च्वमि सम्पादक कुमारधर शर्मा ज्ञानी’या जन्म वि.सं. १९९८ जेठ १२ गते यलय् बौ चक्रधर शर्मा आचार्य व मां चक्रेश्वरीदेवी (रमावाणीदेवी) शर्माया कोखं जूगु खः । दकलय् न्हापां संस्कृत भाषां लिच्छवि शिलालेख (वि.सं.२००९)या प्रकाशन यानादीम्ह वय्‌कलं थीथी धार्मिक ग्रन्थत नेपालभाषां अनुवाद यानाः प्रकाशन यानादीगु दु । वय्‌कलं खस नेपालीं भावानुवाद सहित शिवरात्री पर्वकथा (ने.सं. १०९७), गीतगोविन्द म्ये (वि.सं. २०५६) अनुवाद व सम्पादन यानाः पिथनादीगु दु । अथेहे शुक्र–गंगा–दशरथ–धर्म (ने.सं. ११०८) पिथनादीगु दु । थीथी स्तोत्र ग्रन्थत नं पिथनादीधुंकूम्ह वय्‌कलं स्थानीय कथं तःगू सम्मान व सिरपाः लःल्हाना कयादीधुंकूगु दु ।

कुमारी पूधाः प्याखं ज्ञानकाजी मानन्धरं च्वयादीगु खः । ने.सं. ११२३ यंलाबलय् सुखबेती नालदुवाःपाखें पिदंगु खः । प्यंगू लु दुगु प्याखनय् पौराणिक बाखं चण्डेश्वरीनापं कुमारीया थीथी रुपया वर्णन यानातःगु दु ।

कुमारी नेवाः न्ह्यलुवाः, उपन्यासकार भाजु मल्ल के सुन्दरं च्वयादीगु उपन्यास खः । थ्व उपन्यास ने.सं.११४३ स एड् जोन प्रा.लि पाखें प्रकाशित जूगु खः ।

थ्व उपन्यासय् सत्य व असत्यया द्वन्द्वया दथुइ स्वनिगःया रक्षाया निंतिं थःगु मतिनायात बलिदान बियाः कुमारीद्यःया नारी शक्ति गथे प्रज्ज्वलित जुल धयागु झीगु समाजय् प्रचलित बाखंयात उपन्यासकार मल्ल के सुन्दरजुं कौशलतापूर्वक न्ह्यब्वयादीगु दु । लिसें थ्व उपन्यासय् नेपालमण्डलया आराध्यदेवी वज्रदेवीया पुलांगु बाखंया लिधंसाय् नेवाः समाजया जीवनशैलीयात जीवन्त कथं प्रतिबिम्वित जुइक, छुं छुं विशुद्ध कल्पनाया लिधंसाय् ल्वःवनापुक्क झीगु प्राचीन नेपालमण्डलया सजीव चित्रण यानातःगु दु ।

कुलांया थिया आर मानन्धरया काव्य निबन्ध सफू खः । थ्व सफू सन् ११३२ य् अर्थ पिथना प्रकाशन पाखें पिहांवःगु खः । साहित्य ख्यलय् न्हून्हूगु पहःया प्रयोग यानादीम्ह मानन्धरं थुकी नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् आतक खनेमदुनिगु फरक ढंगं च्वयातःगु निबन्ध दुथ्याकातःगु दु । साहित्यया छगू न्हूगु हे विधा धाःसां जिउगु कंथंया चिकिचा चिकिचा हाकःगु दार्शनिक रचना थुकी दु । थ्व छगू ब्वनामितय् निंतिं न्हूगु सवाः खः । थुकी चय्‌गुपु च्वसु दु ।

कृति व दृष्टि सफूया च्वमि प्रा. डा. चन्द्रमान बज्राचार्यया खः । थ्व सफूया पिकाकः अर्बिन्द्रमान सिं खः । थ्व सफू नेपाल सम्बत ११३८ य् पिदंगु खःसा सफुलिइ उपन्यास विधाय् पूर्वीय व पाश्चात्य दृष्टिकोण, उपन्यासया महानयात्रा, धुँस्वां साय्‌मिया मिसा तकया साहित्यिक यात्रा, मल्ल. के सुन्दरया व लँपु थ्व पलाः उपन्यासया बिशेषता नापं उपन्यास बिधाया दृष्टिबिन्दु चर्चा यानातःगु दु ।

