पत्रकार अनुप शाक्यया जन्म अबु आशारत्न शाक्य व मां दिलशोभा शाक्यया कोखं वि.सं. २०४२ मंसिर २ गते यलया झतापोलय् जूगु खः । मैत्री एफएमपाखें पत्रकारिता ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीम्ह वय्कः नेपाल वन रेडियाय् नं ज्या यानादीगु दु । थौंकन्हय् नेपालमण्डल टेलिभिजनय् थीथी ज्याझ्वः न्ह्याका वयाच्वनादीम्ह वय्कलं नेपालभाषाया स्वपु म्येया म्यूजिक भिडियोलय् नं म्हितादीगु दु ।
यल महानगरपालिका १६ वडा कलाकार समितिया सचिव, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू यल कचाया दुजः जुयादीम्ह वय्कलं मोति पत्रकारिता सिरपाः, लहना न्यू जेनिथ पत्रकारिता सिरपाः त्याकादी धुंकूगु दु ।
भाजु अनुपसिं सुवाल बाः अनिलसिं सुवाल व मां अञ्जाम सिं सुवालया कोखं ई.सं १०६९ मार्च १२ कुन्हु येँय् जन्म जुयादीगु खः । भाजु अनुपसिं सुवाल बाखं, चिनाखँ, च्वखँ, प्याखं आदि विविध विधाय् ल्हाः न्ह्याःम्ह च्वमि खः । अथेहे वय्कः छम्ह सक्षमम्ह प्याखं निर्देशक नं खः । वय्कःया पिदंगु कृति थुकथं दु– यःम्हेसिया नामय् (गजल), कथहं (उपन्यास), नेवाःभासं रेडियो प्रसारण (खोज, सन्२०२०) । वय्कलं थम्हं हे च्वयाः निर्देशन यानाः मंचन यानादीगु प्याखं खः– क्वसल्वहँ व झी नं द्यः जुइनु ।
भाजु अनुपसिं सुवालजु ह्याउँनिभाः संस्थाया संरक्षक, सगं पुचःया महासचिव लिसें ज्यापु महागुथिया न्हापायाम्ह महासचिव व ग्वय्स्वां पुचःया न्हापायाम्ह नायः नं खः ।
सैद्धान्तिक अर्थ कथं अनुवाद धायेबलय् छगू भाषाया लेखोट वा धापूयात मेगु भाषाय् गथे खः अथे हे ल्ह्ययेगु अथवा सारवस्तु रुपान्तर यायेगु धैगु थुइकी । नेपाली वृहत् शब्दकोशं नं अनुवादयात थुली हे परिभाषा दुने सीमित यानातःगु दु । नेपाः छगू बहुजाति व बहुभाषी देय् खः । २०११ जनगणना कथं नेपालभाषाय् १२५ जाति १२३ भाषा दु । थ्वहे कथं नेपालय् अनुवादया परम्परा न्हापांनिसें दुगु खनेदु । मानदेवया चाँगुनारायणया अभिलेख, प्रताप मल्लया रानीपुखूया अभिलेख, हनुमानध्वाखाया अभिलेख आदि छगू हे विषययात तःगू भासं कियातःगु थुकिया दसी खः ।
रीता महर्जन, किपूया नुगलय् पिज्वःगु थुगु अन्त मनया मौन अभिव्यक्ति हाइकु सफू ने.