बौ दानवज्र बज्राचार्य व मां हेरामाया बज्राचार्यया क्वखं ने.सं. १०२८ पोहेलागा १४ कुन्हु कोशकार भाजु आदिबज्र बज्राचार्य बूगु खः । छम्ह संस्कृतया विद्वान जूगु नातां वय्‌कःया च्वसा धर्म, कोश, व्याकरण व अनुवाद विधापाखे च्वन्ह्याः । बज्राचार्य भाजुया दकलय् न्हापांगु च्वसु संस्कारनाप स्वापू दुगु चुडाकर्मया विषय (धर्मोदय ३/३७) ने..सं. १०६९ दँय् पिदंगु खः । अनं लिपा न्हापांगु सफू कथं वाङ्मय शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशी नाप जानाः नेपालभाषाया मू लँपु ने.स. १०६८ इ पिथनादीगु खःसा निदँ लिपा ने. सं. १०७० इ हाकनं थ्वहे सफूयात तँसाकथं पिथनादिल ।

वय्‌कः छम्ह नेपालभाषा साहित्यह्यःमिया नातां नेपालभाषा साहित्यया शब्द व्याकरण सुथां लाकेगुलि वय्‌कःया तःधंगु योगदान दु । नेपालभाषाया शब्द शुद्ध यायेत बज्राचार्यजुं छुं पर्यायवाची कोष ब्व १, ने.सं. १०७४, ब्व २ ने.सं. ११०० दँय् पिथनादिल । थुकथं हे शब्द रचना अलंकार ने.सं.१०७४ य् पिथनाः भाषा शब्द कोशया धुकू जायेकेगुली तःधंगु ग्वाहालि यानादीगु दु ।

वय्‌कः छम्ह बुद्धधर्मनाप स्वापू दुम्ह मनू जूगुलिं वय्‌कलं शब्दकोश व्याकरणया सफू नापं बुद्धधर्म सम्बन्धि तःगू हे सफू पिथनादीगु दु । थुकथं नेपालभाषा साहित्य थपू यायेत, धर्म, कोष, व्याकरण आदि थीथी विधाया सफू च्वयादीम्ह भाजु आदिबज्र बज्राचार्यं ने.सं.११०८ य् थःगु नश्वर देह त्याग यानाबिज्यात ।

