जगतकेशरी आःतक स्यूगुली जनसाधारण पाखें पिदंम्ह भ्वँत देय्या न्हापांम्ह ज्ञात कवि खः । थ्वय्कःया चण्डेश्वरी स्तोत्र शीर्षकगु छपु इतिकथात्मक म्ये लुयावःगु दु । थ्व म्येय् जगतकेशरीं थःगु परिचय ‘बाहरया जगतसिंहन चोया जुरो’ धकाः जक न्ह्यथनातःगु दु । भवानी श्रीचण्डेश्वरी भ्वँत देय्या मूम्ह इष्ट देवी खः । वैसाख पुन्हि कुन्हु भ्वँत देशय् थ्व देवीया जात्रा तःजिक न्यायेकी । थुगु जात्राबलय् श्रीचण्डेश्वरीया भजन सतलय् स्वन्हुयंकं जगतकेशरीं च्वःगु थ्व चण्डेश्वरी स्तोत्र पाठ व भजन जुइ । अथे हे वैशाख लच्छि यकं धैथें भ्वँतया छेँय् छेँय् नं भवानी श्रीचण्डेश्वरीया पाठ यायेगु चलन आःतकं न्ह्यानाच्वंगु दनि । थ्व चण्डेश्वरी स्तोत्र हिमवतखण्ड नेपाल महात्म्यया पौराणिक बाखंया भगवती चण्डेश्वरी व चण्डासुरया दथुइ जूगु युद्धया मज्जिमगाःगु अंश जक लिकयाः चिनातःगु इतिकथात्मक स्तोत्र खः ।
कवि जगतकेशरीं थुकी भक्तवत्सला उपास्य चण्डेश्वरी देवीया स्तोत्र पाठ यायेवं धर्म, अर्थ, काम, मोक्ष वरदान प्राप्त जुइ धकाः थ्व स्तोत्रया महात्म्य न्ह्यब्वयातःगु दु । कवि जगतकेशरीं थ्व चण्डेश्वरी स्तोत्र पौराणिक बाखंया लिधंसाय् चिनातःगु खयां नं थुकिया भाषा व शैलींं थ्व स्तोत्रयात मौलिक स्वतन्त्र रचना थें च्वंकाबिउगु दु । थुकी छ्यलातःगु नेपालभाषा उबलय्या ख्वप, भ्वँत देय्या प्रजाजनया बोलिचालि प्रतिनिधि भाषा खः । थज्याःगु स्तरीय काव्यया रचना यानावंम्ह कवि जगतकेशरीया मेमेगु काव्य नं लुयावयेफैगु आपालं सम्भावना दु ।
येँया केलत्वालय् अबु नन्दलाल श्रेष्ठ व मां चन्द्रकुमारी श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०२२ स जगतलाल श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । थ्वय्कः नेपालभाषाया प्यंगः थां मध्ये छगः थां जुयादीम्ह जगतसुन्दर मल्लया छम्ह सच्चाम्ह शिष्य खः । थः गुरु जगतसुन्दर मल्लया आदर्शयात अनुशरण यासे मस्तय्त नेपालभाषां आखः स्यनेगु ज्याय् न्ह्यच्यूपिं जगतसुन्दर मल्लया शिष्यपिं मध्ये थ्वयकः नं छम्ह खः ।
थ्वय्कलं सर्वसाधारणया मचातय्त आखः ब्वंकीगु ब्वनेकुथि मदुगु राणाशासन कालय् थःगु छेँय् हे ब्वनेकुथि चायेकाः शिक्षाया जागरण हयादिल । थुलि जक मखु अंग्रेजी शिक्षाया प्रचलन मदुगु इलय् नेपालभाषाया नापं अंग्रेजी भाषा ब्वंकाः नेपालभाषाया नापं अंग्रेजी भाषाया प्रचार प्रसार यानादिल । नापं मचातय्त ब्वनेगु नितिं मचासाहित्यया अभाव महशुस यानाः थम्हं हे मचासफू च्वयाः पिकयादिल ।
थ्वहे कथं वय्कलं ने.सं. १०६९ इ जगत–वर्णमाला (ने.सं. १०७०), मचा बाखं (ने.सं.१०७१) व पुलां बाखं पिथनादिल । अथेहे अंग्रेजी भाषा स्यनेत English Grammar in Nepal Bhasa सफू नं पिथनादिल । थथे नेपालभाषाय् मचा साहित्य निर्माण याःपिं अग्रज स्रष्टापिं मध्ये थ्वय्कः नं छम्ह खः । थ्वय्कःया थज्याःगु ज्यायात कदर यानाः ने.सं. १०८३ स च्वसापासां थ्वय्कःयात भाषाजवाः उपाधिं छायेप्यूगु खः ।
बौ नांजाःम्ह कलाकार अमर चित्रकार व मां चन्द्रदेवी चित्रकारया कोखं ने.सं. १०६७ इ येँया डल्लु तुल्सीधारा त्वालय् साहित्यकार भाजु जगदीश चित्रकारया जन्म जूगु खः । वय्कलं अर्थशास्त्र विधाय् एम.ए. क्वचायेकादीगु व लजगाः कथं चित्रकारिता ज्वनादीगु खःसां नेपालभाषा साहित्यया थीथी विधा गथे– उपन्यास, बाखं, समालोचना व चिनाखँ पाखे नं च्वसा न्ह्याकादीगु दु । वय्कःया न्हापांगु च्वसु छ व जि नांगु चिनाखँ, (सितु १६, ने.सं. १०८७) खः ।
वय्कःया साहित्य सृजना चिनाखँपाखें न्हापां न्ह्यज्याःगु खःसां आपाः यानाः वय्कःया च्वसा उपन्यासपाखे न्ह्याःगु दु । सुधारवादी बिचाःधाः दुम्ह उपन्यासकार भाजु जगदीश चित्रकारया उपन्यासय् मिजंतय्सं मिसातय्त याइगु अन्याः, अत्याः, शोषणया खँचुत न्ह्यब्वयाः उकियात निराकरण यायेगु लँपु नं क्यनादीगु दु । थज्याःगु हे सशक्त व चेतनशील पात्रत न्ह्यब्वयातःगु वय्कःया न्हापांगु उपन्यास खः माखापिखा (ने.सं. १०९७) ।
अथेहे उपन्यासकार भाजु जगदीश चित्रकारया मेगु लोकं ह्वाःगु उपन्यास खः – नचुयावंपिं मनूत (ने.सं ११२४)। उपन्यासकार भाजु जगदीश चित्रकारंं उपन्यास जक च्वयादीगु मयासे उपन्यासलिसे स्वापू दुगु ग्यसु ग्यंगु व्यावहारिक समालोचनाया च्वसु नं आपालं च्वयादीगु दु । समालोचना सम्बन्धी सफू पिदंगु मदुसां थ्वय्कःयात नेपालभाषाय् छम्ह स्यल्लाःम्ह समालोचक कथं नं कयातःगु दु ।