प्राचीन संस्कृत साहित्यय् काव्ययात साहित्यया पर्याय कथं कायेगु याःसां थौं कवितात्मकता, लयात्मकता, संश्लिष्तताया गुण दुगु रचना विशेषयात जक काव्य कथं कायेगु याइ । थ्वहे कथं नेपालभाषाया आधुनिककालया काव्ययात संरचनागत रुपं कविता, महाकाव्य, खण्डकाव्य, गजल, मुक्तक, हाइकु व सनेट यानाः न्हय्‌ब्वय् ब्वथलाः अध्ययन यायेछिं ।

नेपालभाषा साहित्यय् आधुनिककालया शुरुवात गबलेनिसें जुल धयागु खँय् छगू मत खनेमदु । गुलिस्यां नेपालभाषाय् थासा आखःया परम्परा न्ह्यासांनिसें आधुनिककाल शुरु जूगु नालेगु याःगु दुसां गुलिस्यां २००७ सालया प्रजातन्त्र लिपा निसें नालेगु याःगु दु । मल्लकालिन साहित्य स्वयाः पाःगु सिद्धिदासकालिन साहित्ययात माध्यमिककालया साहित्य धकाः नाले धुसेंलि आधुनिककालया साहित्य धायेबलय् सिद्धिदासकालिन साहित्य स्वयाः अवश्य नं पाःगु जुइमाल । २००७ सालया राजनैतिक परिवर्तनं नेपाली जनतायात अभिव्यक्तिया स्वतन्त्रता जक बिउगु मखुसे विश्वया साहित्यिक गतिविधिनाप प्रत्यक्षरुपं परिचित जुइगु मौका नं बिल । थ्वहे कथं नेपालभाषाया साहित्यय् नं विधागत, विषयत तथा प्रवृतिगतरुपं नं सिद्धिदासकालिन साहित्य स्वयाः २००७ साल लिपाया साहित्यय् स्पष्ट रुपं हिउपाः खनेदत । तर थ्व हिउपाः २००७ न्ह्यः हे प्रारम्भ जुइधुंकूगु खः । भारतय् वःगु भाषिक साहित्यक जागरणं थनया युवातय्‌त नं भाषिक साहित्यिक चेतना थनाब्यूगु, दरवार हाइस्कूलया स्थापनां अंग्रेजी शिक्षाया नापं अंग्रेजी साहित्य नाप परिचित जुइकेब्यूगु, अंग्रेजी ब्वनेमफुपिंसं नं हिन्दी, बंगाली भाषाया सफू पत्रपत्रिका खुयाःखुयाः सुलाःसुलाः ब्वनेगु जूगुलिं पश्चिमी साहित्यय् पिदंगु न्हून्हूगु प्रयोग प्रवृतिया प्रभाव थनच्वंपिं स्रष्टापिंत नं लाइगु स्वभाविक हे जुल । थ्व हे कथं चित्तधर हृदयं ने.सं १०५३य् पद्य निकुञ्ज, हृदय कुसुम थें ज्याःगु पद्यसंग्रह कलकतां पिकायेधुंकूगु, ने.सं १०६१ अर्थात् नेपालभाषाया कविपिंत जेलय् तःगु इलंनिसें सिद्धिचरण श्रेष्ठ, हरिकृष्ण श्रेष्ठ, केदारमान व्यथित, धर्मरत्न यमि थेंज्याःपिं नेपाली भाषं जक च्वयाच्वंपिं च्वमिपिसं नं नेपालभाषां च्वसा न्ह्याकेगु याःगु खः ।थथेहे कवि वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया वसन्तवाणी, सन्ध्या थेंज्याःगु पश्चिमी शैलीया स्वच्छन्दवादी कविता तत्कालिन बुद्धधर्म व नेपालभाषा (ने.सं १०४७) पत्रिकाय् पिदंगु व थ्व स्वच्छन्दवादी धारायात तत्कालीन जेलय् लाःपिं कविपिंसं प्रवाहया रुपय् ब्वलंकल । चित्तधर ‘हृदय’, फत्तेबहादुरपिंसं पश्चिमी शैलीया आधुनिक बाखं नेपालभाषाय् नं दुतहयेगु छगू अभियान कथं न्ह्याकूगु फलत तत्कालीन धर्मदूत (ने.सं १०६४ बछला ९,१—२) पत्रिकाय् मोतिलक्ष्मी उपासिकाया लँ न्हू बाखं पिदन । लिपा चित्तधर हृदयया खुपु बाखंचा (ने.सं१०६७) बाखं संग्रह हे पिहांवल । नाटकय् नं चित्तधर हृदयया ह्वनागा (ने.सं१०६८) सफुलिइ शाक्यानी थेंज्याःगु आधुनिक छधाः प्याखं पिदन । लिपा सत्यमोहन जोशीया गौत्तम बुद्ध (ने.सं १०७०) छधाः प्याखं संग्रह हे पिहांवल ।

