रानी भूवनलक्ष्मी देवी येँया जुजु भुपालेन्द्र मल्लया रानी व जुजु भाष्कर मल्लया मां खः। भाष्कर मल्ल मचातिनिबलय् जुजु जूगुलिं रानी भुवनलक्ष्मीं राज्य संचालनया ज्याय् चिउताः तयेमाःगु खँ उबलय्या घटनावली टिप्पणी थ्यासफुलिइ ब्वने दु । थ्वहे कथं रानीं थःगु म्येय् थः पुता भास्कर मल्लया शासन काल आनन्दमय जुइमाल धयाः दुर्गा भवानी आदि देवदेवीपिंत प्रार्थना यानातःगु दु ।
आःतकया दुने थ्वय्कःया स्वपु म्ये लुयावःगु दु । थुपिं म्ये मध्ये थ्वय्कःया दकलय् न्ह्यथनेबहःगु म्ये ‘हादे अतिन सुन्दर देश कान्तिपुरी नाम हाय’ जूगु दु । थ्व म्येय् थःगु देय् कान्तिपुरयात अतिकं बांलाःगु देय् धासें कान्तिपुर नगरया जःखःच्वंगु बागमती, विष्णुमती आदिया नं चर्चा जूगु दु । थथे देश प्रेमया भावं जाःगु म्ये च्यूम्ह नेपालभाषाया न्हापांम्ह कवयित्री रानी भूवनलक्ष्मी खः । आत्मपरकता संगीतात्मकता थ्वय्कःया म्येया विशेषता जूगु दु ।
रानी वृद्धिलक्ष्मी ख्वपयाम्ह अन्तिम जुजु रणजीत मल्लया रानी खः । थ्वय्कःया खुपु म्ये लुयावःगु दु । अप्वः धयाथें म्ये भक्ति रस प्रधान जूसां उपदेश तथा ध्याचूयात म्येया विषय कथं कःघाःगु दु । थ्वय्कःया गुलिं गुलिं म्येय् तत्कालीन राजनैतिक घटनाया नं संकेत दु । थ्वय्कःया प्रत्येक म्येय् धयाथें थः काय्या हक अधिकार सुरक्षित यायेगु निंतिं सः थ्वयाच्वंगु दुसा लाय्कुली जुइगु न्ह्यथु लिथुपिनिगु छलकपटया संकेत दु । रानी वृद्धिलक्ष्मीया म्ये मध्ये ‘क’, ‘ख’, ‘ग’, ‘घ’ या म्ये न्ह्यथनेबहः जू । थ्व म्येय् वृद्धिलक्ष्मीया काव्य प्रतिभा यचुक खनेदु । रानी वृद्धिलक्ष्मीया थुपिं म्ये ख्वप व थिमिया दाफा भजनय् थौं तक नं हालेगु याःनि ।
रामजी प्रधानांग नं पुनर्जागरण न्ह्यःया कवितय्गु झ्वलय् छम्ह न्ह्यथनेबहम्ह कवि खः । थ्वय्कलं नेपालभाषा नापं नेपाली व हिन्दी भाषां नं चिनाखँ च्वयादीगु दु । थ्वय्कःया काव्य सम्बन्धी लुयावःगु छगू सफू खः रत्नमाला चकिइ । खय्त ला थ्वय्कः सिद्धिदास स्वयां नं लिपायाम्ह कवि खः, तर थ्वय्कःया काव्यं म्येया रूपय् मखु चिनाखँया रूपय् ज्वने धुकूसां न्हापाया भक्ति परम्परायात धाःसा हाचां मगाःनिगु खनेदु । उपदेशात्मक जूसां सिद्धिदासयागु थें नीतिमूलक मजुसे सन्त परम्परायागु थें खनेदु । उकिं थ्वय्कःयात पुनर्जागरण न्ह्यः व पुनर्जागरणकाल दथुया संक्रमण ईयाम्ह कवि कथं नं नालेछिं ।
नेपालभाषाया छम्ह नांजाःम्ह भाषाह्यमिया नापं च्वमि मयजु रुक्मणी श्रेष्ठया जन्म ने.सं १०६४ स मां नीरकुमारी श्रेष्ठ व अबु छत्रमान श्रेष्ठया कोखं जूगु खः ।भूगोल विषयस स्तातक यानादीम्ह खयाः नं थ्वय्कःया नुगः नेपालभाषा साहित्य संस्कृति विषय सम्वन्धी अध्ययन अनुसन्धान तथा पत्रिका प्रकाशनपाखे न्ह्याःगु खनेदु । थ्वय्कलं ताः इलंनिसें दिनाच्वंगु थौंकन्हे लय्पौ पत्रिकाया सम्पादक तथा प्रकाशक जुयाः ताः ईतक ज्या यानादीगु दु । वय्कः छम्ह मिसा जुयाः नं वय्कलं पत्रिकाया ख्यलय् यानादीगु ज्यायात कदर यानाः वय्कःयात तःगू संस्थां सिरपाः तथा सम्मान देछागु दु । अथे हे मय्जु रुक्मणी नेपालभाषा नापं नेपालीभासं साहित्य, संस्कृति तथा स्वास्थ्य सम्बन्धी तःगू हे ग्यसुग्यंगु सफू च्वयाः पिथनादीगु दु । थ्वय्कःया पिदंगु सफू खः — १. नसात्वंसा वासः नं खः (विे.सं २०६४, निबन्ध मुना), २. नसात्वंसा वासः नं खः (विे.सं. २०६६ भाग १ नेपालभाषा÷नेपाली), ३. नसात्वंसा वासः नं खः (वि.सं२०६४ भाग २ नेपालभाषा ÷नेपाली), ४. व हे लँपु (वि.सं. २०६९, बाखं मुना), ५. नेवाः संस्कृति छपुलु (वि.सं. २०७१), ६. झीगु नेवाः संस्कृति (नेसं ११४३), ७. जीवनया अमूल्य धन निरोगिता (वि.सं २०८०), ८. चीरहरण द्वापर युगय् जक (ने.सं. २०८०) ९. लुमंकेबहपिं हलिंया विशिष्ट व्यक्तित्वपिनिगु चर्तिकला ( वि.सं. २०७६) आदि ।
थ्वय्कलं नेपालभाषाया पत्रकारीता तथा साहित्यया ख्यलय् यानादीगु ज्यायात कदर यानाः थ्वय्कःयात थीथी संस्थां थीथी सिरपाः तथा सम्मान देछाःगु दु गथे —शुभराज्यभिषेक पदक, जनपद सेवाः पदक, धर्मादित्य धर्माचार्य सिरपाः, चित्तधर सिरपाः, नेपाल साहित्यिक पत्रकार संघपाखें सम्मान, भारती जनमत साहित्यिक पत्रकारिता सिरपाः, मोति पत्रकारिता सम्मान, नेवाः एफ.एम. पत्रकारिता सम्मान, वांगमय शताव्दी पुरुष सत्यमोहन जोशी पत्रकारिता सिरपाः, जरिमैंया साखः लुमन्ति सिरपाः, दान्यहिरा सिरपाः, प्रज्ञा मातृभाषा साहित्यिक पत्रकारिता पुरस्कार आदि आदि ।