तन्त्राख्यान सफू संस्कृत भाषाया पञ्चतन्त्र सफूतिं प्रभावित ४४ बाखंया पुचः खः । थुकी न्हापां संस्कृत भाषाया छपु श्लोक न्ह्यब्वयाः अनं उकिया नेपालभाषां अर्थ बियाः लिपा दसु कथं उगु अर्ति उपदेश नाप स्वापू दुगु बाखं न्ह्यब्वयेगु यानातःगु दु । थथे स्वापू दुगु बाखं न्ह्यब्वइबलय् अनेक उपमा खँपु छ्यलाः च्वमिं थःपिनिगु सिर्जनशीलता न्ह्यब्वयेगु यानातःगु दु । थ्व तन्त्राख्यान सफू नेवाः जनमानसय् तसकं लोकंह्वाःगु व लिपा लिपा तकं ल्ह्ययाः ल्ह्ययाः छेँय् छेँय् तयेगु यानातःगु खनेदु । थौंकन्हय् थ्व सफू देवनागरी लिपिइ मुद्रण जुयाः पिदने धुंकूगु दु ।

नेपालभाषा व बौद्ध अध्ययन विषयय् एम.ए यानाः पाटन क्याम्पसय् नेपालभाषा ब्वंकादीम्ह मय्‌जु तिमिला रंजितया जन्म वि.सं. २०१३ साल जेठ १६ गते यंगाःया मञ्जुश्री त्वालय् जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मां मय्‌जु कुञ्जरिका रंजित व बौ कुञ्जबहादुर रंजित खः ।

वय्‌कलं थःगु स्कूल जीवनं निसें थौंतक निरन्तररुपं बाखं, कविता च्वयाः नेपालभाषा साहित्य थकायेगुलिइ ग्वाहालि याना झायाच्वनादीगु दु । वय्‌कः छम्ह नेपालभाषाया च्वमिया लिसें नेवाः पत्रकार, अनुवादक, भाषिक अभियन्ताया नापं समाजसेवी नं खः । वय्‌कःया नुगलय् दुने धम्मवती धयागु कविता संग्रह पिदंगु दुसा वय्‌कःया बाखं कविता थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । थथे भाषा साहित्य तथा समाजसेवाया ख्यलय् ज्या यायां वय्‌कलं थःगु मन बुद्धशासन पाखे क्वसायेकाः वि.सं. २०७० सालं कार्तिक २ गते धम्मावती गुरुमांया पाखें प्रवजित जुयाः तिमिला रंजितं अनागारिका श्रद्धाचार्य जुयाविज्यात । अनागारिका जुयाबिज्यानाः नं थौंतक नेपालभाषा साहित्य ख्यः चकंका यंकेगुलिइ न्ह्यज्यानाः च्वनाबिज्याःगु दु ।

वय्‌कः नेपालभाषा मिसा खलः व बौद्ध महिला संघ, धर्मोदय सभाया सदस्य जुयादीगु दुसा पद्मसुन्दर विहार संरक्षण समितिया सदस्य व बोधि टिभीया बोर्ड सदस्य नं खः ।

नेपालभाषा साहित्यय् नांजाम्ह निबन्धकार, बाखंच्वमि व कवि तिलक प्रकाश बौ समरबहादुर व मां ज्ञानेश्वरी कायष्ठया माहिलाम्ह काय् खः । वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०५५ सालय् ख्वप जिल्लाया खौमा त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् वय्‌कः ख्वपया तौमधि त्वालय् च्वनादी । वय्‌कः वि.सं. २००९ सालनिसें सामाजिक व राजनीतिक ज्याय् सव्रिय जुयादीगु खः । ने.सं. १०७३ सालय् ख्वपय् न्हय्‌म्ह ल्याय्‌म्हपिं जानाः सूर्यबहादुर पिवाःया नायःसुइ नेपाल साहित्य मन्दिरया स्थापना जुल । न्हय्‌म्ह संस्थापक दुजःपिं मध्ये तिलक प्रकाश कायष्ठ नं छम्ह खः ।

