नेपालभाषा उपन्यास ख्यःया छगः थीगु नगु जुयादीम्ह धुस्वां साय्‌मिया जन्म बौ नारायणबहादुर व मां दानमाया मानन्धरया कोखं ने.सं १०५० य् येँया झ्वःछेँय् त्वालय् जूगु खः । थ्वय्‌कःया वास्तविक नां गोबिन्दबहादुर मानन्धर खःसा धुस्वां साय्‌मि थ्वयकलं साहित्य लेखनय् थम्हं हे छुनादीगु नां खः । थ्व हे नामं वय्‌कः दकलय् अप्वः चर्चित व परिचित जुयादीगु दु । त्रिभुवन विश्वद्यालयया इतिहास व संस्कृत विषयया प्राध्यापक जुयादीम्ह साय्‌मि बहुआयामिक व बहुभाषिक श्रष्टा खः । वि.सं २००८ सालय् हिमाली क्रन्दन नांगु एकांकी च्वयाः साहित्यिक ख्यलय् दुहांझाःम्ह साय्‌मिं न्हापां कविता, निबन्ध, बाखं, चिबाखं व नाटकया सफू पिकायेधुंकाः लिपा थःगु भाषाय् उपन्यास मदुगु खनाः मिसा नांगु उपन्यास च्वयाः नेपालभाषाया न्हापांम्ह उपन्यासकार जुयादीगु खः । थनंनिसें वय्‌कलं थःगु च्वसा उपन्यास लेखनय् थातं तयादिल । थ्व विधाय् वय्‌कलं प्रसिद्धि नं कमय् यानादिल ।

मिसा उपन्यास धुनेवं छगूयां ल्यू मेगु यानाः छगू दर्जन स्वयाः अप्वः न्हून्हूगु प्रयोगया उपन्यास पिकयादीम्ह थ्वय्‌कः नेपालभाषाया न्हापांम्ह उपन्यासकार, दकलय् अप्व उपन्यास च्वःम्ह उप्यासकार जक मखु विश्व उपन्यास साहित्यय् प्रयोग जूगु न्हून्हूगु प्रयोगत नेपालभाषाय् दुतहःम्ह उपन्यासकार नं जुयादिल । नेपालभाषां बाहेक नेपाली व हिन्दी भासं नं साहित्यिक रचना यानादीम्ह साय्‌मिया कृतित थीथी भासं नं अनुवाद जूगु दु ।

थ्वय्‌कःया मास्टरपीस माने यानातःगु ने.सं १०७८ य् पिदंगु आत्मकथात्मक शैलीइ च्वयातःगु यौनवादी व माक्र्सवादी विचारधारा ब्याःगु गंकी उपन्यास च्यागू भाषाय् अनुवाद जूगु दु । फ्रान्सेली लेखकपिं इमिलि जोला, मोपासा थेंज्याःपिं स्रष्टापिनिपाखें प्रभावितम्ह साय्‌मिजुया थ्व गंकी उपन्यासं निसें नेपालभाषाय् नं सीदयेक यौन मनोवैज्ञानिक उपन्यासया सूत्रपाट जुल ।अथेहे वयकःया मेगु जि भ्वातिं जि सतः उपन्यास नं नेपाः देशं पिने अमेरिकाया सामाजिक, सांस्कृतिक व भौगोलिक परिवेशय् च्वयातःगु नेपालभाषाया न्हापांगु उपन्यास खः ।

थुकथं साय्‌मिया मिसा, पासा, मतिना, गंकी, जि भ्वातिं जि सतः, निभाः, आदि यानाः झिंस्वंगू उपन्यास,  यानाः स्वंगू बाखं सफू व त्रिवेणी व ह्याउँ निभाः यानाः निगू नाटक यानाः नेपालभाषाय् झिंच्यागू, हिन्दी भाषाया न्यागू, नेपाली भाषं न्यागू, अंग्रेजी भाषं निगू सफू पिदंगु दु । भारतीय उपन्यासकार अमृता प्रितमं धुस्वांयात नायक दयेकाः अदालत नांया उपन्यास नं च्वःगु दु । धुस्वां साय्‌मि नेपालभाषाया न्हापांम्ह उपन्याकार जक मखु नेपालभाषाया न्हापांम्ह चीबाखं अर्थात् लधुकथा च्वमि नं खः । थ्वय्‌कःया मूस्वां नेपालभाषाया न्हापांगु लधुकथा संग्रह खः ।

उपन्यास विधाय् निकःतक श्रेष्ठ सिरपाः त्याकेत ताःलाःम्ह साय्‌मियात साहित्य सुता उपाधिं विभूषित याःगु दुसा थ्वय्‌कलं उपन्यास विधायात च्वन्ह्याकेगु तातुनाः गंकी–बसुन्धरा व दीप–जनमत पुरस्कारया नं स्थापना यानादीगु दु । वि.सं. २०६४ पुस २ गत ७७ दँया वैशय् हृदयाघातपाखें थ्वय्‌कःया स्वर्गारोहण जुल ।

मां सुवर्णकुमारि व बौ विष्णुलाल कायस्थया कोखं ने.सं. १०६२ (वि.सं. १९९८ मार्ग १९ गते) कुन्हु ख्वपया खौमात्वालय् ध्रुवनारायण कायस्थया जन्म जूगु खः । वय्‌कलं स्कूलया विद्यार्थी जीवन कालय् नेपालभाषां म्ये, कविता रचना यानादीगु खः । वय्‌कःया दकलय् न्हापां निबन्ध ने.सं. १०७५ य् थौंकन्हे लय्‌पौया ल्याः ५ य् पिदंगु खः ।

