किकिंपा दुर्लभलाल सिंहया चिबाखं सफू खः । थुकिइ पीपु चिबाखं मुनातःगु दु । थ्व सफू च्वसापासां ने.सं. १०९१ य् पिथंगु खः । भचा धयाः नं कुगाक्क धायेगु हे चिबाखं च्वमि दुर्लभलाल सिंहया विशेषता जूगु दु । थ्व हे खँ पिकाकः च्वसापासां न्ह्यथंगु दु ।

चिबाखंमिं थःगु जःखः खंगु, चायेकूगु, भोगे याःगु स्थिति व परिस्थितियात चिबाखंया रूपय् झीगु न्ह्यःने ब्वयाहयादीगु खः । छम्ह कलाः मयःम्ह भाःतयात नं कलाः मचाबूलय् छुं जुइगु खः ला धकाः धन्दा जूगु अले कि मांम्ह कि मचायात जक म्वाके फइ धयागु खँ न्यंबलय् काचाकाचां वनाः मांम्हेसित हे म्वाकि धकाः हाःवंगु वया नुगः धयागु बाखं खः । अथे हे तां हे मदयेकुसें ध्यबा नल । तां चुइकल धकाः हानं मेगु तां दयेके धकाः मन्त्रालययाके दां फ्वंगु खँय् विशेषज्ञया जाँच जुल, तर विशेषज्ञं खँ मिले यानाः ताँ मदु दयेकेमाःगु खः धकाः रिपोर्ट बिल । तर न्यनेमाःम्ह मनुखं नं न्यनेमफु । थ्व ताँ नांगु चिबाखं जुल । ध्यबा मदुसां इज्जत दु धकाः हालाजूम्ह मनू अय्लाःगुलु जुयाः लँय् क्वःदल, मोटर जाम जुल । अय्लाःगुलु क्वःदलाः लँ जाम जुल धकाः बुखँ तकं पिदन । थ्व इज्जत खःला बेइज्जत धयागु न्ह्यसः लुइगु बाखं इज्जत खः । थुकथं स्थिति, परिस्थिति व मनूतय्‌के खनेदुगु संगति, असंगति, अवस्था व व्यवस्थायात थुगु चिबाखनय् स्याचुक न्ह्यब्वयातःगु दु ।

किचः अनिश शाक्यं च्वयादीगु पीप्यपु गजलया संग्रह खः । थुगु गजल संग्रह ने.सं. ११३४ य् कुतः पिकाकःपाखें प्रकाशन जूगु खः । थुकी मतिना, मांभाय्, देय्‌या च्यूताः, समाजया विरक्ति, जिन्दगीया स्याःचाः विषययात कयाः च्वयातःगु गजल दुसा अप्वः थें गजल मतिना बारे च्वयातःगु दु ।

किपूया इन्द्रायणी जात्रा श्रीकृष्ण महर्जनं च्वयादीगु जात्रा सम्बन्धी सफू खः । न्हूजः सांस्कृतिक पुचः किपूपाखें ने.सं. ११२३ दँय् पिथंगु थ्व सफुलिइ किपूया इन्द्रायणी जात्रा लिसे सम्बन्धीत च्वसुत दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी इन्द्रायणी जात्राबलय् हालीगु म्ये निसें कयाः जात्राया म्हसीका, जात्रालिसे सम्बन्धीत न्यँकँ बाखं यानाः मुक्कं झिंखुपु च्वसु दुथ्याकातःगु दु ।

किपूया सी संस्कार सफूया च्वमि भाजु वज्रमुनि वज्राचार्य खः । थुगु सफू ने.सं.११३७ य् स्थानीय भाषा विकास उप—समिति, कीर्तिपुर नगरपालिकापाखें पिदंगु खः । थ्व सफू संस्कृति विधानाप स्वापू दुगु सफू खः । थुकी किपूया म्हसीका, सी संस्कार म्हसीका, किपूया सी संस्कार, संस्कारया सामाजिक मान्यता, सी संस्कारय् माःपिं, सी मुयेधुंकाःया संस्कार व सीनाप स्वापू दुगु नखःचखः व थाय् यानाः न्हय्गू अध्यायय् ब्वथलातःगु दु । मुक्कं १०३ पौ दुगु थ्व सफूया मू आज्जु धैगु सीधुंकाः नेवाःतय्‌सं छुछु संस्कारया ज्या यानाच्वंगु दु धयागु थुइके बीगु खः ।