तिलक प्रकाशजुं राजनीती निर्भिक व निष्ठावान कर्म यानादिल धाःसा नेपालभाषा आन्दोलनय् थःगु शालिन व्यक्तित्वया म्हसीका बियादिल । थीथी इलय् भक्तपुर अस्पताल विकास समिति, श्री पद्म माध्यमिक विद्यालय, सुवर्ण स्मृति परिषद् व नेपाल साहित्य मन्दिरय् नायः जुयादीया वय्‌कलं सामाजिक, शैक्षिक, स्वास्थ्य व साहित्य सेवाय् समर्पित जुयादिल । थुलि जुयाः नं वय्‌कलं मू प्रतिष्ठा धाःसा साहित्य लेखनपाखें तयादिल ।

वय्‌कलं नेपालभाषाय् धनमाया (वि.सं. २०३५), ख्वबि झसुका (वि.सं. २०६३), उत्सर्ग (वि.सं. २०६९) काव्यकृतित नुगःजः (निबन्ध) व वयागु हाथ्या (वि.सं. २०६८) व कमला (वि.सं. २०७२) बाखं मुनाः च्वयादीगु दु । थुकथं हे वय्‌कलं शारदा (शोककाव्य)/२०५८, लक्ष्मणरेखा (निबन्ध संग्रह)/२०६२, झुक्न नजानेका राष्ट्रकवि नेता वीपी कोइराला (२०७८) व वीरग्रन्थ (२०७८) थेंज्याःगु तःजिगु सफू च्वयाः थःगु दखल नेपाली भाषाय् नं तयादीगु दु । वास्तवय् सांस्कृतिक, समाजोपयोगी अध्ययनया प्रभावकारीता लिच्वः जुया थःत म्हसीकेगु व ज्याखेले जूगु बौद्धिक कुतः तिलक प्रकाशया निबन्धया लेखन प्रवृत्ति व विशेषता खः ।

वय्‌कःया कविताय् समाज, देशय् जुयाच्वंगु बेथिति, विकृति, विसङ्गतिप्रति सचेत व भावुक जुयादीगु खनेदु । थौंया समाजय् आशंका, भय, अनिश्चितता जक थाय् कयाच्वंगु मखु मूल्यया विघटन जुयाः वनाच्वंगु दु । परिर्वतनशील थौंया प्रवृत्ति अले जीवनप्रति अनास्था आदि ह्राशोन्मुख प्रवृत्तियात तिलकजुं बाखन् उलादीगु दु । वीरग्रन्थ सफुलिइ नेपालय् प्रजातन्त्रया नितिं थःगु जीवन उत्सर्ग यानादीपिं ६० म्ह सहिदयाबारे योगदानबारे अन्वेषणमूलक कथं चर्चा यानादीगु दु ।

वय्‌कलं सफू, स्मारिका व स्मृतिग्रन्थया सम्पादन नं यानादीगु दु । सूर्यबहादुर पिवाःजुया दुरु पुखू हाँस्यव्यङ्ग्य सफू, जिउँदो इतिहास स्व. वैध कृष्णभूपाल मल्लया स्मारिका, नेपाल साहित्य मन्दिरया ख्वाःपौ मन्दिर १ व २ सम्पादन यानादिल । अथेहे स्व. जगतलक्ष्मी स्मृति सामयिक सङ्कलन नेवाः संस्कृति र संस्कार स्वास्थ्य विषयक संकलन वि.सं. २०६० भक्तपुर अस्पताल शतवार्षिकी स्मारिका व वि.सं. २०७४ सुवर्ण स्मृतिग्रन्थ आदि सफूया सम्पादन यानादीगु दु ।

राजनीतिक जीवन फुक्कं त्वःताः लेखनय् न्ह्यानादीम्ह तिलक प्रकाशजुयात थीथी संघसंस्थां थीथी हना–पौ, लय्‌ता–पौ व सम्मान देछाःगु दु । वय्‌कःयात पद्म मा. वि., भक्तपुर विकास सहयोग संघ, विराट नेपालभाषा सम्मेलन गुथि, नेपाल साहित्य मन्दिरं आदिं हंगु दुसा नेपालभाषा परिषद्पाखें ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११३०) व तेजतीर्थ नेपालभाषा साहित्य सिरपाः (ने.सं. ११३६) पाखें सम्मानित यायेधुंकूगु दु । वय्‌कः थौंकन्हय् आत्मवृतान्त लेखनय् व्यस्त जुयाच्वनादीगु दु ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु तीर्थ श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कः नेपाःया नांजाःम्ह साहित्यकार व संस्कृतविद् नं खः । वय्‌कःया खस् नेपाली साहित्यय् तःगू हे कविता सफू पिदंगु दु ।