आधुनिककाल अर्थात् ने.सं १०६० लिपा नेपालभाषाया अनुवाद साहित्यय् खनेदुगु दकलय् तःधंगु ह्यूपाः मेमेगु भाषाया सफू जक नेपालभाषाय् अनुवाद जूगु मखुसे नेपालभाषाया सफू नं मेमेगु भाषं अनुवाद जूगु खः । थुगु इलय् वयाः नेपालभाषाया प्रचार प्रसार जुइकेत मेगु भाषं नं थःपिनिगु साहित्य अनुवाद यायेमाल धैगु चेत केवल भाषा साहित्य अभियन्तापिंके जक मखु स्वयम् च्वमिपिंके नं ब्वलंगु खनेदत । थ्वहे चेतनां नेपालभाषाया कविता, म्ये, बाखं, लोकबाखं, खण्डकाव्य, महाकाव्य नं अंग्रेजी, नेपाली व मेमेगु भाषं अनुवाद यानाः पिथनेगु ज्या न्ह्यात । थथे अनुवाद यानाः पिथनेगु ज्याय् गुलिंलय् थीथी संस्था न्ह्यज्याःगु दुसा गुलिंलय् च्वमि स्वयमं हे न्ह्यच्यूगु दु । थथेहे नेपालभाषाया ग्रन्थयात अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः आधुनिककालय् न्हापां पिदंगु सफू सिग्फ्रेडलिन हार्डया सम्पादनय् पिदंगु भगवान बुद्धया जातक बाखं मणिचुदावदान (इ.सं १९६३/ने.सं १०६३) खःसा सिग्फ्रेडलिन हार्डं हे सम्पादन याःगु मेगु सफू नेवारी गीतिमञ्जरी (इ.सं १९७४/ने.सं. १०९८) नांगु पुलांम्येया संग्रह खः । थ्वहे कथं नेपालभाषाया काविता विभाषीपिंसं नं म्हसीमा धकाः नेपालभाषा परिषदं पिदंगु तत्कालीन प्रतिनिधि कविपिनिगु कविता संग्रह नेपालभाषाया नःलि कविता (ने.सं १०७८ ) या सफुलिइ छखेर नेपालभाषाया कविता मेखेर उकिया अंग्रेजी भाषं अनुवाद तयाः सफू पिकाल । थथे नेपालभाषाया समकालिन कविपिनिगु कविता अंग्रेजी भाषं अनुवाद जूगु थ्व न्हापांगु खः । थ्वयां लिपा थीथी च्वमिपिनिगु सफूया अंगेजी, नेपाली व मेमेगु भासं अनुवाद यायेगु क्रम न्ह्यात । थ्वहे झ्वलय् कविकेशरी चित्तधर हृदयया महाकाव्य सुगत सौरभ यात गद्यभाषं भाजु सुवर्णमान तुलाधर व टड लुइस जानाः अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानादिल, तर अनुवादया ज्या क्वचायाः नं सफू पिदनेगु ज्या मजू । लिपा नेपालभाषा एकेडेमिं भाजु तीर्थराज तुलाधरयात अनुवादया भाला बियाः Sugat Saurabh (इ.सं १९९८)या नामं अंगे्रजी भाषां सुगतसौरभ महाकाव्यया अनुवाद पिथन । थ्वयां लिपा तत्कालीन नेपाल राजकीया प्रज्ञाप्रतिष्ठानं कविकेशरी चित्तधर हृदयको सुगत सौरभ (वि.सं. २०५९) नामं नेपाली भाषं सुगत सौरभया अनुवाद पिकयाबिल । थथे नेपाली भाषं सुगत सौरभ महाकाव्यया अनुवाद याःम्ह अनुवादक भाजु चित्तरञ्जन नेपाली खः । नेवाःभाय्‌या सफू अनुवाद यानाः पिकायेगु झ्वलय् सत्यमोहन जोशीया अरनिको श्वेतचैत्य महाकाव्यया अंग्रेजी (वि.सं.२०६४) व नेपाली भाषं (वि.सं २०७२) भाजु अनुराज जोशी पाखें अनुवाद जुयाः पिदन । अथेहे धुस्वांया गंकी उपान्यास नेपाली, अंग्रेजी भाषं अनुवाद जूगु दुसा वय्‌कःया मेमेगु उपन्यास नं नेपाली, हिन्दी लगायत चेक आदि भाषं नं अनुवाद जूगु दु । अथेहे जनकवि दुर्गालालया थीथी इलय् च्वयातःगु कविता मुनाः तीर्थराज तुलाधरया अनुवादय् १२५ कविता Twists and Turns (ने.सं ११२०) नामं अंग्रेजी भाषं पिदनसा वय्‌कःया हे लण्डन झायादीबय् च्वयादीगु कविताया सफू London Roses (ने.सं ११२२) नामं गिरीधरलाल मानन्धरया अनुवादनय् पिदन । कवि पूर्ण वैद्यया लःलः खः कविता संग्रहया नं अंग्रेजी भाषं Drops of water या Wayne Amtzis व Kritish Rajbhandari जानाः अनुवाद जुल । धर्मरत्न यमिया सँ देय्‌या लिसः खण्डकाव्य ल्हासा बोल्छे नामं नेपाली भाषं अनुवाद जुयाः पिदंगु दुसा मल्ल के सुन्दरया व लँपु थ्व पलाः व शंखधर साख्वाः उपन्यास, प्रतिसरा साय्‌मिया प्रेशर कुकरया चिल्लाय् कविता संग्रह, सुवर्णकेशरीया गुँच्व मूपुली सफू, शशीकला मानन्धरया संकल्प उपन्यास आदि कृतिया गुलिं नेपाली भाषां सा गुलिं अंग्रेजी भाषां अनुवाद जूगु दु । अथेहे सुलोचना मानन्धर, आनन्द जोशी, नवीन चित्रकार, यज्ञरत्न धाख्वाः, मथुरा साय्‌मि, लक्ष्मण राजवंशी आदिपिनिगु छुं सफू नं अंग्रेजी भाषां अनुवाद जुयाः पिदंगु दु । नेपालभाषाया पुलां बाखं तथा नेवाः संस्कृतियात विदेशय् नं म्हसीकेबीगु तातुनाः भाजु केशरलाल श्रेष्ठं नेपालभाषाया आपालं लोकबाखं व संस्कृति विषयया सफू अंग्रेजी भाषां अनुवाद यानाः पिकयादीगु दुसा भाजु शान्तदास मानन्धरं नं आपालं मेमेगु भाषाया मचासफू नेपालभाषाय् अनुवाद यानाः मचासाहित्यया धुकू जायेकादीगु दु । थज्याःगु हे ज्या भाजु कमलप्रकाश मल्ल, माधवलाल कर्माचार्य, तीर्थराज तुलाधर, डा. तेजरत्न कंसाकार, डा. ज्योति तुलाधर, डा. केशवमान शाक्य आदिपिंसं नं चित्तधर हृदय, दुर्गालाल श्रेष्ठ, मोतिलक्ष्मी उपासिका, धुस्वां साय्‌मि, लक्ष्मण राजवंशी, सत्यमोहन जोशी, यज्ञरत्न धाख्वाः आदि थेंज्याःपिं व्यक्तित्वपिनिगु कृतियात अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः नेपालभाषेत्तरपिंत म्हसीकेबीगु ज्या यानादीगु दु । थ्वय्‌कःपिं बाहेक नेपालभाषाया अनुवाद साहित्यया ख्यलय् योगदान बियाादीपिं मेपिं न्ह्यथनेबहःपिं अनुवादकपिं ख — सुवर्णमान तुलाधरर, पूर्णदास श्रेष्ठ, ठाकुरलाल मानन्धर, माणिकलाल श्रेष्ठ, निर्मलमान तुलाधर, कमलरत्न तुलाधर, सुग्मा तुलाधर, झुलेन्द्रमान प्रधान, चित्तरञ्जन नेपाली, गिरीधरलाल मानन्न्धर, अनुराज जोशी, तेजप्रकाश श्रेष्ठ आदि आदि । थ्व हे क्रमय् रुसी भाषाया सफू नेपालभाषाय् व नेपालभाषाया सफू रुसीभाषां.अनुवाद यानाः नेपालभाषाया प्रचार प्रसार यानादीम्ह विद्वान कृष्णप्रसाद श्रेष्ठया नां नं न्ह्यथनेबहः जू । अथेहे गुलिखय् च्वमिपिंसं थःपिनिगु कृति अंग्रेजी, नेपाली भाषां अनुवाद यानाः थःपिंसं हे पिकयादीगु दु ।