सं ११३८ य् सिता मा स्मृति संगीत पाखें पिदंगु खः । सफू छगू खःसां थुकी निगू विधाया साहित्य दुथ्याकातःगु दु । चिनाखँ व हाइकु । चिनाखँया विषयवस्तु त्वःताः हाइकुया जक खँ ल्हायेगु खःसा थुकी ५० पु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । हाइकु दुने – जीवन, मतिना, सम्बन्ध सत्य धकाः तायेका च्वनी, तर मनूतय्गु पहलं मखु धयागु क्यनाबी, अले थः भ्रमय् म्वानागु तायेकी । कपाय् थें याउँसे च्वंगु नुगः नं ल्वहं थें झ्यातुसे च्वनाबी । मनय् अशान्त ब्वलनी, शान्ति चलखं चुइकायनी । लिसें पाप व अधर्म याना जूपिनि हे थन जिया च्वनी, इमित पापं पुनी मखु, गथे थ्व धयागु न्ह्यसःत थनातःगु दु ।
अन्तर्मनया सः सफू मय्जु निजिरोस श्रेष्ठ न्याछ्यंनं च्वयादीगु नीनिपु बाखंया संग्रह खः । बिजय प्रकाशन बागडोल यल पाखें ने.सं. ११३४ य् पिदंगु थ्व बाखं सफुलिइ न्हूगु बाखं नापं थीथी साहित्यिक ज्याझ्वलय् न्यंकूगु, पत्रपत्रिकाय् पिदंगु बाखंत दुथ्यानाच्वंगु दु । १०४ पेजया थ्व सफुलिइ थीथी साहित्यिक धेंधेंबल्ला कासाय् ल्यू व हःपाः सिरपाः लाःगु बाखं छसिकथं जि व जिगु लालिगां व हिउपाः शीर्षकया बाखं नापं मेगु तःपु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । ब्वँमिया नुगलय् थीकथं भावतरंगीत याइगु तःपु बाखं थुकी दुथ्यानाच्वंगु दु ।
अपराधी नादंम्ह बाखंच्वमि पूर्ण पथिकया छगू चर्चित बाखं सफू खः । ने.सं. १०७२ स पिदंगु थुगु बाखं मुनाया पिकाकः हरिकृष्ण श्रेष्ठ खः । न्यापु बाखं, ४८ पौ दुगु थ्व बाखं पुचलय् दुथ्याःगु बाखं खः — अपराधी, आक्सय् ईपातः, अबोध, पःखाः, जिगु इहिपाः । थुगु बाखं मुनाः ब्वनाः खंगु खँ धकाः थ्व सफुलिइ चित्तधर हृदयया नुगः खँ अथे हे सिद्धिचरण श्रेष्ठया सफू सम्बन्धी बिचाः नं थ्व सफुलिइ दथ्याकातःगु दु । थुकी दुथ्याःपिं बाखंया पात्रत आपाः यानाः किसानी, ज्यामि व साधारण स्तरया मनूत खः । उमिगु मनोभावयात च्वमिं थ्व सफुलिइ शूक्ष्मरुपं तसकं संवेदनशीलढंगं ब्वयादीगु दु । थौंया पक्षपातपूर्ण सामाजिक व्यवस्था प्रति लेखकया मनय् जूगु विद्रोह थ्व सफुलिइ वानाच्वंगु दु ।
मां मथुरादेवी व बा रामभक्त प्रधानाङ्गया कोखं ने.सं १०६७ स येँया किलागः त्वालय् मय्जु अपर्णा प्रधानया जन्म जूगु खः । अपर्णा प्रधान नेपालभाषाया मिसा च्वमिपिं मध्यय् दकलय् अप्वः अर्थात् २८ गू स्वयाः अप्वः विविध विधाया सफू च्वयादीम्ह स्रष्टा खः ।