भाजु तीर्थ श्रेष्ठं पोखराया नेवाः छँ दनेगु ज्याय् ग्वहालिमि जुयाः मू वंगु भूमिका म्हितादीगु दु । वय्‌कः विन्दवासिनी धार्मिक समिति, पोखराया महासचिव नं जुयादी ।

तीर्थराज तुलाधरया जन्म ने.सं. १०४५ चिल्लाथ्व ५ कुन्हु येँय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां देवमाया तुलाधर व बौया नां बलराज तुलाधर खः ।

भाजु तीर्थराज तुलाधरजुं कविता, निवन्ध व साहित्य अनुवाद यानादी । वय्‌कःया न्हापां प्रकाशित रचना कविता खः । वय्‌कःया उगु सः नांगु कविता धर्मादेय पत्रिकास ने.सं. १०७१ य् पिदंगु खः । अंग्रेजी भाषं नेपालभाषाय् व नेपालभाषां अंग्रेजी भाषाय् अनुवाद यायेगुलिइ भाजु तीर्थराज तुलाधर नांजाःम्ह विद्वान खः । वय्‌कः साउदी अरेबिया नापं ब्याक्क गल्फ मुलुकय् राजदूत जुयादीधुंकूम्ह व तत्कालिन श्री ५या सरकारय् सचिव पदय् तकं आसिन जुयादीम्ह छम्ह नेवाः नं खः । वय्‌कःया प्रकाशित कृति आखे (विश्वबाखं, अनुवाद, ने.सं.१०८५), श्रीलंकाया न्हूबाखं (अनुवाद, ने.सं.१११३), सुगतसौरभ (अंग्रेजी अनुवाद) आदि खः । अथहे वय्‌कलं युनेस्कोया ग्वाहालिं यँपि त्बभिक या ल्भउब सिफू पिथनादीगु दु । वय्‌कःयात ने.सं. १०८६ स अनुवाद साहित्यया निंतिं श्रेष्ठ सिरपाः ब्यूगु खः । वय्‌कः अतिप्रबल गोरखा दक्षिणबाहु (न्हापांगु) व सुविख्यात त्रिशक्तिपट्ट (निगूगु) पाखें विभूषित जुयादीगु दु ।

मां दशलक्ष्मी सुवाल व अबु नीमनारायण सुवालया कोखं येँ, ओमबहाः त्वालय् ने.सं १०१५ य् तीर्थराजसिं सुवालया जन्म जूगु खः । थ्वय्‌कः छम्ह शिक्षाह्यःमि व नेपालभाषां मचा सफू च्वयावंम्ह च्वमि खः ।

जुद्धोदय पब्लिक स्कूलया संस्थापक तथा शिक्षक जुयादीम्ह तीर्थराजसिं सुवालं नेपालभाषा वर्णमाला व धर्म सम्बन्धी सफू च्वयादीगु दु । थ्वय्‌कःया पिदंगु सफू नेपालभाषा वर्णमाला ने.सं. १०४० खःसा पिमदंगु सफू गणेशपुराण (ने.सं. १०६०) खः, गुगु सफू उगु ईया सरकारं जफत याःगु खः । थ्वय्‌कः छम्ह सरकारी कर्मचारी जुयाः नं राणाशासनया जर्जर इलय् नं नेपालभाषाया ज्या यायेत लिचिलामदीम्ह व्यक्तित्व खः ।

भाजु तीर्थराम डंगोल मूलतः राजनीतिलिसे आवद्ध जुयादीम्ह व्यक्तित्व खः । वय्‌कः नेपाली कांग्रेसया स्वनिगःया नेता खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.२००६ साल माघ २ गते येँय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां नानी मय्‌जु डंगोल व बाःया नां जुजुभाइ डंगोल खः ।

भाजु तीर्थराम डंगोल पंचायतकालय् नेपाली कांग्रेस पाखें येँ नगर पंचायतया उपमेयर जुयादिल । अथेहे वय्‌कः प्रतिनिधिसभाया सांसद् जुसें स्वास्थ्य राज्यमन्त्री तकं जुयादीम्ह व्यक्तित्व खः । सक्रिय राजनीतिइ जुयादीसां भाजु तीर्थराम डंगोलु छम्ह नेवाः नुगः दुम्ह नेवाः न्ह्यलुवाः खः । नेपालभाषा व नेवाः जातिया विकास व उन्नतिया ज्याय् वय्‌कः न्ह्याबलें न्ह्यचिलादी । उच्च राजनैतिक तहपाखें यायेमाःगु ज्याय् वय्‌कःया ग्वाहालि दया हे च्वनी ।