नेपालभाषाया सफू सरकारी तवरं नेपाली भाषं अनुवाद यानाः पिकायेगु ज्या वि.सं २०३१ सालय् तत्कालीन राजकीय प्रज्ञा—प्रतिष्ठानपाखें नेवारी लोकगीत नांगु सफूया प्रकाशन नं निसें न्ह्यात । थ्व नेवारी लोकगीत नांगु सफुलिइ भजन, सामाजिक म्ये, हासि, ख्यालि, बालगीत यानाः २६० पु नेपालभाषाया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व सफूया सम्पादन तव अनुवादया फुक्क ज्या तत्कालिन समाचारवाचक हरि श्रेष्ठं यानादीगु खः । बहुदल व्यवस्था लिपा नेपाल राजकीय प्रज्ञाप्रतिष्ठानय् ‘मातृभाषा विभाग’, ‘अनुवाद विभाग’ आदिं नेपाःया थीथी मातृभाषाया सफू पिकायेगु झ्वलय् नेपालभाषाया नं छु छुं सफू गथे नेवारी भाषाका केही आधुनिक कविता (वि.सं २०४९) नामं भाजु इन्द्र मालीया अनुवादन तथा सम्पादनय् नेपालभाषाया झिम्ह प्रतिनिधि कविपिनिगु ५५ पु कविता नेपाली भाषाय् अनुवाद जुयाः पिदनसा भाजु स्नेह साय्‌मिया अनुवाद व सम्पादनय् नेपालभाषाका समकालीन कविताया नामं ३३ पु नेपालभाषाया समकालीन कविपिनिगु (थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु) म्हतिं निपु निपु यानाः ६६ पु कविता नेपाली भाषं अनुवाद जुयाः पिदंगु दु । अथेहे प्रज्ञाप्रतिष्ठानया मातृभाषा विभाग पाखें वि.सं. २०७० इ मय्‌जु प्रेमशान्ति तुलाधरया नेपालभाषा साहित्यया इतिहास नांगु सफूया नेपाली भाषं अनुवाद जुयाः पिदंगु दु । अथे हे नेपाल जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठान पाखें पिदनीगु थुंगा नांगु सफुलिइ नं मेमेगु जनजातिपिनिगु कविताया नापं नेपालभाषाया छुं कविता नं नेपाली भाषं अनुवाद जुयाः पिदंगु दु ।