वय्‌कलं न्हापांगु अन्तरकलेज नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन व यलय् नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् निबन्धय् न्हाप सिरपाः त्याकादीगु खः । वय्‌कःया दकलय् न्हापांगु सफू लोकगीत ने.सं. १०७५ य् पिदंगु खः । थ्वयां लिपा ने.सं. १११६ य् मांभासं सिलः ब्वने (पद्य) व छ्वास अजिमा निबन्ध मुना पिदंगु खः । थौंया विसंगति विकृतिप्रति तिक्ष्ण व्यंग्य नकातःगु छ्वास अजिमा नेपालभाषाया हास्यव्यंग्य निबन्धया छगू नमूना जूगु दु । थुकथं नेपालभाषाय् हास्यव्यंग्य निबन्धकार कथं धु्रवनारायण कायस्थयात म्हसीकेगु जूगु दु । वय्‌कःयात नेपालभाषा परिषदं ने.सं. १११९ य् ठाकुरलाल सिरपाः प्रदान याःगु खः । ने.सं ११३३ स वय्‌कलं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

भाजु ध्रुव मधिकर्मि मां इन्द्रमाया व बौ आदिदास मधिकर्मिया कोखं ने.सं. १०७८ य् सांस्कृतिक नगरी ख्वप देशय् जन्म जूगु खः । ध्रुव मधिकर्मी नेपालभाषा तथा नेपाली भाषा साहित्यया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह छम्ह बहुआयामिक स्रष्टा खः । वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय्— बाखं, चिबाखं, निबन्ध, हाइकु समालोचना, गजल, मचासाहित्य आदि तःगू विधाय् च्वसा न्ह्याकादीगु दु ।

नेपालभाषाय् सफूया रुपया थ्वय्‌कःया ध्रुव मधिकर्मिया बाखं (ने.सं.११०९) व चिबाखं सफू सः व खः (ने.सं. ११३९) पिदंगु दुसा थीथी पत्रिकाय् बाखं, चिबाखंया नापं हाइकु, गजल, मचा बाखं व समालोचनाया च्वसु पिदंगु दु । अथेहे थ्वय्‌कःया नेपाली भाषाय् नं थीथी विधाया न्हय्‌गू सफू पिदंगु दु । ध्रुव मधिकर्मीं थीथी साहित्यिक गोष्ठी प्रस्तुत जूगु रचनाया बारे दुग्ययेक समिक्षा यानादीम्ह समिक्षक कथं नं म्हसिउ । अथेहे थ्वय्‌कलं थीथी गोष्ठीइ ग्यसुग्यंगु कार्यपत्र नं प्रस्तुत यानादीगु दु । ध्रुव मधिकर्मिया बाखं सफूया पाण्डुलिपियात च्वसापासां ने.सं. ११०९ दँया श्रेष्ठ सिरपाः नं देछाःगु दु ।

ध्रुव मधिकर्मी नेपालभाषाया आधुनिक बाखं ख्यलय् परम्परागत शैलीयात हाचां गायाः निबन्धया लसि वःगु बाखं च्वयादीम्ह छम्ह प्रयोगवादी बाखंच्वमि खः । थौं साहित्यया गुगुं नं विधा छगू निश्चित विधाया विशुद्ध नियम दुने कुंकाः च्वनीमखु धयागु उत्तर आधुनिकवादया बहुविधात्मक सिद्धान्त थ्वय्‌कःया ध्रुव मधिकर्मिया बाखं सफुलिइ प्रतिपादन जूगु खंकेफु ।

अथेहे थ्वयकःया लिपा पिदंगु चिबाखं थौंया चिबाखं गथे जुइमाः धैगुया छगू नमूना धायेबहजू । चिबाखंया छगू विशेषता हाकलं जक चीहाकः मजुसे संकेतात्मक, सुत्रात्मक, विम्वात्मक जुयाः ब्वमिपिनिगु नुगलय् छगू झट्का बीफैगु जुइमाः धैगु गुगु मान्यता खः थ्व खँ थ्वय्‌कःया चिबाखं नं महसुस जुइकेब्यूगु दु । थथे हे थौंया समाजय् ब्वलंगु विकृति, विसंगतियात प्रतीक, विम्वया माध्यमं प्रस्तुत यानाः न्हूगु मूल्य मान्यता नी स्वनेगु पाखे नं थ्वय्‌कःया च्वसा उन्मुख जूगु दु ।

साहित्यय् ध्रुवकृष्ण दीपया नामं च्वयेगु ज्या यानादीम्ह भाजुया नां धु्रवकृष्ण सिन्या श्रेष्ठ खः । वय्‌कः ने.सं. १०५३ स अबु भुवनलाल सिन्या श्रेष्ठ व मां रत्नमाया सिन्या श्रेष्ठया कोखं मोमदु गल्ली यलय् बूगु खः । वय्‌कलं नेपालभाषा, खस् नेपाली व अंग्रेजी भाषाय् कविता, म्ये व निवन्ध च्वयादी । वय्‌कःया न्हापांगु प्रकाशित रचना ने.सं.१०७१ य् थौंकन्हे पत्रिकाय् पिदंगु ल्यहांवन कविता खः । वय्‌कःया नेपालभाषाय् मचाम्ये सफू योमरि खः । वय्‌कःया नेपाःया साहित्य, कला, संस्कृति, पुलां बाखं, नखःचखःया बारे अंग्रेजी भाषां तःगु हे सफू पिदंगु दु ।