।

नेपालभाषा साहित्य व नेवाः समाजया निंतिं थुलिमछि ज्या यानाझाःम्ह, बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिका व पुनर्जागरण कालया नांदंम्ह कवि योगवीर सिंहया योगसुधा कविता संग्रह छगू जक पिदंगु दु । वय्‌कलं सुकुन्तला नाटक च्वयादीगु उल्लेख जुयाच्वंगु दुसां फुक्क नाटकया अध्याय पिदंगु खनेमदु । थुकथं साहित्यया सृजना नापं समाज सुधारया ज्या यायां ने.सं १०६२ सालया चौलाथ्व द्वादशीकुन्हु वय्‌कः परलोक जुयादिल ।

आधुनिककलय् दकलय् अप्वः च्वमि व सफू पिदंगु काव्यिक विधा कविता खः । आधुनिककालय् वयाः नेपालभाषाय् न्हापांगु व्यक्तिगत कविताया सफू केदारमान व्यथितयागु प्रतीक्षा (ने.सं १०६६), ख्वबिं प्याःगु म्ये (ने.सं १०६७), चित्तधरया हृदय कथा (ने.सं १०६७), अन्तरध्वनी (ने.सं १०८९ ) पिदन । थुपिं कविता पद्य लसय् च्वयातःगु खः। गद्य लसय् न्हापां कविता च्वयेगु ज्या चित्तरञ्जन नेपाली (प्रतिक्रिया, ने.सं १०७८), तीर्थराज तुलाधर आदिपिंसं यानादीगु खःसा थ्वयात छगू प्रवाहया रुपय् न्ह्याकेगु ज्या आधुनिक कविपिंसं यानादिल । कविताया ख्यलय् आधुनिककालय् वयाः प्रवृत्तिगत रुपं सीदयेक निगू धारयापिं कविपिं खनेदत व खः — स्वच्छन्दबादी प्रवाह व आधुनिक कविता प्रवाह । थुकियात समयगत रुपं न्ह्यच्वःगु आधुनिककालया काव्य व लिच्वःगु आधुनिककालया काव्य कथं नं कायेगु याः ।

ने.सं. १०७६ य् मां सूर्यकमलेश्वरी राजोपाध्याय व बौ डम्बरशेखर राजोपाध्यायया कोखं भाजु कविन्द्रशेखर रिमाल येँया न्यतय् जन्म जुयादीगु खः । भाजु रिमालं बिशेष यानाः च्वखँ च्वयादी । वय्‌कःया न्हापांगु निबन्ध बि.सं. २०३६ य् गथु पत्रिकाय् पिदंगु खः । कृतिया रुपय् छुं पिमदंनिगु खःसां वय्‌कः नेपालभाषाया साहित्य व आन्दोलनया सक्रियम्ह छम्ह सेवक खः । वय्‌कः गथु स्वलापौ व मचाक्यब लय्‌पौया सम्पादक नं खः । लिसें वय्‌कः गथु पुचःया नायः नं खः ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु काजी गाउँले श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २००९ माघ २० गते जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां ओमकुमारी व बाःया नां चन्द्रकुमार श्रेष्ठ खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् बागलुङ नगरपालिका, वडा नं. ३, किनारा टोल खः । बागलुङया नांदंम्ह व्यक्ति भाजु काजी गाउँले नेपालभाषा मंकाः खलः, बागलुङया ने.सं ११३३–११३६ तक नायः जुयाः योगदान यानादीगु जुल । वय्‌कः नागरिक समाज बागलुङया संयोजक नं जुयादी । लिसेलिसें थीथी सामाजिक संघसंस्था व शिक्षाया लागाय् नं आवद्ध जुयादी ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया च्वमि नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु काजी रोशन राजभण्डारी नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २००६ श्रावण २३ गते खः । वय्‌कःया मांया नां हरिलक्ष्मी व बाःया नां भमरजङ राजभण्डारी खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् बागलुङ नगरपालिका, वडा नं. ३, नौबिसे (भोला) त्वाः खः ।