आधुनिककालय् वयाः नेपालभाषाया सफू जक थीथी भाषं अनुवाद यायेगु ज्या न्ह्याःगु मखुसे न्हापा स्वयाः तःगू भाषा अर्थात् संस्कृत व पालीभाषा नापं अंग्रेजी, नेपाली, हिन्दी, बर्मि, रुसी, जापानी, चेक आदि थीथी भाषाया सफू नेपालभाषाय् अनुवाद जुयाः पिदन । थथे पिदनेफुगुया मू कारण खुल्ला राजनैतिक वातावरण, अंग्रेजी शिक्षाया विकास व भूमण्डिलीकरण आदिया प्रभाव खः धायेमाः । थ्वहे कथं विश्वया थीथी भाय्‌या नांजाःपिं बाखंमिपिनिगु चर्चित बाखंया मुना आखे (ने.सं १०८५) नामं तीर्थराज तुलाधरया अनुवादन व चित्तधर हृदयया सम्पादनय् पिदनसा– गुलिभरया यात्रा छगूगु (ने.सं १०८५), गुलिभरया ब्राण्डिग नायग देशय् (ने.सं ११०५) नांगु विश्वप्रसिद्ध अंग्रेजी भाषाया नियात्राया सफू अमर बहादुर ताम्रकारया अनुवादय् पिदनसा झुलेन्द्रमान प्रधानं खलिल जिब्रानया जीवन दर्शन (ने.सं १०८६) नेपालभाषाय् अनुवाद यानाः दुतिना दिल । अथेहे हरिवंश राय बच्चनया हिन्दीभाषाया मधुशालायात दुर्गालाल श्रेष्ठं सुलिं (ने.सं११०८) या नामं नेपालभाषाय् हिलादिल । नेपाःया भिक्षुणी धम्मावत्तीया जीवनीयात कयाः बर्मीभाषं च्वयातःगु उपन्यासयात भिक्षु ज्ञानपुर्णिकं यःम्ह म्ह्याय् (ने.सं. १०९०)या नामं नेपालभाषाय् पिकयादिल । न्हापांखुसी सँय्‌भाय्‌या महायानि बौद्धग्रन्थयात भिक्षु सुमतिं नेपालभाषं अनुवाद यानाः पितहयादिलसा भाजु दुण्दबहादुर वज्राचायं पाली भाषाया महापरिनिर्वाण सुत (ने.सं. ११०९) इतिवृतक (ने.सं.११०२), मिलन्द प्रश्न ११०४ या नापं त्रिपिटकया तःधंगु सफू दीर्घनिकाय, मज्झिमनिकाय व संयुक्त निकाययात (ने.सं. १११०) नेपालभाषां अनुवाद यानाः पितहयादिल । चित्तरञ्जन नेपालीं खैयामया रुवाइ (ने.सं १०७७), वैत हे (ने.सं १०९२), मुद्राराक्षस नाटक (ने.सं १११०), स्वप्नवासवदता (ने.सं १११९) सफू नेपालभाषाय् अनुवाद यानाः दुतहयादिल । अथेहे सिद्धिचरणया नेपाली भाषं च्वयातःगु उवर्शी खण्डकाव्ययात नेवाःभाषं दुर्गालाल श्रेष्ठ व शान्तहर्ष वज्राचार्यपिंसं अनुवाद यानाः नेपालभाषाय् दुथ्याकादिल ।

नेपालभाषाय् अनुवाद साहित्य विकास यायेगु ज्याय् च्वसापासाया नं तःधंगु देन दु । च्वसापासां ई.सं १९८८ य् छगू अलग्ग हे अनुवाद विभाग चायेकाः टोयोटा फाउण्डेशनया ग्वाहालिं जापानिज भाषाया नापं मेमेगु भाषाया ६५ गुलिं मयाक सफू नेपालभाषा व नेपाली भाषाय् अनुवाद यानाः पिकाःगु दु । थथे च्वसापासां पिकाःगु छुं सफू खः – बी निभाः उपन्यास (११०४), जापानी न्हूबाखं (ने.सं ११०७), न्हू जापानी हाइकु (ने.सं ११०६), श्रीलंकाया न्हूबाखं (ने.सं.१११३), डाक्टरया कलाः उपन्यास (ने.सं.१११०), श्रीलंकाया न्यकँ बाखं (ने.सं.११०६) आदि । अथेहे च्वसापासां थ्व हे अनुवाद विभाग पाखें समकालिन च्वमिपिनिगु बाखं मुनाः An Anthology of Nepalbhasa (ई.सं १९९२) नामं नीनिपु समकालिन च्वमिपिनिगु बाखंया संग्रह व Contemporary Writing In Nepal Bhasa (ई.सं २०००) नामं साहित्यया प्यंगू विधा — कविता, नाटक, बाखं, निबन्ध ख्यःया प्रतिनिधि च्वमिपिनिगु झिंखुपु रचना अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः पिकाःगु दु । च्वसापासाया थ्व ज्यां अनुवादया सफू जक पिदंगु मखु न्हून्हूपिं तःम्ह अनुवादकपिं नं पिकाल । अथेहे बाखं दबुलिं थःगु बाखं दबू पत्रिकाया थीथी अंकय् पिदंगु बाखं मुनाः स्वंगू भाग यानाः अंग्रजीभाषाय् अनुवाद यानाः नेपालभाषाया बाखंया प्रचार प्रसारय् तिबः ब्यूगु दु ।