स्वनिगलं पिने झापा जिल्लाय् नेवाः जातिया उत्थानया निंतिं निरन्तर रुपं न्ह्यचिला वयाच्वनादीम्ह भाजु खः कृष्ण उदास । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २००३ साल आषाढ २२ गते शनिवाः गौधारा त्वाः, धरान ३, सुनसरी जिल्लाय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां हर्षमाया उदास व बाःया नां मोहन कृष्ण उदास खः ।

वय्‌कलं नेवाः देय् दबूया केन्द्रिय दुजलय् निगू कार्यकाल झापा जिल्ला पाखें दुजः जुयाः ज्या यानादिल । नेवाः देय् दबू झापा जिल्ला वय्‌कलं नीस्वनादीगु खः । वय्‌कलं निरन्तर रुपं झापा जिल्लाया यक्व गा.बि.स. व नगरय् नेवाः देय् दबूया संगठन बिस्तार यानादीगु दु ।

भाजु कृष्ण उदासं झापा जिल्लाय् नेवाः पासा मुना पुचः, बिर्तामोड व नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघ स्थापना यानाः उगु संस्था पाखें यक्व ज्या यानादीगु जुल । थुकथं नेवाःतय् हक हितया निंतिं, आदिवासी जनजातितय् हक हितया निंतिं निरन्तर रुपं क्रियाशील जुयाः ज्या यानादीगुलिं वय्‌कःयात झापाया थीथी संघ संस्थापाखें सम्मान यासें हनेज्या याःगु दु । थौंकन्हय् वय्‌कः नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघ व नेवाः देय्‌ दबू झापा जिल्लाया सल्लाहकार जुयादी ।

कुम्हाः कृष्ण साहित्यिक नां दुम्ह भाजु कृष्ण प्रजापतिया जन्म ने.सं २०२९ साल मंसीर १२ गते मां मोहनमाया प्रजापति व अबु बुलाल प्रजापतिया कोखं ख्वपया क्वँय्‌लाछि त्वालय् जूगु खः । बहुआयामिक व्यक्तित्व भाजु कृष्ण प्रजापति छम्ह संचारकःमि, कलाकार, भाषिक अभियन्ता, सामाजिक कार्यकर्ता, अनुवादकया नापं छम्ह सर्जक नं खः । थथे खःसां वय्‌कःयात मूलतः छम्ह संचारकःमि कथं आपाःस्यां म्हसीकेगु याः ।

बि.सं २०५२ निसें पत्रकारीताया ख्यलय् पलाः तयादीम्ह भाजु कृष्ण प्रजापतिं न्हापां सन्ध्या टाइम्स (नेपालभाषा न्हिपौ) लिपा वि.सं २०७३ निसें थौं तक नेपालभाषा टाइम्सया उपसम्पादक जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं मजदुर, सिटी टाइम्स, नेवाः पोष्ट, ङातापोल एक्स्प्रेस, नेपाल समाचारपत्र, गोरखापत्र राष्ट्रिय न्हिपौ (नेपालभाषा ल्याः), देशय्मरु झ्याः लकस, न्यूज अपडेट वाःपौ आदिइनं ज्या यानादीगु दु । थ्वय्‌कलं परिवर्तनशील आवाज वाःपौ, शुभारम्भ वाः पौै, सुरक्षा, क्रान्ति आदि लय्‌पौया सम्पादक, प्रचेष्टा लय्‌पौया प्रकाशक, दबाब, बयान, स्वतन्त्र सञ्चार आदि वाःपौया स्तम्भकार जुयाः मुद्रण पत्रकारीताया ख्यलय् सक्रिय जुयादीगु दु । मुद्रण पत्रकारीताया नापं थीथी एफ. एम. गथे — स्वनिगः सछि (रेडियो नेपा), टाइम्स एफ. एम., भक्तपुर एफ. एम., रेडियो जनसञ्चार एफ. एम. आदिइ नं गनं समाचारवाचक, गनं ज्याझ्वः न्ह्याकामि आदि जुयाः ज्या यानादीगु दु ।

