मय्जु अर्चना शाक्यया जन्म ने.सं. १०९९ सिल्लागा त्रयोदशी कुन्हु पाल्पाय् जूगु खः । वय्कःया मांया नां मायादेवी शाक्य व बाःया नां छत्रराज शाक्य खः । वय्कलं बिशेष यानाः नेपालभाषाय् बाखं, उपन्यास व ख्यालि च्वयादी । वय्कःया न्हापां पिदंगु बाखं व न्हिलाख्वाःम्ह मनू खः । थ्व बाखं ने.सं ११३२ य् बाखं दबू पत्रिकाय् पिदंगु खः । वय्कःया खस् नेपाली भाषाय् संस्कृति व बुद्धधर्म बिषयय् अपालं च्वसू पिदंगु दु । स्वनिगलं पिनेयाम्ह नेपालभाषा च्वमि नारी हस्ताक्षर मय्जु अर्चना शाक्यया प्रकाशित कृति– ख्वबि व लायलामा (उपन्यास, ने.सं. ११४१) खः ।
प्राध्यापन पेशा यानादीम्ह वय्कलं मुक्तिनाथ एफ एम, तानसेन पाल्पां नेपालभाषं बुखँ ब्वनेगु नं यानादी । मय्जु अर्चना शाक्य पासा खलः पाल्पाया छ्यान्जे व मिसा साहित्यकार मुना, येँया दुजः नं जुयादी । वय्कः करुणा बौद्ध संघ, भिक्षु शाक्यानन्द स्मुति गुथि, विपश्यना ध्यान समूह, पाल्पा सम्पदा समूह, सम्पदा प्रतिष्ठानय् आवद्ध जुयादी । लुम्बिनी वाङ्गमय प्रतिष्ठान, लुम्बिनी प्रदेश पाखें मय्जु अर्चना शाक्ययात लुम्बिनी नेपाल भाषा रत्न सम्मान २०८० सम्मान याःगु जुल । अथेहे नारी साहित्य तथा सांस्कृतिक प्रतिष्ठान, बौद्ध महिला आजिवन दायक समिति, पासा खलः पाल्पा पाखें नं वय्कः सम्मानित जुयादीगु दु ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु अशोक पालिखे नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म मार्च १०, १९५१ य् जूगु खः । वय्कः कास्की जिल्ला पोखराया छम्ह सक्रिय नेवाः न्ह्यलुवाः खः । वय्कः नेवाः खलः कास्कीया बि.सं.२०७१ निसें नायः जुयादी ।
वय्कलं नेवाः खलः कास्कीया नेवाः छेँ निर्माण यायेगु ज्याय् सुरुं निसें थौंतक नं मू भूमिका म्हिता वैच्वनादीगु दु । वय्कः नेवाः देय् दबू निर्माण समितिया दुजः नं जुयादी ।
मां कदम कुमारी श्रेष्ठ व बौ बाबुकाजी श्रेष्ठया काय् भाजु अशोक श्रेष्ठया जन्म येँँया खिचापुखू त्वालय् ने.सं. १०८० कौलां जूगु खः । वय्कलं चंचल उदास, ए गल, यांमिखाया नामं नं च्वसु च्वयादीगु दु । नेपालभाषा व नेपाली भाषा लेखनय् दख्खल दुम्ह भाजु श्रेष्ठया च्वज्या विधा निवन्ध खः । वय्कःया न्हापांगु रचना मन्दः पत्रिकाय् स्वां शीर्षकया रचना पिदंगु खः । अथेहे वय्कःया सरल स्वभाव उच्च विचार ज्ञान बहादुर नेवाः नांगु (जीवनी) सफू नं ने.सं. १११२ य् पिदंगु दु ।
अशोक श्रेष्ठ मूलतया छम्ह संघर्षशील पत्रकारया लिसें छम्ह समिक्षक व अन्वेषक खः । नेपालभाषा न्हिपौ विश्वभूमि व न्हूगु विश्वभूमिया सम्पादक जुयादीम्ह वय्कलं नेपाली भाषाया सागर वाःपौ पिकयाः पत्रकारिता शुरु यानादीगु खः । लिपा वय्कलं नेपालभाषा पत्रिका न्हिपौ, इनाप वाःपौ, विमर्श वाःपौ, जनआवाज वाःपौ, स्पेश टाइम्स न्हिपौ, कान्तिपुर न्हिपौ आदि पत्रिकाय् ज्या यानादीगु खः । सागर वाःपौ तत्कालीन सरकारं प्रतिबन्धित याना बीवं छुं ई तक वय्कः भूमिगत नं जुयादीगु खः ।