थथे ने.सं १०६० या दशक न्ह्यासांनिसें प्रवृतिगत रुपं नं काव्यय् ‘स्वच्छन्दवादी धारा’, बाखनय् ‘न्हू चीहाः बाखं’ (यःमभचल क्जयचत कतयचथ), नाटकय् ‘आधुनिक नाटक’या प्रयोग खनेदत । अथेहे न्हापा खनेमदुगु न्हून्हूगु साहित्यिक विधा गथे— महाकाव्य (चित्तधरया सुगत सौरभ, ने.सं. १०६९), निबन्ध (रत्नध्वजया तत्कालिन नेपाल पत्रिकाय् पिदंगु च्वयेगु छाय् ने.सं १०६५), समालोचना (धर्मोदय पत्रिकाय् धर्मोदयया कहानीत, ने.सं. १०६९) नांगु समालोचनाया च्वसु, आधुनिक नाटक (सुदर्शन श्रामणेरया अम्वपाली, ने.सं १०७५ पूधाः प्याखं) व उपन्यास (धुस्वां साय्मिया मिसा, ने.सं. १०७४), आदि ने.सं १०६१ पश्चात् नेपालभाषा साहित्यय् दुथ्यन । थुकथं नेपालभाषा साहित्यं ने.सं १०६० या दशक लिपा सीदयेक छगू न्हूगु मोड ज्वन । न्हून्हूगु साहित्यिक विधा पिदन । न्हापा खनेमदुगु आधुनिक कविता, आधुनिक बाखं, आधुनिक नाटक, निबन्ध, समालोचना आदि खनेदुगु जक मखु आपालं न्हून्हूपिं च्वमिपिं— धुस्वां साय्मि, ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य, शुदर्शन श्रामणेर, पूर्णवहादुर वैद्य, आनन्द जोशी, कमलप्रकाश मल्ल, माणिकलाल श्रेष्ठ, दुर्गालाल श्रेष्ठ प्रकाशकुमारी प्रधान, नारायणदेवी श्रेष्ठ आदि थेंज्याःपिं च्वमिपिं पिदन । थथेहे नेपालभाषा साहित्यय्— न्हून्हूपिं च्वमिपिं, न्हून्हूगु सफू, न्हून्हूगु साहित्यिक विधाया जक मखु न्हून्हूगु पत्रत्रिका गथे — धर्मोदय, नेपाल, पासा, झी, थौंकन्हे आदि । अथेहे न्हून्हूगु साहित्यिक संस्था गथे च्वसापासा, नेपालभाषा परिषद, साहित्य मन्दिर, विराट साहित्य सम्मेलन गुथि आदि, न्हून्हूगु भाषिक साहित्यिक गतिविधि– रेडियो नेपालं नेपालभाषां समाचार प्रसारण, हनुमानध्वाखाय् स्वन्हुयंकंया साहित्य सम्मेलन, श्रेष्ठ सिरपाःया स्थापना आदि थेंज्याःगु गतिविधि नं न्ह्यात । थ्वहे कथं ने.सं. १०६१ निसें नेपालभाषा साहित्यय् आधुनिककाल आरम्भ जूगु माने यानातःगु खः । थां थ्व आधुनिककालया साहित्ययात कालक्रम कथं नं खुगू कालय् — संक्रमणकाल, जेलकाल, पूर्व प्रजातन्त्रकाल, प्रजातन्त्रकाल, पञ्चायतकाल, बहुदल व्यवस्था लिपा यानाः अध्ययन याये छिंसा विधागतरुपं — काव्य, बाखं, निबन्ध, नाटक, समालोचना, उपन्यास कथं ब्वथलाः अध्ययन यायेगु परम्परा दु ।