वय्‌कलं नेपाल भाषाया थीथी सफूत प्रकाशन यानादीगु दु । लिसें वय्‌कलं तेज तीर्थ ट्रष्ट नीस्वनाः प्रजातन्त्र व मानवाधिकारय् ज्यासना वयाच्वंगु संस्थायात छगू लख, नेपालभाषाया साहित्यय् योगदान याना वयाच्वंपिं छम्ह भाजु व छम्ह मय्‌जुयात न्यय्‌द्वः न्यय्‌द्वः, प्रजातन्त्र व स्वतन्त्रताय् समर्पित पत्रकार भाजु छम्ह व मय्‌जु छम्हेसित न्यय्‌द्वः न्यय्‌द्वः सिरपाः बिइगु यानाः तेज तीर्थ सिरपाः नीस्वनादीगु दु । न्हूदँ समारोह समितिया नायः जुयादीधुंकूम्ह वय्‌कलं थःगु सम्पत्ति फुकं पार्टीयात देछानादीगु खः ।

मां मोहनकुमारी भंडेल अबु खड्गलाल भंडेलया कोखं ने.सं १०५० य् जन्म जूम्ह तीर्थलाल नघःभनिया वास्तविक नां तीर्थलाल राजभण्डारी खः । थ्वय्‌कःया बाखं विधाय् ब्वघासा (ने.सं १०७८) नांगु सफू पिदंगु दुसा श्रीस्वस्थानी व्रतकथा, हारती माताया म्येँ सफू, तलेजु भवानीया चिकिचाधंगु इतिहास आदि अनुसन्धानमूलक सफूत नं पिदंगु दु । थ्वय्‌कलं थथे थःगु च्वसा कविता, बाखं व अनुसन्धनात्मक च्वखँ ख्यलय् न्ह्याकेगु यानादीसां थ्वय्‌कःयात नेपालभाषाया ख्यलय् मूलरुपं वातावरण प्रधान बाखंच्वमि कथं म्हसीकेगु याः । थ्वय्‌कःया बाखनय् थःगु हे मौलिकता दु । व खः— बाखंया संसारय् ब्वँमिपिंत थ्यंकेबीगु शिल्प ।

थ्वय्‌कः बाखंया माध्यमं नेवाः समाज, नेवाः संस्कृति, नेवाः जीवनशैलीयात सजीवढंगं ब्वयादीफुम्ह स्यल्लाःम्ह बाखंच्वमि खः । छम्ह कलाकारं बुरुसं किपा च्वइथें कलमया माध्यमं मिखाय् लुइगु दृष्यया चित्रण यायेफुगु हे थ्वय्‌कःया विशेषता खःसा मचा मनोभाव, मचा स्वभाव ब्वयेगुली नं थ्वय्‌कः उलि हे माहिर जू । च्वखँया ख्यलय् नं थ्वयकःया योगदान उल्लेख यायेबहःजू । थ्वय्‌कःया च्वखँ विशेषतः प्राचीन इतिहास, धर्म व पुराणनाप सम्वन्धित जूगु दु । थ्वय्‌कःया थज्याःगु हे अनुसन्धानमूलक च्वखँया नितिं नेपालभाषा परिषद्ं ठाकुरलाल सिरपाः देछाःगु दु । थ्वय्‌कलं झी लय्‌पौया व्यवस्थापक तथा नेपालभाषा विकास मण्डलया सचिव जुयाः नं नेपालभाषाया निंतिं आपालं ज्या यानाझाःगु दु । ने.सं ११२२ अर्थात् ७२ दँया वैशय् वय्‌कःया निधन जुल ।

नेपालभाषाया साहित्यकार भाजु दिलबहादुर चित्रकारया अबुया नां गणेशबहादुर चित्रकार खः । मांया नां धनमाया चित्रकार खः । वय्‌कःया जन्म यल बखुम्बाहालय् बि.सं.२०२० फागुनय् जूगु खः । वय्‌कः थौंकन्हय् यल, बोलाछेँय् च्वनादी ।