२०४५ सालया मंसिरय् वय्कःया हे नेतृत्वय् हानं नेपालभाषाया न्हिपौ विश्वभूमि न्हिपौ पिहां वःगु खः । वयां स्वदँ लिपा वय्कलं विश्वभूमि त्वःता थःगु हे सम्पादन व प्रकाशनय् न्हूगु विश्वभूमि न्हिपौ पिकयादीगु खः । दथुइ तःक्वःमछि दीगु व पिदनीगु जुयाच्वंगु न्हूगु विश्वभूमि छुं ई तक वाःपौ जुयाः नं पिहां वःगु खः । नेपालभाषां पत्रकारिता ख्यःयात चकंकादीम्ह वय्कः ४९ दँ जक दुबलय् मत्यवं मदुगुलिं वय्कलं थःगु क्षमता व दक्षता थ्व ख्यलय् बांलाक क्यने मखन ।
वय्कः नेपाल वातावरण पत्रकार समूह (नेफोज) या सचिव नं खः । वय्कलं पुरातात्विक महत्वं जाःगु थीथी ल्वहंहितिया अनुसन्धान तकं यानादीगु दु । वय्कलं पत्रकारिता ख्यलं नेपालभाषा उत्थानय् विशेष कथंया योगदान यानादीगुया कदर स्वरुप वय्कःयात चित्तधर सिरपाः नं लःल्हाःगु दु । वय्कलं २०६५ बैशाख २६ गते थ्व संसार त्वःताझाल ।
मां लक्ष्मीमाया व अबु चन्द्रज्योति शाक्यया कायमचा बुद्धरत्न शाक्य ने.सं. १०४७ य् यलया उकुबहालय् जन्म जूगु खः । उगु ईया चलन कथं बालविवाह जूगु खःसां बुद्धरत्न गृहजाल त्वःताः १७ दँया ल्याय्म्ह इलय् कुशिनगरय् ऊ चन्द्रमणि महास्थविरया उपाध्यायत्वय् ने.सं. १०४६ स प्रव्रजित जुयाः भिक्षु अश्वघोष जुयाबिज्यात । महानायक भिक्षु डा. अमृतानन्द महास्थविरया वसपोल न्हापांम्ह शिष्य खः । प्रव्रजित जुइधुंकाः वसपोलं भारतया बनारसया हिन्दू विश्वविद्यालय, श्रीलंकाया महामतिन्द परिवेणय् बुद्ध धर्मया अध्ययन यानाबिज्यात । अध्ययन क्रम न्ह्यानाच्वंगु इलय् टिबी ल्वय् जुयाः वसपोल वासः याकेत चीनया पेकिङय् दत्या च्वनाबिज्यात । चीनय् च्वंगु इलय् चिनिया जनताया मेहनत व कम्युनिष्ट शासनपाखें वसपोल प्रभावित जूगु खः ।
वि.सं. २००८ सालय् नेपाः बिज्यानाः बुद्धधर्म प्रचारया न्हापांगु पलाः आनन्दकुटी विद्यापिठपाखें न्ह्याकल । झिदँ तक विद्यापीठया थीथी पदय् च्वनाः ज्या यायेगु झ्वलय् विद्यार्थीपिंत नैतिक शिक्षा बीगु ज्या जुयावं वन । प्रगतिशील बिचारधारायाम्ह वसपोलं बुद्ध शिक्षा प्रचार यायेत युवावर्गपिंत शिक्षा बीमाः धयागु क्वातुगु बिचालं ने.सं. १०८८ स न्हापां नेपाल युवक बौद्ध मण्डल नांगु संस्था नीस्वना बिज्यात । अथेहे धर्मकीर्ति विहारय् ने.सं. १०९१ य् भिक्षुण धम्मवति गुरुमांपाखें नीस्वंगु युवावर्ग लक्षित धर्मकीर्ति बौद्ध अध्ययन गोष्ठी संस्थाया धर्मानुशासक जुयाः धर्म प्रचार ज्या यानाबिज्यात । थुपिं संस्थापाखें येँ जक मखु थीथी गांगामय् धर्म प्रचार ज्या नं उगु इलय् न्हापांगु पलाः कथं न्ह्यात । मांभासं बुद्धधर्म प्रचार यायेगु झ्वलय् च्वज्या छगू नं वसपोलया विशेषता खः । प्रेमं हे दुःख बीगु खः धयागु धर्मदूत पत्रिकाय् ने.सं. १०६४ स पिदंगु वय्कःया न्हापांगु च्वसु खः । ने.सं. १०७६ य् गौतम बुद्ध नांगु सफू पिदन । भगवान बुद्धया शिक्षा अप्वः मनुखं ब्वनेमा, थुइके फयेमा धयागु बिचालं च्वसा न्ह्याकीम्ह भिक्षु अश्वघोषया च्वसाया भाय् तसकं सरल व व्यावहारिक जुइ । थ्वहे थःगु च्वज्या पहलय् (लेखन शैलीइ) च्वनाः वसपोलं सछिगुलिं मल्याक सफू च्वयाबिज्यात ।