आनन्द कुमार महर्जन अबु आशाकाजी महर्जन व मां तारादेवी महर्जनया कोखं ने.सं. ११०३ अनलागाः द्वादशी कुन्हु नागपुखू, नक्सालय् बूगु खः । डिप्लोमा तगिं अध्ययन यानादीम्ह वय्‌कः ग्राफिक डिजाइनया ज्या यानादी । वय्‌कलं रञ्जना लिपि प्रवर्द्धनया निंतिं क्यालिजात्रा अभियान न्ह्याकादिल । वय्‌कलं अनलाईन व एप्सया माध्यमं नेपाल लिपि, रञ्जना लिपि व नेपालभाषा स्यनेकने यायेत नेपाललिपि रञ्जना लिपि एप, नेपाल लिपि व रञ्जना लिपि एनिमेटेड ट्युटोरियल दयेकादीगु दु । वय्‌कलं ‘नोटोसान्स नेवाः युनिकोड फन्ट’ व ‘नित्या रञ्जना फन्ट’ दयेकेत प्राविधिक संयोजन यानादीगु दु । सामाजिक सञ्जालय् नेपाल लिपि व रञ्जना लिपि छ्यलाबुला व प्रवर्द्धन यायेत तिबः बियादीगु दु । वय्‌कलं नेपाल लिपि गुथिं पिथंगु रञ्जना लिपि वर्णमालाया निंतिं रञ्जना आखःग्वः दयेकादीगु दु । ‘हाम्रो पात्रो’या प्राविधिज्ञ जुयादीम्ह वय्‌कलं ‘हाम्रो पात्रो एपय्’ नेपालभाषा, नेवाः संस्कृति व नेपाल संवत् दुथ्याकेगु निंतिं मू भूमिका म्हितादीगु दु । क्यालिजात्रा फाउण्डेशनया नायः जुयादीम्ह वय्‌कःयात नेपाललिपि, रञ्जना लिपिया फन्ट व एप दयेकेत योगदान बियादीगुलिं नेपाल लिपि गुथि व येँ महानगरपालिकापाखें हनापौ देछाना सम्मान याःगु दु ।

आनन्द जोशीया कविता, कविताया ताल्जुइ नांगु सफू आधुनिक कवि आनन्द जोशीया स्वंगूगु कविता संग्रह खः तर थ्व संग्रह न्हापालिपा स्वयाः भचा बिस्कंगु संग्रह खः । ने.सं ११२७ स रुवरिक येँ पाखें पिदंगु थ्व सफुलिइ आनन्द जोशीया कविता यात्राया झ्वलय् ने.सं १०८३ —१०९६ य् रचना जूगु तर न्हापायागु कविता संग्रह विस्थापित जि जि मखु व कोशल्वहं संग्रहय् दुमथ्याःगु कविता दुथ्याकातःगु दु । थ्व बाहेक सफूया शिर्षकय् घानाच्वंगु कविताया ताल्जुइ धैगु खँपुयात सार्थकता बीकथं गुम्ह समक्षिकपिनिगु, कवि आनन्द जोशीया कविता सम्बन्धी समिक्षात्मक विवेचना नं दुथ्याकातःगु दु । थुकी दुथ्याःपिं समिक्षकपिनिगु धापू कथं कवि आनन्द जोशी थः म्वानाच्वनागु ईया छगू दस्तावेज खः, विद्रोहया छगू सः खः । उकिं वय्‌क:या कविताया अध्ययन मजुइकं समकालीन कविताया अध्ययन पूवनी मखु ।

बौ रुद्रकृष्ण कर्माचार्य व मां बेखामाया कर्माचार्यया क्वखं ने.सं. १०६९ यलया इलालखु इबहालय् साहित्यकार भाजु आनन्दकृष्ण कर्माचार्यया जन्म जूगु खः । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् वय्‌कःयात आनन्द भूमि कथं म्हस्यू । नेपालभाषा विषय कयाः एम.ए तक ब्वँज्या यानादीधुंकूम्ह भाजु भूमिया भाषा साहित्य ख्यलय् मू विधा कविता व निबन्ध खः । थीथी पत्रिकाय् थःगु मांभाय् नेपालभाषाय् कविता व निबन्ध च्वयाः पिथना झायाच्वनादीम्ह कर्माचार्यया न्हापांगु कविता छंगु लुमन्ति ने.सं. ११०५ खःसा व हे दँय् छंगु लुमन्ति नामं हे चिनाखँ मुना सफू नं पिथनादीगु दु । अथेहे वय्‌कःया मां बौपिंत लुमंकाः छिमिगु लुमन्ति नं पिदंगु । छगू इलय् वय्‌कः लोकसाहित्य परिषदया न्वकु नं जुइधुंकूम्ह खः ।

भाजु आनन्दमुनि बज्राचार्य बौ सिद्धिमुनि बज्राचार्य व मां कदमकुमारी बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०८६ स येँय् झोछेँ त्वालय् जूगु खः । ने.सं.११०२ स शान्तिविजय नांया पत्रिकाय् दकलय् न्हापां वय्‌कःयागु लुमन्ति मखु नांया कविता प्रकाशित जूगु खः । वय्‌कःया प्रकाशित कृति ई झीगु खः (बाखं पुचः ने.सं.११०३) खः । भाजु बज्राचार्यं नेपालभाषा सहित्यय् निबन्ध, बाखं व कविता च्वयेगु यानादी । वय्‌कः बुलुमि दँ पौया सम्पादक नं जुयादीधुंकूगु दु ।