भाजु दिलबहादुर चित्रकारया साहित्यिक नां तुयू पुं खः । वय्‌कलं थ्व हे नामं साहित्य सिर्जना यानादी । तुयू पुंजुं हाइकु, मुक्तक, गजल, म्ये व चिबाखं च्वयादी । वय्‌कःया पिदने धुंकूगु सफू लुफिं हाःगु पलाः (मुक्तक मुना, ने.सं. १११९), निपला (हाइकु व क्वाः मुना,ने.सं.), घाः (गजल मुना), मतिनाया पुखू (हाइकु मुना), चिरिबाःगु (हाइकु मुना, ने.सं. ११२३), कंझाः दुने (हाइकु मुना, ने.सं.११२३), पालिजाः स्वां (हाइकु मुना, ने.सं.११२६), निभाः जः (हाइकु मुना, ने.सं. ११२७), वेँय् (कविता मुना, ने.सं. ११२८), मि (चिबाखं, ने.सं. ११२८), थौं (कविता मुना, ने.सं. ११२७), लू (हाइकु मुना, ने.सं. ११२८), जिमिगु सः (म्येचाः), स्व (म्येचाः), स्वंगः न्यागः स्वंगः (हाइकु मुना, ने.सं.११४१), एल्फे कबिता हाइकुया मिखा (च्वसु) खः । वय्‌कलं सम्पादन यानादीगु सफू नेवाः हाइकु मुना– १, व नेवाः हाइकु मुना– २ खः । अथेहे वय्‌कःया पिदने धुंकूगु म्येचाः झीम्ह संखधर साख्वाः व राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वाः खः ।

वय्‌कः मणिगल लय्‌पौया संस्थापक खःसा अन्ति लय्‌पौया सम्पादक नं खः । वय्‌कःयात नेपाल साहित्य मन्दिर पाखें हनापौ देछाःगु दु । वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलः यलया आजिवन दुजः जुयादीगु दु ।

तुलसी साय्‌मिया जन्म मां लक्ष्मीदेवी मानन्धर व अबु नारायणकृष्ण मानन्धरया कोखं येँया नंसाः त्वाः (नक्साल)या गाः ल्वहँहिटीइ ने.सं १०६४ य् जूगु खः । बी.ए, बी.एड, बी.एल यानाः नन्दी राष्ट्रिय माध्यमिक विद्यालयय् शिक्षणया नापं टुरिष्ट गाइडया ज्या यानादीम्ह भाजु साय्‌मि छम्ह नेवाः अभियन्तानापं च्वमि नं खः । भाजु तुलसी साय्‌मिया न्हापांगु च्वसु सितु पत्रिकाय् पिदंगु मतिनां प्याःगु छपु पौ च्वखँ खःसा सफूया रुपय्— रमिला स्मृति (ने.सं १११९)नांगु संस्मरण सम्बन्धी सफू व यां भाय् ल्याः (ने.सं. ११३८) पिदंगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं त्रिचन्द्र कलेजं पिदनीगु जः पत्रिका–ल्याः ४०) सम्पादन यानादीगु दुसा विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन आदिइ ब्वति कयाः सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।अथेहे थ्वय्‌कलं सितु, जः आदि पत्रपत्रिकाय् नं इलय् ब्यलय् लेख पिथनेगु यानादीगु दुसा थीथी गोष्ठी, व सम्मेलनय् ब्वति कयाः टिप्पणीकार जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । थ्वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलःया दुजःया नापं नेपालभाषा आन्दोलनया छम्ह न्ह्यलुवाः नं खः । अथेहे नेवाः जाति व नेपालभाषाया निंतिं जूगु थीथी आन्दोलनय् नं वय्‌कलं सक्रिय रुपं ब्वति कयादीगु दु । थौंकन्हय् थ्वय्‌कः नेवाः देय् दबू येँ जिल्ला कवःया ल्लाहकार खःसा थ्वय्‌कलं नेपालभाषा परिषद्, विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि, हलिं नेवाः दबू, धर्मोदय सभा आदिया दुजः जुयाः ज्या यायेगुया नापं इलय्ब्यलय् थम्हं फुगु आर्थिक ग्वाहाली नं यायेगु यानादी ।