थथे आधुनिककालय् वयाः नेपालभाषाया दकलय् अप्वः सफू नेपाली भाषाय् अनुवाद जूगु दुसा, दकलय् अप्वः अंग्रेजी भाषाया सफू नेपालभाषाय् अनुवाद जूगु दु । आधुनिककालय् वयाः अनुवाद साहित्यया ख्यलय् न्हापा स्वयाः आपालं ज्या जूगु दुसां थुकी हे सन्तोष कायेगु अवस्था मदुनि । थौं अनुवाद साहित्यया ख्यलय् संख्यात्मक व गुणात्मक विकासया निंतिं आपालं ज्या यायेमाःगु दनि । 

प्राचीन संस्कृत साहित्यय् काव्ययात साहित्यया पर्याय कथं कायेगु याःसां थौं कवितात्मकता, लयात्मकता, संश्लिष्तताया गुण दुगु रचना विशेषयात जक काव्य कथं कायेगु याइ । थ्वहे कथं नेपालभाषाया आधुनिककालया काव्ययात संरचनागत रुपं कविता, महाकाव्य, खण्डकाव्य, गजल, मुक्तक, हाइकु व सनेट यानाः न्हय्‌ब्वय् ब्वथलाः अध्ययन यायेछिं ।

नेपालभाषा साहित्यय् आधुनिककालया शुरुवात गबलेनिसें जुल धयागु खँय् छगू मत खनेमदु । गुलिस्यां नेपालभाषाय् थासा आखःया परम्परा न्ह्यासांनिसें आधुनिककाल शुरु जूगु नालेगु याःगु दुसां गुलिस्यां २००७ सालया प्रजातन्त्र लिपा निसें नालेगु याःगु दु । मल्लकालिन साहित्य स्वयाः पाःगु सिद्धिदासकालिन साहित्ययात माध्यमिककालया साहित्य धकाः नाले धुसेंलि आधुनिककालया साहित्य धायेबलय् सिद्धिदासकालिन साहित्य स्वयाः अवश्य नं पाःगु जुइमाल । २००७ सालया राजनैतिक परिवर्तनं नेपाली जनतायात अभिव्यक्तिया स्वतन्त्रता जक बिउगु मखुसे विश्वया साहित्यिक गतिविधिनाप प्रत्यक्षरुपं परिचित जुइगु मौका नं बिल । थ्वहे कथं नेपालभाषाया साहित्यय् नं विधागत, विषयत तथा प्रवृतिगतरुपं नं सिद्धिदासकालिन साहित्य स्वयाः २००७ साल लिपाया साहित्यय् स्पष्ट रुपं हिउपाः खनेदत । तर थ्व हिउपाः २००७ न्ह्यः हे प्रारम्भ जुइधुंकूगु खः । भारतय् वःगु भाषिक साहित्यक जागरणं थनया युवातय्‌त नं भाषिक साहित्यिक चेतना थनाब्यूगु, दरवार हाइस्कूलया स्थापनां अंग्रेजी शिक्षाया नापं अंग्रेजी साहित्य नाप परिचित जुइकेब्यूगु, अंग्रेजी ब्वनेमफुपिंसं नं हिन्दी, बंगाली भाषाया सफू पत्रपत्रिका खुयाःखुयाः सुलाःसुलाः ब्वनेगु जूगुलिं पश्चिमी साहित्यय् पिदंगु न्हून्हूगु प्रयोग प्रवृतिया प्रभाव थनच्वंपिं स्रष्टापिंत नं लाइगु स्वभाविक हे जुल । थ्व हे कथं चित्तधर हृदयं ने.सं १०५३य् पद्य निकुञ्ज, हृदय कुसुम थें ज्याःगु पद्यसंग्रह कलकतां पिकायेधुंकूगु, ने.सं १०६१ अर्थात् नेपालभाषाया कविपिंत जेलय् तःगु इलंनिसें सिद्धिचरण श्रेष्ठ, हरिकृष्ण श्रेष्ठ, केदारमान व्यथित, धर्मरत्न यमि थेंज्याःपिं नेपाली भाषं जक च्वयाच्वंपिं च्वमिपिसं नं नेपालभाषां च्वसा न्ह्याकेगु याःगु खः ।थथेहे कवि वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया वसन्तवाणी, सन्ध्या थेंज्याःगु पश्चिमी शैलीया स्वच्छन्दवादी कविता तत्कालिन बुद्धधर्म व नेपालभाषा (ने.सं १०४७) पत्रिकाय् पिदंगु व थ्व स्वच्छन्दवादी धारायात तत्कालीन जेलय् लाःपिं कविपिंसं प्रवाहया रुपय् ब्वलंकल । चित्तधर ‘हृदय’, फत्तेबहादुरपिंसं पश्चिमी शैलीया आधुनिक बाखं नेपालभाषाय् नं दुतहयेगु छगू अभियान कथं न्ह्याकूगु फलत तत्कालीन धर्मदूत (ने.सं १०६४ बछला ९,१—२) पत्रिकाय् मोतिलक्ष्मी उपासिकाया लँ न्हू बाखं पिदन । लिपा चित्तधर हृदयया खुपु बाखंचा (ने.सं१०६७) बाखं संग्रह हे पिहांवल । नाटकय् नं चित्तधर हृदयया ह्वनागा (ने.सं१०६८) सफुलिइ शाक्यानी थेंज्याःगु आधुनिक छधाः प्याखं पिदन । लिपा सत्यमोहन जोशीया गौत्तम बुद्ध (ने.सं १०७०) छधाः प्याखं संग्रह हे पिहांवल ।