ताः ईतक त्रि.वि.विया प्रशासनिक सेवाय् आवद्ध जुयादीम्ह मय्जु अपर्णां सेवां र्निवृत जुसां निसें सफू च्वयाः नेपालभाषाया सेवाय् थःत फ्यानादीगु खः । नेपालभाषा गद्यसाहित्यया फुक्क विधाय् धैथें च्वसा न्ह्याकादीम्ह अपर्णाया थौंतकया दुने बाखं, उपन्यास, निबन्ध, समालोचना, आत्मवृतान्त यानाः मुक्कं २८ गू सफू पिदने धुंकूगु दु । थ्वय्कःया च्वसां न्यागू बाखं सफू – स्वय् नगू (ने.सं. ११२७), ईया बाखं (ने.सं. ११३०), नीलः (ने.सं. ११३१), जि भमचा कतांमरी (ने.सं ११४०), यान्त्रिकपुर (ने.सं११४१) पिदने धुंकूगु दुसा सुमन (ने.सं.११३६), खग्रासं मुक्त मिला (ने.सं.११३६), लुमन्ति (ने.सं.११३६), ल्यासे अजि (ने.सं.११३६), मां (ने.सं.११३६), लाय्लामा (ने.सं.११३८), करुणा (ने.सं.११३९), समर्पण (ने.सं.११४१) व म्हसीकेमफुम्ह मनू (ने.सं११४१) यानाः गुंगू उपन्यास पिदने धुंकूगु दु । सामाजिक व समसामयिक विषययात चु दयेकाः च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्कःया बाखं, उपन्यासया मूलभूत प्रवृत्ति यथार्थवाद व आदर्शवाद खः । थ्वय्कःया फुक्क धयाथें बाखं उपन्यास नेपाःया सामाजिक परिवेशय् निर्माण जुयाच्वंगु दुसा, अन्याय अत्याचारया विरोध यायेगु पलेसा सहनशील जुयाः समस्या ज्यंकेगुपाखे उन्मुख जुइगु थ्वय्कःया बाखं उपन्यासया विशेषता जूगु दु । सह यायेगु सहस्र गुण धापूयात बाखं, उपन्यास पाखें सन्देश प्रवाह यायेगु थ्वय्कःया तातुना खनेदु ।
निबन्ध विधाय् मय्जु अपर्णाया झिंच्याफ्वः स्वां (ने.सं. ११२५), भावना (ने.सं. ११३०), पुण्यमूमि नेपाः (ने.सं. ११३१), खिउँगु आलखय् थीगु नगु (ने.सं११३९), जिज्ञासा (११४१) यानाः न्यागू सफू पिदंगु दु । अथेहे समालोचना सफू जःया जः (ने.सं.११२९), कुतः (ने.सं.११३०), स्वदुवाः (ने.सं.११३७), राजाया कृति जिगु दृष्टि (ने.सं.११३८), झीगु साहित्यय् मथुरा साय्मि (ने.सं.११४०), न्हाय्कं (ने.सं.११४१) व प्रतिबिम्ब (ने.सं.११४२) पिदंगु दु । अथेहे निगू जीवनी सफू– जि व जिगु ई (ने.सं. ११३८), पुर्नजन्म (ने.सं. ११४२) पिदंगु दुसा थ्वय्कलं नेपाल संस्कृति लय्पौया सहसंरक्षक व नेपालभाषा परिषद्या आजिवन जः जुयाः नं थः मांभाय्या सेवा यानादीगु दु ।
थः शारीरिक रुपं असक्त जुयाः नं, निकःतक कोमाय् लायेधुंकूम्ह खयाः नं लासाय् हे च्वनाः नं थःगु माभासं सफू च्वयेगुली निरन्तरता बियाच्वनादीम्ह, सफू च्वयेगु जक मखु अझ फुक्क धयाथें सफू थःगु हे खर्चं पिकयाः नेपालभाषाया सेवा यानादीम्ह चकंगु नुगः, उच्च मनोबल, प्रतिभाया धनी अपर्णा प्रधान सकसिगु नितिं प्रेरणाया श्रोत खः । थज्याःगु योगदानया कदर यानाः वय्कःयात थीथी संस्थां सिरपाः तथा सम्मान प्रदान याःगु दु गथे— रेवती रमणानन्द श्रेष्ठ धार्मिक लेख सिरपाः (ने.सं. ११२८), ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११२८), जरिमैँया साखः लुमन्ति सिरपाः (ने.