ने.सं. १०९१ दिल्लाथ्व तृतीया कुन्हु ख्वपया ग्वःमरि त्वालय् बूम्ह किरणकुमार रंजितया साहित्यिक नां किरण केन खः । अमेरिकाया वाशिङ्गटन डि.सी.इ क्थकतझ ब्मmष्लष्कतचबतयच जुयाः ज्या यानाच्वनादीम्ह किरण केन रंजित अमेरीकाय् नेवाः जाति, नेपालभाषा तथा नेवाः संस्कृति प्रचार प्रसार यायेगु ज्याय् संलग्न जुयाच्वनादीम्ह छम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । वय्‌कलं नेपालय् च्वनादीबले छुं च्वसुत च्वयेगु यानादीसां नेवाः जाति नेपालभाषाया निंतिं ज्या यायेगु जोश धाःसा वय्‌कःयात अमेरिका वनेधुंकाः जागृत जुल । वय्‌कः अमेरिकाय् वने धुंकाः नेवाः तजिलजि, नेवाः संस्कृति, नेपालभाषा साहित्ययात विदेशय् म्हसीकेबीगु निंतिं अमेरिकाय् थीथी नेवाः संस्था लिसे आवद्ध जुयाः ज्या यायेगुया नापं थम्हं नं थीथी संस्था पलिस्था यायेगु ज्या यानादिल । गथे—  सन् १९९६ सालय् संयुक्त राज्य अमेरिकाया टेक्सास राज्यया कोर्सिकाना (Corsicana) धाःगु थासय् च्वंगु नभारो कलेज (Navarro Coege) य् Neplese Students Associationया पलिस्था यानाः थः हे संस्थापक न्वकु जुयाः थीथी राष्ट्रं ब्वनेत वःपिं विद्यार्थीपिंत नेपाल व नेवाः संस्कृति म्हसीकेत ग्वाहालि यानादिल । अनं लिपा सन् १९९९स् टेक्सासय् Nepalese Society Texas पलिस्था याना थः संस्थापक ल्यू छ्याञ्जे जुयाः ज्या यानादिल । सन् २००४ स् नभारो कलेज, कोर्सिकानाय् ब्वंपिं विद्यार्थीपिं जानाः ड्यालस गुठी पलिस्था यानाः नेवाःतय्‌त छप्पं छधी जुइगु व झीगु भाषा व संस्कृतियात थकायेत हःपाः बीगु ज्या यानादिल । नेपाल संवत ११२६ (इ.सं.२००५)य् टेक्सास राज्यया शहरय् नेवाः कल्चरल एसोसियसन अफ टेक्सासया संस्थापक न्वकु जुयाः वय्‌कलं थ्व संस्था मार्फत अमेरिकाय् नेवाःतय्‌त म्हसीका बीगु थीथी ज्याझ्वः न्ह्याकादिल । अथेहे सन् २००१ सालय् अमेरिकाया मेरिल्याण्ड राज्यय् पलिस्था जूगु नेवाः संस्था नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिकाया सन् २०१६ निसें Nepal Country Coordinator जुयाः उगु संस्थाया ख्वाःपौ लसकुसया सम्पादकपिं मध्ये छम्ह जुयाः थौंतक ज्या यानाच्वनादीगु दु ।

थथे थःगु मांभाय् प्रति अतिकं माया दुम्ह भाजु किरन लिपा नेपाः झायाः नेपालभाषा केन्द्रीय विभागपाखें नेपालभाषाय् एम.ए. यानादील । थथे नेपालय् नं ने.सं. ११३८ निसें स्वदँ तक नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् ब्वनादीबलय् अन नं विद्यार्थीतय्‌गु पुचः लुमन्ति दबूया नायः जुयाः स्वंगू अंक तक लुमन्ति दबू सफू पिथनादिल । वय्‌कलं थःगु मिहेनतया कदर स्वरुप योगवीर सिंह अनुसन्धान सिरपाः (ने.सं.११४२), सत्यहेरा अनुसन्धान सिरपाः त्याकेत नं ताःलाःगु दु ।