बहुआयामिक व्यक्तित्व दुम्ह वसपोलं ने.सं. १०९२ निसें नेपालय् न्हापां बौद्ध पत्रिका आनन्दभूमि व धर्मकीर्ति पिथनाबिज्यात, गुगु थौंतकं पिदनाच्वंगु दु । धर्म प्रसारया ज्यायात छथाय् जक केन्द्रीत याये मजिउ धयागु वसपोलया मान्यता कथं ने.सं. १०९३ य् काभ्रे जिल्लाया बनेपाय् ध्यानकुटी विहार निर्माण यानाः उगु गांयापिंत धर्म थुइकेत ताःलात । बुद्धशासन स्थिर यायेत युवा शक्ति बल्लाकेमाःगु वाः चायेकाः ने.सं. ११०१ स येँ लुतिइ संघाराम भिक्षु तालिम केन्द्र स्थापना यानाबिज्यात । गुगु केन्द्रय् श्रामणेर जूपिं थौं आपालं सक्षम भिक्षुपिं धर्म प्रचार ज्याय् न्ह्यज्यानाच्वंगु दु । एमालेपाखें ने.सं ११११ सालय् तत्कालिन राष्ट्रिय सभाया सांसद जुयाः निदँतक राष्ट्रया सेवा यानाबिज्यात । युवा बौद्ध समूह संस्थाया धम्मानुशासक जुयाः विकट गांगामय् गैरनेवाः बस्तिइ वनाः धर्म प्रचार यायेगुलिइ वसपोल न्ह्यलुवाः जुयाबिज्यात । बौद्ध जागरण शिविर न्ह्याकाबिज्यात । उपाधि व सम्मानय् वसपोलयात म्यानमार सरकारं अग्गसद्धम्म ज्योतिक धक उपाधि बिउगु दुसा नेपाल सरकारं प्रवल गोरखा दक्षिणबाहु तृतिय श्रेणीं विभूषित याःगु दु । अथेहे नेपालभाषा परिषदं भाषाथुवाः ज्ञानमाला भजन खलः स्वयम्भूपाखें ज्ञानमाला रत्नवत् सिरपाःपाखें छाय्पिउगु दु । वसपोल ने.सं. ११३८ स दिवंगत जुल ।
अश्वघोष महास्थविरया बौद्ध सफूत ‘आचरण शुद्ध याय, व्यवहार बांलाकी, विद्वान जुइगु जक स्वयेमेत, भिंम्ह मनू जुइगु स्व’ धकाः थःगु विशेष नारा ज्वनाः व्यावहारिक उपदेश बीम्ह भिक्षु अश्वघोषया लेखनशैली बिस्कं हे दु । साहित्यिक, क्लिष्ट शब्द मछ्यसे सरल गथे न्ववायेगु, खँ ल्हायेग अथेहे जक च्वयाबिज्याइम्ह वसपोलया मौलिक कृति नेपालभासं जक न्हय्न्यागुलिं मल्याक दु । आकारय् नं चीधंगु सफूत साधारण मनूतसें नं ब्वने ययेकीगु कथंयागु खः । सफू थुकथं दु —
१) गौतम बुद्ध (ने.सं. १०७६), २) पेकिङ स्वास्थ्य निवास (ने.सं. १०८२), ३) बुद्धया अर्थनीति (ने.सं. १०८३), ४) तथागत हृदय (ने.सं. १०८८), ५) दश संयोजन (ने.सं. १०८९), भिक्षुया पत्र (ने.सं. १०८९) भाग १ व (ने.सं. १०९१) भाग २, न्हापायाम्ह गुरु सु ? (ने.सं. १०९२), बौद्ध ध्यान (ने.सं. १०९२) बाखं भाग १, २, ३, ४ (ने.सं. १०९४, १०९५, १०९५, १०९९) मांबौ लुमन (ने.सं. १०९५), ऊ नुया मिखाय् बुद्ध धर्म, संघ व बुद्ध शासन (ने.सं. १०९९) धर्म मसीनि (ने.सं. ११०३) नारी हृदय (ने.सं. १०९५), भिक्षु जीवन (ने.सं. ११०५), भिंम्ह मचा (ने.सं. ११०६), बौद्ध जगतया स्वास्थ्य सेवा (ने.सं. ११०९), दीर्घायु जुइमा (ने.सं. १११३), बुद्धया करुणा व व्रम्ह दण्ड (ने.सं. १११४), दुःख मदइगु लँपु (ने.सं. ११०३), बुद्ध व शिक्षा (ने.सं. ११०९) आदि । लिपांगु इलय् बुद्धधर्म व्यापक यायेगु तातुनाः नेपाली भासं नं सफू च्वयाबिज्यात । असल शिक्षा नांगु सफू १ निसें १५ ब्व तक श्रृंखलाबद्ध रुपं च्वयाः पिथनाबिज्यात ।