थथे ने.सं १०६० या दशक न्ह्यासांनिसें प्रवृतिगत रुपं नं काव्यय् ‘स्वच्छन्दवादी धारा’, बाखनय् ‘न्हू चीहाः बाखं’ (यःमभचल क्जयचत कतयचथ), नाटकय् ‘आधुनिक नाटक’या प्रयोग खनेदत । अथेहे न्हापा खनेमदुगु न्हून्हूगु साहित्यिक विधा गथे— महाकाव्य (चित्तधरया सुगत सौरभ, ने.सं. १०६९), निबन्ध (रत्नध्वजया तत्कालिन नेपाल पत्रिकाय् पिदंगु च्वयेगु छाय् ने.सं १०६५), समालोचना (धर्मोदय पत्रिकाय् धर्मोदयया कहानीत, ने.सं. १०६९) नांगु समालोचनाया च्वसु, आधुनिक नाटक (सुदर्शन श्रामणेरया अम्वपाली, ने.सं १०७५ पूधाः प्याखं) व उपन्यास (धुस्वां साय्मिया मिसा, ने.सं. १०७४), आदि ने.सं १०६१ पश्चात् नेपालभाषा साहित्यय् दुथ्यन । थुकथं नेपालभाषा साहित्यं ने.सं १०६० या दशक लिपा सीदयेक छगू न्हूगु मोड ज्वन । न्हून्हूगु साहित्यिक विधा पिदन । न्हापा खनेमदुगु आधुनिक कविता, आधुनिक बाखं, आधुनिक नाटक, निबन्ध, समालोचना आदि खनेदुगु जक मखु आपालं न्हून्हूपिं च्वमिपिं— धुस्वां साय्मि, ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य, शुदर्शन श्रामणेर, पूर्णवहादुर वैद्य, आनन्द जोशी, कमलप्रकाश मल्ल, माणिकलाल श्रेष्ठ, दुर्गालाल श्रेष्ठ प्रकाशकुमारी प्रधान, नारायणदेवी श्रेष्ठ आदि थेंज्याःपिं च्वमिपिं पिदन । थथेहे नेपालभाषा साहित्यय्— न्हून्हूपिं च्वमिपिं, न्हून्हूगु सफू, न्हून्हूगु साहित्यिक विधाया जक मखु न्हून्हूगु पत्रत्रिका गथे — धर्मोदय, नेपाल, पासा, झी, थौंकन्हे आदि । अथेहे न्हून्हूगु साहित्यिक संस्था गथे च्वसापासा, नेपालभाषा परिषद, साहित्य मन्दिर, विराट साहित्य सम्मेलन गुथि आदि, न्हून्हूगु भाषिक साहित्यिक गतिविधि– रेडियो नेपालं नेपालभाषां समाचार प्रसारण, हनुमानध्वाखाय् स्वन्हुयंकंया साहित्य सम्मेलन, श्रेष्ठ सिरपाःया स्थापना आदि थेंज्याःगु गतिविधि नं न्ह्यात । थ्वहे कथं ने.सं. १०६१ निसें नेपालभाषा साहित्यय् आधुनिककाल आरम्भ जूगु माने यानातःगु खः । थां थ्व आधुनिककालया साहित्ययात कालक्रम कथं नं खुगू कालय् — संक्रमणकाल, जेलकाल, पूर्व प्रजातन्त्रकाल, प्रजातन्त्रकाल, पञ्चायतकाल, बहुदल व्यवस्था लिपा यानाः अध्ययन याये छिंसा विधागतरुपं — काव्य, बाखं, निबन्ध, नाटक, समालोचना, उपन्यास कथं ब्वथलाः अध्ययन यायेगु परम्परा दु ।