भाजु काजी रोशन ने.सं. ११३३ निसें थांतक नं नेपालभाषा मंकाः खलः, बागलुङया न्वकू पदकय् क्रियाशील जुयाः च्वंच्वनादीगु दु । वय्‌कः धवलागिरि साहित्य पुरस्कार संस्था (ने.सं. ११०४) या संस्थापक नायः खः । प्रबल जनसेवाश्री पदकं बिभूषित जुयादीम्ह वय्‌कः नांदंम्ह साहित्यकार नं जुयादी । वय्‌कः यक्व हे राष्ट्रिय साहित्यिक संघसंस्थापाखें सम्मानित जुयादीगु दु । वय्‌कः तःगू हे सिरपाः संघसंस्थाया नायः नं जुयादी ।

‘कालकठोरी’ शव्द नेपालभाषाया जेलकालिन साहित्यनाप स्वापू दुगु खँग्वः खः । नेपालय् ने.सं १०५० निसें तत्कालिन निरंकुश राणा शासन विरोधी चहल पहल विस्तारं खनेदत । राणा शासनयात वांछ्वयेगु तातुनाः टंकप्रसाद आचार्य व धर्मभक्त माथेमाया नेतृत्वय् ने.सं १०५६ स नेपाल प्रजापरिषद्या भूमिगतरुपं स्थापना जुल । हरिकृष्ण श्रेष्ठ, गणेशमान आदिपिं थुकिया सदस्यपिं खः । अथे हे नेपाली जनताया मौलिक अधिकार पूर्णरुपं हनन् जूगु वाःचायेकाः उकिया विरोधय् देशवासीतय्‌त सचेत यायेगु तातुनाः शुक्रराज शास्त्रीया नेतृत्वय् ने.सं १०५७ स नेपाली नागरिक अधिकार समितिया भूमिगतरुपं गठन जुल । शहिद गंगालाल श्रेष्ठ, केदारमान व्यथित, मुरलीधर आदि थ्व नागरिक अधिकार समितिया सक्रिय सदस्यपिं खः । अथे हे नेपालभाषाया मेम्ह कवि हरिकृष्णं मेपिं पासापिं नाप जानाः नेपाल प्रजापरिषद्या आह्वानय् निरंकुश राणा शासनया विरुद्धय् ने.सं १०६० इ पर्चा ह्वलेगु ज्या यानादिल । थ्व ज्यां राणा शासकत तसकं आतंकित जुल । फलतः तत्कालिन राजनैतिक कार्यकर्तात जक मखु साहित्यकार, पत्रकार, कलाकार, संगीतकार आदि फुक्क बुद्धिजिवीतय्‌त ज्वनाः जेलय् स्वथना बिल । नेपालभाषाया जेलकालया प्रमुख कविपिं — चित्तधर ‘हृदय’, सिद्धिचरण श्रेष्ठ, फत्तेबहादुर सिंह, धर्मरत्न ‘यमि’ केदारमान ‘व्यथित’, हरिकृष्ण श्रेष्ठ आदिपिं नं थ्व हे प्रहारया शिकार जुल । तत्कालिन राणा शासकत मेमेपिं बन्दीत स्वयाः राजनैतिज्ञ, लेखक, कलाकार आदि बुद्धजिवी बन्दीत खनाः अप्वः ग्याःगु जुयाच्वन । फलतः उमित थः परिवारनाप जक नापलाके मब्यूगु मखुसे जेल दुने नं अझ मेगु जेल दयेकाः फुक्कसित छथाय् हे कुनेगु यात । थ्व हे जेल दुनेया मेगु जेल गन बृद्धिजिवीत कुनेगु याःगु खः व हे जेलयात ‘कालकठोरी’ धाःगु खः । थ्व कालकठोरी दुने लाःपिं बन्दीत मध्ये साहित्यकार, संगीतकार, कलाकार, अंग्रेजी भाषाया विद्वानपिं लिसें राजनैतिक चेतनां जाःपिं ल्याय्‌म्हत नं दुगु खः । उमि दथुइ जुइगु न्हियान्हिथंया अन्तरक्रियां कालकठोरीया वातावरणं जिवन्त रुप काल । अगःचा मालां देगःचा लू धाःथें फुक्क बौद्धिक वर्गत छथाय् हे लाःबलय्, मखंक खुयाः खुयाः सफू दुतहयेगु, दुहांवःगु सफू पालंपाः ब्वनेगु, छम्हेस्यां मेम्हसित स्यनेकने यायेगु, छम्हेस्यां मेम्हेसित प्रेरणा हौसला बिइगु ज्या जुल गुकिं यानाः यक्वस्यां यक्व हे सयेके सीके खन । थ्व कालकठोरी ला यातनागारया थासय् विविध ज्ञानया अन्तक्र्रिया जुइगु खुला विश्वविद्यालय थें जुल । फलतः नेपालभाषाया कविपिनिगु नितिं नं थ्व कालकठोरी छगू साहित्य साधनागार थें जुल । न्हापा च्वयाच्वपिं कविपिं चित्तधर ‘हृदय’, फत्तेबहादुर, सिद्धिचरणपिंसं च्वयेगु नापं कवि मखुपिं केदरमान ‘व्यथित’, हरिकृष्ण श्रेष्ठ धर्मरत्न ‘यमि’ आदिपिंत नं प्रोत्साहन व प्रशिक्षण बियाः च्वकेबीगु यात । फलतः थ्वय्‌कःपिं थ्व हे कालकठोरी दुनें कवि जुयाः पिदन ।