येँया किलागः त्वालय् ने.सं. १०५४ य् मां चन्द्रमाया तुलाधर व अबु मोहनसिद्धि तुलाधरया कोखं जन्म जूम्ह आनन्दसिद्धि तुलाधर नेपालभाषाया छम्ह प्रगतिशील च्वमि खः । थ्वय्‌कःया साहित्यिक पलाः नच्चागु वैशय् हे न्ह्याःगु खः । ने.सं. १०७२–७३ साल पाखे थाय्मदु त्वालय् डा. कमलप्रकाश मल्ल, गम्भीमान मास्के, डा. हेरम्बबहादुर राजभण्डारी, अच्युतबहादुर राजभण्डारी, विश्वम्भरमान प्रधान लगायतया ल्याय्‌म्हपिसं न्ह्याकूग नेपाल विद्यार्थी साहित्य मण्डलया प्रभावं थम्हं नं च्वसा न्ह्याकादीगु खः । ने. सं. ११४० य् थ्वय्‌कःया बाखं, चिनाखं व लुमन्ति मुना सफू लिजः पिदंगु दु । थुगु सफुतिइ थः ल्हासा वनाबलय्‌या दुग्यंगु लुमन्ति च्वयाः न्ह्यब्वयादीगु दु, गुगु ल्हासा नेवाःतय्‌गु छगू दस्तावेज जूगु दु धाःसां छुं पाइमखु ।

बौद्ध धर्मय् नुगः क्वसाःम्ह थ्वय्‌कःया च्वसुइ बुद्ध शिक्षाया किचः लानाच्वंगु खंकेफइ । थ्वय्‌कःया बाखनं समसामयिक सामाजिक चित्रण यानाः ब्वमिया नुगलय् सकारात्मक सन्देश बिइत ताःलाःगु दु । थ्वय्‌कलं बाखं व चिनाखँया माध्यमं धार्मिक व सामाजिक अन्धपरम्पराया बिरोधय् आत्मचेतनां खंगु व स्वअनुभुतिं प्राप्त जूगु बिचाःयात प्वंकेगु यानादीगु दु । थ्वय्‌कःया हृदय परिवर्तन नांगु बाखं ने.सं. ११४२ स लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयपाखें जूगु बौद्ध बाखं प्रतियोगिताय् न्हाप लाःगु खः । थ्वय्‌कल ने.सं ११४३ कौलागा त्रयोदशीइ अनित्य थ्व संसारं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्ताया नापं सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु आनन्दसुन्दर श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कः तनहुं जिल्लाया सु.न.पा. वडा नं ४ दलेगौडाय् च्वनादी । वय्‌कः नेवाः भाय्, कला, साहित्य, संस्कृतिया संरक्षण व सम्बद्र्धनया ज्याय् सदां क्रियाशिल जुयादीम्ह व्यक्तित्व खः ।

ने.सं. ११३५ य् ख्वपया कुतः पिकाकःया लुखां पिदंगु आपुलुखं लूगु निभाः रोशनकुमार राजभण्डारीं च्वयादीगु गजल संग्रह खः । थ्व संग्रहय् ६० पु गजल दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी अप्वः धयाथें राजनैतिक विसंगति, विकृति न्हंकेमाःगु, देशय् हिउपाः हयेमाःगु लिसें समाजया थीथी विसंगतिया चित्रण दुगु गजल दुथ्यानाच्वंगु दु ।

भाजु आर.एस. दोस्तया नामं नेपालभाषाय् चिनाखँ, बाखं, प्याखं च्वयादीम्ह भाजुया वास्तविक नां रामशंकर शर्मा राजोपाध्याय खः । येँय् न्हाय्‌कंत्वालय् ने.सं. १०५४ स जन्मजुयादीम्ह वय्‌कःया बौया नां जगतेश्वरराज शर्मा राजोपाध्याय व मांया नां प्राणेश्वरीदेवी शर्मा राजराजोपाध्याय खः । संस्कृतय् बि.ए. शास्त्री यानादीम्ह भाजु दोस्तया नेपालभाषाय् न्हापांगु रचना इताः नांया चिनाखँ थौंकन्हे पत्रिकाय् ने.सं.१०७३ स पिदंगु खः । भाजु दोस्तजुया पिदंगु कृति खः नुगः किपा (कविता, ने.सं.१०८१) खः ।

वय्‌कलं ने.सं १०७५ स पिदंगु ब्याहांचुलि नांया पत्रिकाया सम्पादन यानादीगु दु ।