आनन्द कुमार महर्जन अबु आशाकाजी महर्जन व मां तारादेवी महर्जनया कोखं ने.सं. ११०३ अनलागाः द्वादशी कुन्हु नागपुखू, नक्सालय् बूगु खः । डिप्लोमा तगिं अध्ययन यानादीम्ह वय्‌कः ग्राफिक डिजाइनया ज्या यानादी । वय्‌कलं रञ्जना लिपि प्रवर्द्धनया निंतिं क्यालिजात्रा अभियान न्ह्याकादिल । वय्‌कलं अनलाईन व एप्सया माध्यमं नेपाल लिपि, रञ्जना लिपि व नेपालभाषा स्यनेकने यायेत नेपाललिपि रञ्जना लिपि एप, नेपाल लिपि व रञ्जना लिपि एनिमेटेड ट्युटोरियल दयेकादीगु दु । वय्‌कलं ‘नोटोसान्स नेवाः युनिकोड फन्ट’ व ‘नित्या रञ्जना फन्ट’ दयेकेत प्राविधिक संयोजन यानादीगु दु । सामाजिक सञ्जालय् नेपाल लिपि व रञ्जना लिपि छ्यलाबुला व प्रवर्द्धन यायेत तिबः बियादीगु दु । वय्‌कलं नेपाल लिपि गुथिं पिथंगु रञ्जना लिपि वर्णमालाया निंतिं रञ्जना आखःग्वः दयेकादीगु दु । ‘हाम्रो पात्रो’या प्राविधिज्ञ जुयादीम्ह वय्‌कलं ‘हाम्रो पात्रो एपय्’ नेपालभाषा, नेवाः संस्कृति व नेपाल संवत् दुथ्याकेगु निंतिं मू भूमिका म्हितादीगु दु । क्यालिजात्रा फाउण्डेशनया नायः जुयादीम्ह वय्‌कःयात नेपाललिपि, रञ्जना लिपिया फन्ट व एप दयेकेत योगदान बियादीगुलिं नेपाल लिपि गुथि व येँ महानगरपालिकापाखें हनापौ देछाना सम्मान याःगु दु ।

बौ रुद्रकृष्ण कर्माचार्य व मां बेखामाया कर्माचार्यया क्वखं ने.सं. १०६९ यलया इलालखु इबहालय् साहित्यकार भाजु आनन्दकृष्ण कर्माचार्यया जन्म जूगु खः । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् वय्‌कःयात आनन्द भूमि कथं म्हस्यू । नेपालभाषा विषय कयाः एम.ए तक ब्वँज्या यानादीधुंकूम्ह भाजु भूमिया भाषा साहित्य ख्यलय् मू विधा कविता व निबन्ध खः । थीथी पत्रिकाय् थःगु मांभाय् नेपालभाषाय् कविता व निबन्ध च्वयाः पिथना झायाच्वनादीम्ह कर्माचार्यया न्हापांगु कविता छंगु लुमन्ति ने.सं. ११०५ खःसा व हे दँय् छंगु लुमन्ति नामं हे चिनाखँ मुना सफू नं पिथनादीगु दु । अथेहे वय्‌कःया मां बौपिंत लुमंकाः छिमिगु लुमन्ति नं पिदंगु । छगू इलय् वय्‌कः लोकसाहित्य परिषदया न्वकु नं जुइधुंकूम्ह खः ।