चित्तधरया सुगत सौरभ महाकाव्य, धर्मरत्न ‘यमि’या अर्हत्नन्द महाकाव्य थ्व हे कालकोठरीइ रचना जूगु साहित्य रत्नत खः । थ्वय्‌कःपिं जेलं मुक्त जूबलय् थ्व कालकठोरीइ रचना जूगु थःथःगु सफू ज्वनाः पिहांझाल । नेपालभाषाया ख्यलय् कालकोठरीई प्यदँया दुने गुलि सफू च्वज्या जूगु खः व स्वयां न्हापा गुबलें जूगु मदुनि ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु कालीप्रसाद श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.१९७० मंसीर १९ गते जूगु खः । वय्‌कःया बाःया नां सुब्बा रत्नप्रसाद श्रेष्ठ खः । वय्‌कलं धरानय् नेपालभाषा प्रचार प्रसार यायेगु ज्या बाहेक थम्हं हे जग्गा दान बियाः धरानय् कलेज चायेकेगु अभियान न्ह्याकादिल । वय्‌कःया हे कुतलं तयार जूगु थौया महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पस खः । शिक्षाप्रेमी वय्‌कः बि.सं.२०२९ साल चैत्रय् दिवंगत जुयादिल ।

मां हर्षमाया तमोट, बौ शुकदेव तमोटया काय्‌या रूपय् भोजपुर जिल्लाय् ने.सं १०६५ पोहेलागाः ५ य् जन्म जुयादीम्ह काशीनाथ तमोट नेपालभाषा ख्यःया छम्ह स्वतन्त्र अनुसन्धाता खः । नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया (त्रि.वि.) अध्यक्ष जुयादीधुंकूम्ह वय्‌कलं नेपालभाषाया थीथी ख्यःया अनुसन्धानमूलक आपालं च्वसु (निसलं मयाक) व तःगू सफू नं पिथनादी धुंकूगु दु । वय्‌कलं च्वयादीगु सफू खः — पुलांगु नेपालभाषा वाङमय (ने.सं. ११२१), गुह्यकाली पूजाविधि (ने.सं.११२७), नेपाल न्यायपालविधि (ने.सं.११२७), स्वस्थानी परमेश्वरी व्रतकथा (ने.सं. ११२७), कुमारीसम्बन्धी दक्वसिबय् न्हापांगु सफू कुमारीपूजा संक्षेप विधि (ने.सं. ११२८), शंखधरकृत नेपाल संवत् (ने.सं.११३६), नेपालमण्डल (ने.सं. ११२६), नेपालभाषाया वास्तुकला : खँग्वःपुचः (संपादन, ने.सं. ११४१) आदि । थुपिं सफू बाहेक काशीनाथ तमोटजुं नेपालमण्डल, नेपालसंवत्, कुमारी, रानीपोखरी, काष्ठमण्डप, प्राचीन नेपालभाषा, नेपाली वाङ्मय आदि ख्यलय् विशेष अनुसन्धान यानाः आपालं अनुसन्धानमूलक च्वसुत नं पिथनादीगु दु ।