सं. ११३६), कुतः राजदास साहित्य हःपाः सिरपाः पाखें थ्वय्कःयात छाय्पिइ धुंकूगु दुसा मातृभाषा प्रतिष्ठान पाखें नं थ्वय्कःयात सम्मान (ने.सं ११०४३) देछाःगु दु । अथेहे आख्यानकार मथुरा साय्मिं आह्वान यानादीगु उपन्यास धेंधेंबल्लाः कासाय् थ्वय्कःया उपन्यास समर्पणं (ने.सं. ११४१) न्यागूगु थाय्या सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु खः ।
थ्व अभिलेख संरक्षणय् आशा सफूकुथि नांगु सफूया च्वमि दिव्या ताम्राकार खः । थ्व सफू आशा सफूकुथि गुथि पाखें ने.सं. ११३४ य् पिदंगु खः । थ्व सफूया सम्पादक भाजु काशिनाथ टमोट खः । आशा सफूकुथि नेपाःया ऐतिहासिक ज्वलंया भण्डार खः । थ्व जनस्तरं नीस्वंगु छगू विस्कं पहःया सफूधुकू खः । थन ऐतिहासिक सम्पत्तिया संरक्षण व सम्वर्द्धन जुयाच्वंगु दु । थज्याःगु महत्वपूर्णगु सफूकुथियात जनस्तरय् म्हसीका बीगु निंतिं थ्व सफू अतिकं ज्याय् ख्यले जू । थ्व सफुलिइ सफूकुथिया म्हसीका, थन दयाच्वंगु अभिलेखया धलः, थन जुयाच्वंगु अभिलेखया संरक्षणया बारे बिस्तृत विवरण दु ।
कोशकार अमर सिंहं च्वःगु संस्कृतया अमरकोश प्राचीन कालय् आपालं प्रचलित कोशया सफू खः । अमरकोशया खास नां नामलिङ्गानुशासनम् खः । तर अथे खया नं थुकिया च्वमि अमर सिंहया नामं अमरकोश धायेगु चलन जूगु दु । थ्व सफू मूलतः स्वब्वय् थलातःगु दु । उकिं थ्व सफूयात त्रीकाण्ड नं धायेगु याः । अमरकोश संस्कृत भाषाया आधारभूत ग्रन्थ खः । संस्कृतया नापं पूर्वीय वाङ्मय थुइकेत अमरकोशया ज्ञान मदयेकं मगाः । उकिं पानिनिया संस्कृत व्याकरण (अष्टाध्यायी)यात संस्कृत भाषाया पिता धाइथें थ्व ग्रन्थयात संस्कृत भाषाया जननी धकाः धाइ । लिच्छवीकालीन् नेपालय् संस्कृत राजकाजया भाषा जुयाच्वंगु दुसा मल्लकालय् नं नेपालभाषायात थाय् ब्यूूसां संस्कृत भाषाया नं महत्ता म्हो मजू । थ्व हे कथं नेपालभाषाभाषीपिनि दथुइ नं अमरकोश ब्वनेगु परम्परा न्हापांनिसें दुगु खनेदु । थज्याःगु हे आवश्यकता कथं मल्ल्कालय् संस्कृतया अमरकोशयात नेपालभाषां हिकेगु ज्या जुल । नेपालभाषाय् प्राचीन कोशग्रन्थ मध्ये मेमेगु कोश स्वयाः संस्कृत कोशकार अमर सिंहं च्वःगु अमरकोशया टीका (थीथी इलय् च्वःगु) आपालं खनेदु । नेपालभाषाया न्हापांगु अमरकोशया टिका ग्रन्थ ने.