अथेहे वय्‌कलं अमेरिका लगायत नेपालं पिदनीगु थीथी पत्रिकाय् हाइकु, स्वनिगःया छत्वाःचा इतिहास, झिपु हाइकु, त्रास बाखं, अमेरिकाय् नेवाः उपस्थिति आदि विषयया च्वसु पिकयाः, नेवाः पहिचान थीथी आह्वान विषयस कार्यपत्र प्रस्तुत यानाः थःगु सिर्जनात्मक सशक्तता नं ब्वयादीगु दु । सफूया रुपय् थ्वय्‌कःया तन्त्राख्यान (ने.सं ११४१), अमेरिकाय् नेवाः प्रकाशन (ने.सं ११४१) पिदंगु दु । नेपालय् च्वनाः नं भाजु किरण केनं Newa Organization of America या दुजः, World Newa Organization या Country Coordinator व लोकसाहित्य परिषदया दुजः जुयाः थःगु भाषा साहित्यया ज्यायात निरन्तरता हे बियाच्वनादीगु दु ।

बाः देवरत्न शाक्य व मां मोहनमाया शाक्यया क्वखं यलया नकबही त्वालय् ने.सं. १०७१ कृष्णाष्टमी कुन्हु भाषिक अभियन्ता व साहित्यकार भाजु किरण शाक्यया जन्म जूगु खः । भाजु शाक्यं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीगु विधा चिनाखँ व बाखं खः । वय्‌कःया न्हापांगु च्वसु वि.सं. २०४८ य् थःगु हे सम्पादकत्वय् नेपाल ल क्याम्पसं पिहांवःगु अमू दँपौ ल्याः ३ य् पिदंगु खः । गुथि संस्थानया प्रशासकीय अधिकृत जुयाः ज्या यानादीम्ह वय्‌कलं थौं नं नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् चिनाखँ, चिबाखं आदि थीथी पत्रिकाय् पिथना सक्रिय रूप मां भाय्‌या सेवा यानाच्वनादीगु दु ।

बुद्धिजम पाखे स्नातकोत्तर व कानून शास्त्रय् स्नातक जुयादीम्ह वय्‌कलं नेवाः म्हसिका व नेवाः हक अधिकारया निंतिं नं आपालं ज्या यानादीगु दु । नेपालभाषा मंकाः खलः यलया नायः जुयाः थीथी आन्दोलनया नेतृत्व यानादीम्ह वय्‌कः नेपालभाषाया छम्ह भाषिक अभियन्ताया नापं भाषिक न्ह्यलुवाः नं खः ।

भाजु किरण साय्‌मिया पूवंगु नां किरण कुमार मानन्धर खः । वय्‌कःया मांया नां न्हुछेमाया मानन्धर व बाःया नां कृष्णदास मानन्धर खः । वय्‌कःया जन्म ने.सं.१०७६ श्रावण शुक्लपक्ष द्वादशी कुन्हु जूगु खः ।

परोपकार पत्रिकाय् बि.सं. २०२८ स पिदंगु परोपकार नांया कविता वय्‌कःया न्हापां प्रकाशित रचना खः । नेपालभाषाय् बिशेष यानाः म्येँ च्वयेगु व म्ये हालेगुलिइ वय्‌कः सक्रिय । वय्‌कलं कविता नं च्वयादी । वय्‌कलं च्वयादीगु म्ये थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदना च्वं । वय्‌कः झी झी थ्वः कालिमाति पाखें प्रकाशित जुइगु तय्‌जु पत्रिकाया दुजः खः । अले झीझी थ्वः संस्थाया छ्यान्जे नं खः । वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलः येँया ग्वाहालि पुचःया दुजः नं खः ।

वय्‌कः नेपालभाषा उत्थानया ज्याय् सक्रियम्ह अभियन्ता खः । बि.सं.२०४२ सालय् जूगु आम चुनावय् नेपालभाषा मंकाः खलःया नायः भाजु पद्मरत्न तुलाधरं पंचायतया दुने पंचायत विरोधी उम्मेदवार जुयाः बसन्तपुली बियादीगु कालजयी भाषणया रेकर्ड यानाः देय्‌न्यंक न्यंकादीम्ह व्यक्तित्व नं थ्वय्‌कः खः ।