भाजु आनन्दमुनि बज्राचार्य बौ सिद्धिमुनि बज्राचार्य व मां कदमकुमारी बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०८६ स येँय् झोछेँ त्वालय् जूगु खः । ने.सं.११०२ स शान्तिविजय नांया पत्रिकाय् दकलय् न्हापां वय्‌कःयागु लुमन्ति मखु नांया कविता प्रकाशित जूगु खः । वय्‌कःया प्रकाशित कृति ई झीगु खः (बाखं पुचः ने.सं.११०३) खः । भाजु बज्राचार्यं नेपालभाषा सहित्यय् निबन्ध, बाखं व कविता च्वयेगु यानादी । वय्‌कः बुलुमि दँ पौया सम्पादक नं जुयादीधुंकूगु दु ।

येँया किलागः त्वालय् ने.सं. १०५४ य् मां चन्द्रमाया तुलाधर व अबु मोहनसिद्धि तुलाधरया कोखं जन्म जूम्ह आनन्दसिद्धि तुलाधर नेपालभाषाया छम्ह प्रगतिशील च्वमि खः । थ्वय्‌कःया साहित्यिक पलाः नच्चागु वैशय् हे न्ह्याःगु खः । ने.सं. १०७२–७३ साल पाखे थाय्मदु त्वालय् डा. कमलप्रकाश मल्ल, गम्भीमान मास्के, डा. हेरम्बबहादुर राजभण्डारी, अच्युतबहादुर राजभण्डारी, विश्वम्भरमान प्रधान लगायतया ल्याय्‌म्हपिसं न्ह्याकूग नेपाल विद्यार्थी साहित्य मण्डलया प्रभावं थम्हं नं च्वसा न्ह्याकादीगु खः । ने. सं. ११४० य् थ्वय्‌कःया बाखं, चिनाखं व लुमन्ति मुना सफू लिजः पिदंगु दु । थुगु सफुतिइ थः ल्हासा वनाबलय्‌या दुग्यंगु लुमन्ति च्वयाः न्ह्यब्वयादीगु दु, गुगु ल्हासा नेवाःतय्‌गु छगू दस्तावेज जूगु दु धाःसां छुं पाइमखु ।

बौद्ध धर्मय् नुगः क्वसाःम्ह थ्वय्‌कःया च्वसुइ बुद्ध शिक्षाया किचः लानाच्वंगु खंकेफइ । थ्वय्‌कःया बाखनं समसामयिक सामाजिक चित्रण यानाः ब्वमिया नुगलय् सकारात्मक सन्देश बिइत ताःलाःगु दु । थ्वय्‌कलं बाखं व चिनाखँया माध्यमं धार्मिक व सामाजिक अन्धपरम्पराया बिरोधय् आत्मचेतनां खंगु व स्वअनुभुतिं प्राप्त जूगु बिचाःयात प्वंकेगु यानादीगु दु । थ्वय्‌कःया हृदय परिवर्तन नांगु बाखं ने.सं. ११४२ स लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयपाखें जूगु बौद्ध बाखं प्रतियोगिताय् न्हाप लाःगु खः । थ्वय्‌कल ने.सं ११४३ कौलागा त्रयोदशीइ अनित्य थ्व संसारं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्ताया नापं सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु आनन्दसुन्दर श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कः तनहुं जिल्लाया सु.न.पा. वडा नं ४ दलेगौडाय् च्वनादी । वय्‌कः नेवाः भाय्, कला, साहित्य, संस्कृतिया संरक्षण व सम्बद्र्धनया ज्याय् सदां क्रियाशिल जुयादीम्ह व्यक्तित्व खः ।

भाजु आर.एस. दोस्तया नामं नेपालभाषाय् चिनाखँ, बाखं, प्याखं च्वयादीम्ह भाजुया वास्तविक नां रामशंकर शर्मा राजोपाध्याय खः । येँय् न्हाय्‌कंत्वालय् ने.सं. १०५४ स जन्मजुयादीम्ह वय्‌कःया बौया नां जगतेश्वरराज शर्मा राजोपाध्याय व मांया नां प्राणेश्वरीदेवी शर्मा राजराजोपाध्याय खः । संस्कृतय् बि.ए. शास्त्री यानादीम्ह भाजु दोस्तया नेपालभाषाय् न्हापांगु रचना इताः नांया चिनाखँ थौंकन्हे पत्रिकाय् ने.सं.१०७३ स पिदंगु खः । भाजु दोस्तजुया पिदंगु कृति खः नुगः किपा (कविता, ने.सं.१०८१) खः ।

वय्‌कलं ने.सं १०७५ स पिदंगु ब्याहांचुलि नांया पत्रिकाया सम्पादन यानादीगु दु ।