सं ५०१ या राष्ट्रिय अभिलेखालयय् लगत ४—५९० दुगु अमरकोश खः । नेपालभाषाया थ्व अमरकोश पर्यायवाची अर्थात् वहे अर्थया थीथी खँग्वः दुगु खँग्वः धुकू खः । थुकी २५ विषय (वर्ग) दु नापं अनुष्टुप छन्दय् च्वयातःगु १५३५ सिलः व उकी करीब १२४५० खँग्वः दुथ्याना च्वंगु दु, तर क्रिया खँग्व मदु । राष्ट्रिय अभिलेखालयय् दुगु ने.सं ५०१ यागु अमरकोश ग्रन्थ कल्लह्रदेव धैम्हेस्यां थः काय् छय्पिंत थुइकेत संस्कृतया नेपालभाषां ‘पुत्रपौत्रादिवोधिनी’ नामं ल्ह्ययातःगु टिका खः । अथे हे ने.सं ५०६स च्वःगु अमरकोशया मेगु टिका क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालय बेलायतय् लुयावःगु दु । थुकियात बालबोधिनी विवृत्ति नां बियातःगु दु । थ्व टिका ग्रन्थ जुजु जयस्थिति मल्लं मन्त्री जयातया नितिं तत्कालीन राजपण्डित माणिक्ययात च्वकेब्यूगु खः । थुकियात ने.सं ६६२ तथा ८०० स ल्ह्यःगु प्रति नं लुयावःगु दु । ने.सं ५९१ स नं संस्कृतया सिलः मल्ह्यसे छगः छगः पर्याय ल्ययाः उकियात नेपालभाषां हिलातःगु अमरकोश नं लुयावःगु दुसा संस्कृत मूल पाठया फुसय् फुसय् नेपालभाषा अर्थ दुगु ने.सं ८००, ८३७, ९५० व १०३२ स ल्ह्यःगु पूमवंगु प्यंगू अमरकोश ग्रन्थ आशा सफूकुथिइ दु । । थथे पुलांगु नेपालभाषा खँग्वः संरक्षण यायेगु उद्देश्यं जापानया टोयोटा फाउण्डेशनया ग्वाहालिं च्वसापासां नेपालभाषा शव्दकोश निर्माण् समिति स्वनाः थीथी इलय् ल्ह्यःगु झिंछगू अमरकोशया नीन्हय्द्वः खँग्वया धुकू भाजुपिं काशीनाथ तमोटपिंसं इन्टरनेटय् तःगु दु ( www.newari.net ) । लिपा थुपिं खँग्वःयात भाजु कमलप्रकास मल्लया मू सम्पादकत्वय् ल्भधबचष् ऋबिककष्अब म्षिअतष्यलबचथ नामं खँग्वः धुकू पिदन।
अमरबहादुर ताम्राकारया जन्म ने.सं १०५० य् अबु हर्षमानसिंह ताम्राकार व मां हेरामाया ताम्राकारया कोखं येँया न्हाय्कंत्वालय् जूगु खः । थ्वय्कःया साहित्यिक नां अमरबहादुर तबः खः । थ्वय्कलं थःगु च्वसा कविता तथा अनुवादया ख्यलय् न्ह्याकेगु यानादीसां थ्वय्कःयात अनुवादक कथं म्हसीकेगु याः । भाजु अमरबहादुर ताम्राकार अंग्रेजी भाषाया सफू नेपालभाषां अनुवाद याःपिं नेपालभाषाया न्हापां न्हापांयापिं अनुवादकपिं मध्ये छम्ह खः । थ्वय्कःया नेपालभाषां न्हापां पिदंगु च्वसु वंम्ह पासायात (थौंकन्हे, ३/४—५ ने.सं १०७३) खःसा अनुवादया सफू खः गुलिभरया यात्रा छगूगु (ने.सं १०८५) व गुलिभरया ब्राण्डिग देशय् (ने.सं ११०५) नांगु नियात्राया सफू खः । थ्व सफू १०२५ याम्ह आइरिस लेखक जोनाथन स्वीफ्टया विश्वप्रसिद्ध गुलिभरस ट्राभल नांगु अंग्रेजी भाषाया सफूयात नेपालभाषां अनुवाद यानातःगु खः ।