भाजु काशीनाथ तमोटं सह–लेखनकथं नं तःगू सफू च्वयादीगु दुसा गुलिखे सफू सम्पादन नं यानादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् जूगु थीथी गोष्ठीइ ब्वतिकयाः महत्वपूर्ण विषयया कार्यपत्र नं न्ह्यब्वयादीगु दु । गथे – – ‘A Unifying concept of Nepalmandal.’ Paper Presented at the conference of Nepal Current Qmate of Research and Perspective in Memoriam Prof. Bernhar Kolver, hosted by University of Leipzig, June 19-22, 2003.

‘Some characteristics of the Tibeto-Burman stock of Early Classical Newari.’ Paper Presented at 9th seminar of the International Association for Tebetan Qmudies hosted by the International Institute for Asian Qmudies in Leiden, June 24-30, 2000\ [Published in Beckwith 2002; Medieval T-B Languages].Etc

भाजु काशीनाथ तमोटं थीथी परियोजनाय् आवद्ध जुयाः नं नेपालभाषाया ख्यलय् आपालं महत्वपूर्ण ज्या यानादीगु दु, गथे— प्रधान संकलक (अमरकोश व प्राचीन नेपालभाषा शब्दकोश), सदस्य (नेपाल बृहत शब्दकोश निर्माण समिति,), वरिष्ठ सूचिनिर्माता (नेपाल–जर्मनी हस्तलिखित ग्रन्थ सूचीकरण परियोजना), सहायक सूचीनिर्माता (नेपालय् मन्दिर अनुदान/मल्लकालीन गुठी लिखत–परियोजना), सदस्य (च्वसापासा, नेपालभाषा परिषद), संस्थापक सदस्य (आशा सफूकुथि गुठी) उपाध्यक्ष (भिक्षु सुदर्शन लुमन्ति पुचः), अध्यक्ष (नेपालमण्डल अनुसन्धान गुथि) आदि

काशीनाथ तमोटं थम्हं जक मखु विदेशी अनुसन्धातापिंत नेपालभाषा विषयय् अनुसन्धानय् आपालं ग्वाहालि यायेगु ज्या नं यानादीगु दु । थौंकन्हय् थ्वय्‌कः हस्तलिखित ग्रन्थय् दुगु पुष्पिका वाक्यवाली संकलन यायेगु ज्याय् संलग्न जुयादीगु दु ।

काशीनाथ तमोटं नेपालभाषा व शिक्षा क्षेत्रय् यानादीगु योगदानयात कदर यासें त्रिभुवन विश्व विद्यालयपाखें शिक्षा पुरस्कार, दीर्घ सेवा पदक, धर्मादित्य धर्माचार्य सिरपाः, इमेज नेपाल संवत् सिरपाः, लाकौल सिरपाः, ज्यापु हनापौ, तेज तीर्थ साहित्य पुरस्कार आदि सिरपालं विभूषित जुयादीधुंकूगु दु । अथेहे भोजपुरया मय्‌जु सीतालक्ष्मी चौहानं काशीनाथ तमोटया विषयस साहित्यकार काशीनाथ तमोटको जीवनी व्यक्तित्व र कृतित्वको अध्ययन नांगु शीर्षकया शोध प्रबन्ध च्वयाः त्रिभुवन विश्वविद्यालयं स्नातकोत्तर उपाधि हासिल यानादीगु दु ।