भाषा साहित्य ख्यलय् वय्‌कलं नेपालभाषा, नेपाल लिपि स्यनेगुया नापं नुगः दुनेया मि (नेपालभाषा), पिने लाःवंम्ह मिसाचा व नेपाली भाषं मेगु निगू उपन्यास च्वयाः उपन्यासकारकथं नं थःत म्हसीके बियादीगु दु । उपन्यास च्वयेगु बाहेक वय्‌कलं तःगु सफूया अनुवाद व सम्पादनया ज्या नं यानादीगु दु । गथे— राज्य राष्ट्र : सिद्धान्त व अवधारणा, धनमाया श्रेष्ठया ल्यया बाखं, खड्गी समुदायको मृत्यु संस्कार आदि सफूया अनुवाद जिं लुमं थें थःगु खँ (भीमबहादुर नकर्मि), प्रजापति म्हसीका, सजिलै नेपालभाषा सिकौं आदि सफूया सम्पादन नं यानादीगु दु । नेवाः संकिपा ख्यलय् नं थ्वय्‌कः — लिधंसा, क्वाति, तापलय्, आशाकुति आदिइ कलाकार जुयाः अभिनय यानादीगु दुसा वय्‌कलं अरनिको श्वेत चैत्य, वैद्यबाः आदी चीहाः संकिपाया सह– निर्देशक जुया नं ज्या यानादीगु दु ।

अथे हे वय्‌कलं थीथी सामाजिक, भाषिक, सांस्कृतिक संस्था गथे — राष्ट्रिय प्रजापति समाज, भक्तपुर शाखा (अध्यक्ष), नेवाः पत्रकार दबू, भक्तपुर शाखा (अध्यक्ष), हलिं नेवाः गुथि, ख्वप कचा (सचीव), नेवाः देय् दबू ख्वप नगर समिति (सल्लाहकार) आदि यानाः बागू दर्जन स्वयाः अप्वः संघसंस्थाया थीथी पदय् आवद्ध जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । भाजु कृष्ण प्रजापतिया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप वय्‌कःयात थीथी संघसंस्थां हनेगुया नापं थीथी सिरपाः देछाःगु दु । गथे — मोति पत्रकारिता पुरस्कार (वि.सं २०६५,) मैयादेवी शिल्पकार स्मृति पत्रकारिता पुरस्कार (वि.सं २०६९), प्रेस काउन्सिल युवा सशक्तिकरण पुरस्कार (वि.सं २०७४), विराट सम्मान २०७२, नेपालभाषा साहित्य तःमुँज्या व इन्द्रेणी सांस्कृतिक समाजपाखें साहित्य व सांस्कृतिक विधाय् निगू दर्जन स्वयां अप्वः सिरपाः व सम्मान लःल्हाःगु दु ।

कृष्णचन्द्रसिंह प्रधानया जन्म ने.सं १०४५ नागपञ्चमी कुन्हु मां सूर्यमाया प्रधान व बौ सूर्यप्रसाद सिंहया कोखं येँया तुंछेँगल्लीइ जूगु खः। थ्वय्‌कः नांदंम्ह च्वमि हृदयचन्द्रसिंह प्रधानया किजा खः । थ्वय्‌कः २२ दँ तक कन्या मन्दिर माध्यमिक विद्यालयया शिक्षक जुयादिलसा लिपा नेपाल राजकीय प्रज्ञाप्रतिष्ठानया सह–सदस्य (१९६९–१९७४) व साझा प्रकाशनया जनरल मेनेजर (१९७५–१९८८) तक नं जुयादिल । नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह कृष्णचन्द्र सिंहं कविता, निबन्ध नापं समालोचना नं च्वयेगु यानादीसां थ्वय्‌कः नेपालभाषाय् जक मखु नेपाली भाषाय् नं समालोचकया रुपय् उलि हे नांदंम्ह च्वमि खः । थ्वय्‌कःया कवि व्यथित र काव्य साधना नांगु समिक्षात्मक सफूयात मदन पुरस्कार प्राप्त जूगु दु ।