च्वमि अष्टमुनि गुभाजुया जन्म ने.सं. १०७६ सिथिचःह्रे कुन्हु येँया लगं दलाछिइ जूगु खः । वय्कःया अबुया नां सप्तमुनि बज्राचार्य व मांया नां रेवती (मसिनु) बज्राचार्य खः । वय्कःया न्हापांगु सृजना शान्तिया सीमा चिनाखं वि.सं. २०२९ य् हसना सामयिक संकलनय् पिदंगु खः । थ्व लिपा वय्कःया बाखं मुना धकिं दुने धकिं पिने, जीवनी व्यक्ति कृति उपन्यास ख्युं नाया वनाच्वंगु सुथ, जीवनी हनेबहःपिं लुमंकाः पिदनेधुंकूगु दु । अथेहे वय्कलं वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया चिनाखं मुना नगु व मिला, चर्या गुरु सप्तुमनि बज्राचार्यया लुमंतिइ पिदंगु चर्या नृत्य गुरुया लुमना…, श्री बसुन्धरादेवी व्रत बाखं, बौद्ध कर्मकाण्ड व बद्री गुरुजु सफूया सम्पादन यानादीगु दु । वय्कलं थीथी बाखं धेंधेंबल्लाखय् सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।
बौ कृष्ण सुन्दर मल्ल (मल्ल के. सुन्दर) व मां मञ्जु मल्लया क्वखं ने. सं. ११०८ यंलागाः तृतिया कुन्हु येँया थकूछेँ थाय्मदुइ भाजु अस्मीत मल्लया जन्म जूगु खः । Human Resources विषयय् एमबिए यानादीम्ह अस्मीत मल्ल छम्ह पत्रकार नापं साहित्यकार नं खः । भाषिक साहित्यिक चेतनां बिलिबिलि जाःगु पारिवारिक वातावरणय् ब्वलंम्ह अस्मितं नेपालभाषा साहित्यय् न्हापां बाखं विधाय् थःगु च्वसा न्हयाकादीगु खः । वय्कःया भ्वय् (ने.सं. ११३९), कतः छेँ (ने.सं. ११४२) आदि साहित्यिक पत्रिकाय् पिदंगु बाखंत खः । नेपाल प्रज्ञा प्रतिस्थानं पिहां वइगु थायभु, अथेहे मेमेगु नेपालभाषाया पत्रिकाय् बाखं पिथनाः झायाच्वंम्ह वय्कः ने.सं. ११३७ निसें दँय्दसं न्यायेका वयाच्वंगु नेपालभाषा साहित्य नखःया छम्ह दुजः नं खः ।
भाजु मल्लं पत्रकारिताया ख्यलय् च्यानल नेपालया नेपालभाषाया बुखँ (ने.सं. ११२४) न्ह्याकेगु ज्यां निसें पलाः तयादीगु खः । वय्कः नेपालभाषा ख्यःया संचारकःमिपिंत संगठित यायेगु व उमिगु हक हितया लागि सः तयेगु नितिं स्थापना जूगु नेवा पत्रकार राष्ट्रिय दबू (ने.सं.११३२) या छम्ह संस्थापक दुजः नं खः । अथे हे छम्ह संचारकर्मिंया नातां वय्कलं नेपालभाषा टाइम्स, लहना वाः पौ, नेवाः जः आदि पत्रिकाय् नियमित रूपं च्वसु च्वयाः पिथना झायाच्वंगु दु ।
वय्कः नेपालभाषाया नांजाःगु अनलाइन वेब पोर्टल नेपाल मण्डल डटकमया न्हापांनिसेंयाम्ह सम्पादक खः । अथे हे वय्कलं नेपालभाषां पिहां वयाच्वंगु खँग्वः धुकूयात मुंकाः अनलाइन व मोबाइल एपय् स्वयेफइ कथं दयेकूगु नेपालभाषा अनलाइन डिक्सनरी कमिटी नं (ने.सं. ११४१) दुजः जुयाः ज्या यानादीगु दु ।