नेपालभाषाय् थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु च्वसु नेपालभाषा साहित्यया विकास व झीगु ज्या (निबन्ध, पासा १/२ ने.सं १०७३) खः । थःगु निबन्धया माध्यमं झीगु समाजय् सामाजिक, सांस्कृतिक, राजनैतिक ख्यलय् विद्यमान विसंगति व्यथितिप्रति हास्यया नापं स्याचुक्क व्यंग्य प्रहार याइम्ह निबन्धकार खः । न्हाय् थ्वय्‌कःया थज्याःगु हे हास्य व्यंग्य निबन्धया छगू दसु खः ।

नेपालभाषा साहित्यय् कृतिया समालोचना व समालोचनाया सिद्धान्त निगू पक्षय् नं योगदान बियादीम्ह कृष्णचन्द्रसिंहया समालोचनाया ख्यलय् न्हापां पिदंगु सफूझीगु साहित्यय् बाखं (ने.सं. १०९७) खःसा लिपा ने.सं १११८य् पलाःचिं नांगु समालोचनाया संग्रह पिदंगु दु । न्हापां साहित्यया मू, प्रगतिशील साहित्य व झीगु ज्या, प्रगतिशील साहित्यया लँपु आदि थेंज्याःगु सैद्धान्तिक समालोचनाया च्वसु च्वयाः प्रगतिशील समालोचनाया वकालत यानादीम्ह कृष्णचन्द्रसिंह प्रधानं लिपा थ्व पद्धतियात त्वःतादिलसा गहन अध्ययन, तीक्ष्ण अन्तर्दृष्टि दुम्ह निर्भिक व त्याजीक निर्णय बीम्ह समालोचक कथं थःत प्रतिष्ठापित यानादिल ।

अथेहे नेपालभाषाया ख्यलय् थ्वय्‌कलं मथुराकृष्ण साय्‌मिया निगू सफू यज्यू (ने.सं १०८४) व रमा (ने.सं १०८६)या सम्पादन यानादीगु दुसा च्वसापासां पिदनीगु पासा नांगु बाःछि पौया नं सम्पादन यानादीगु दु । थ्वय्‌कः सम्पादक जुसांनिसें स्वलातक थ्व पत्रिका न्हिपौया रुपय् पिदनसा साहित्यिक लेख रचना बाहेक थ्व पत्रिकां समसामयिक राजनैतिक गतिविधिया बुखँ नं बीगु यात, गुगु तत्कालिन युवा वर्गय् अतिकं लोकंह्वाःगु खः । कृष्णचन्द्रसिंह प्रधान मदन पुरस्कारया नापं रत्नश्री स्वर्णपदक, साझा पुरस्कार, प्रतिभा पुरस्कार आदि थीथी सिरपालं सम्मानित जुयादीगु दु ।

भाजु कृष्णचरण चखुंया जन्म ने.सं १०७७ थिंलागा दशमी कुन्हु अबु इन्द्रलाल चखुं व मां सूर्यमाया चखुंया कोखं यलया इलाछेँ त्वाः लुँहितिइ जूगु खः । पेशां सिभिल इञ्जिनियर वयकः दाजु गोबिन्दलाल चखुंया हःपालं थःगु स्कूल जीवनं निसें नेपालभाषा तथा थ्वया साहित्य ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीम्ह छम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । वय्‌कलं तत्कालिन थीथी साहित्य सम्मेलनय् ब्वति कयाः सिरपाः त्याकादीगु दुसा थीथी पत्रपत्रिकाय् नं वय्‌कःया बाखं, च्वखँ चिनाखँ पिदंगु दु । वय्‌कःया दकलय् न्हापां नेपालभाषां पिदंगु च्वसु छ्याकः (ने.सं १०९२) च्वखँ खःसा ककः (ने.सं १०९४), कुकुल्यांकू (ने.सं १०९५) तत्कालिन कुलां पत्रिकाय् पिदंगु निबन्ध खः ।

लिपा १०९५ य् इञ्जिनियरिङ्ग ब्वनेत वय्‌कः सोभियत रुस झायादिल । थन नेपालय् थेंज्याःगु वातावरण मदुसां वय्‌कलं च्वयेगु त्वःतामदी, तर वय्‌कःया च्वसाया धाः प्रगतिशील साहित्य रचना पाखे न्ह्यात । लिपा ब्वने क्वचायेकाः नेपाः लिहां वयेधुंकाः वय्‌कः मांभाय्‌या भाषिक साहित्यिक गतिविधिपाखें तापाः मजूसां कलम न्ह्याकेगु ज्या मजुल । थ्वयां लिपा वय्‌कः बेलायत झायादिल । थम्हं च्वसा न्ह्याकाः नेपालभाषाया सेवा यायेमफुसां अग्रज नेवाःतय्‌सं स्वनातःगु पासा पुचः गुथि युकेया नायः व पासापुचः गुथि र्बोड अफ स्टदीजया नायः जुयाः नेवाः पहिचान तथा नेवाः एकबद्धताया नितिं छम्ह नेवाः न्ह्यलुवा जुयाः ज्या यानादिल । थज्याःगु ज्याया क्रमय् वय्‌कःया मेमेपिं नेवाः न्ह्यलुवाःत नाप नं सर्म्पक जुल । फलतः नेवाःतय्‌त छपाः कुसाया दुने हयाः छप्पं छधी जुइकेगु निंतिं हलिं नेवाः गुथि नीस्वने माःगु छगू अवधारणा ब्वलन । थुकियात मूर्तरुप बीत वय्‌कःपिनिगु पासा पुचः गुथिं न्हापांगु हलिं नेवाः सम्मेलन लन्दनय् यायेगु भाला कयाबिल । पासा पुचः गुथि यूकेया संयोजकत्वय् ई.स. २०११ य् स्वन्हुयंकं लण्डनया अफ्रिकन स्टडिजया हलय् सत्यमोहन जोशी, प्रा. माणिकलाल श्रेष्ठ, पद्मरत्न तुलाधर आदिपिनिगु उपस्थितिइ सम्मेलन जुल । सम्मेलनं हलिं नेवाः दबू नीस्वनेगु प्रस्ताव पारित यात । थ्वहे सम्मेलनं डा. बालगोपालयात न्हापांम्ह नायः व भाजु कृष्ण चखुंयात न्हापांम्ह न्वकु ल्यःगु खः । थौंकन्हय् वय्‌कः हलिं नेवाः दबूया छुं पदय् मदुसां थम्हं फुगु ग्वाहालि यानाच्वनादीगु दु ।

कृष्ण चरित जुजु रणजित मल्लं च्वयादीगु एकांकी नाटक खः । थ्व सफू ने.सं. ११०३ न्हूदँया लसताय् छत्रबहादुर कायष्ठजुं साहित्यया मूलुखापाखें पिकयादीगु खः । नाटकय् न्हय्गू लु दु । कृष्णलिला सम्बन्धी पौराणिक बाखंया लिधंसाय् च्वयातःगु थ्व एकांकी नाटकय्— कृष्णं खुसी म्वःल्हुयाःच्वंपिं गोपिनिपिनि वस्त्रहरण याःगु, गोकुलया सापूतय्‌त रक्षा यायेया निंतिं भगवान कृष्णं इन्द्रयागु हाथ्याया सामना याःगु व कृष्णं थः पासा सुदामायात सुखी जीवन हनेत ताःलाकाः ब्यूगु खँ दुथ्याःगु दु । कृष्णयागु थीथी चरित्र थ्व नाटकय् ब्वयातःगु दु ।