वरिष्ठ पत्रकार राजेन्द्र स्थापित अबु आशारत्न स्थापित व मां नीलप्रभा स्थापितया कोखं जन्म ने.सं. ११८० दिल्लागा ९ कुन्हु येँया भिंद्यः त्वालय् जूगु खः । नेपालभाषा पत्रकारिता ख्यलय् ताःई निसें कलम न्ह्याकादीम्ह वय्‌कः थौंकन्हय् जनआस्था वाःपौया प्रबन्ध सम्पादक जुयादी ।

इनाप वाःपौपाखें पत्रकारिता सुरु यानादीम्ह वय्‌कलं विश्वभूमि न्हिपौ, राजमति वाःपौ, गथु लय्‌पतिइ नं ज्या यानादीगु दु । वय्‌कःया सम्पादनय् लुँस्वां डाइजेस्ट, लाय्‌लामा डाइजेस्ट, स्थापित खलःया दँपौ आदि पिदंगु दुसा खस नेपाली भाय्‌या वाःपौ दृष्टिइ नं ज्या यानादीगु दु । अथेहे वय्‌कःया तःगू हे नेपालभाषाया पत्रपत्रिकाय् लेख रचना पिदंगु दु ।

नेपालभाषा मंकाः खलकय् स्थापना कालं निसें सक्रिय जुयादीम्ह वय्‌कः न्हू पुचः भिंद्यःत्वाःया संस्थापक नायः खः । अथेहे वय्‌कलं गथु पुचः, देय् भ्वय् छेँ, स्थापित खलः लिसें थीथी संस्थाय् आवद्ध जुयाः नेपालभाषा थपू यायेगु निंतिं ज्या यानादीगु दु । वय्‌कःयात ने.सं. १११६य् विश्वभूमि धुस्वां पत्रकारिता सिरपाः लःल्हाःगु खः ।

भाजु राजेन्द्रप्रसाद श्रेष्ठ राजनीति व नेपालभाषायात नापनापं स्वाकाः न्ह्याः वनादीम्ह आदिवासी जनजातिया सःयात सतक व सदनय् निरन्तर थ्वयेका च्वनादीम्ह व्यक्तित्व खः । वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०८० चौलाथ्व ३ य् जूगु खः । वय्‌कःया बाःया नां पञ्च्नारायण श्रेष्ठ व मांया नां कमलदेवी श्रेष्ठ खः ।

राजेन्द्रप्रसाद श्रेष्ठजुं राजनीतिक, आर्थिक लिसें थीथी विषयया खोज व अनुसन्धानमूलक च्वसू च्वयादी । नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषं म्येँ, चिनाखँ च्वयादी । जाति, भाषा, धर्म, संस्कृति व नेवाः जाति सम्बन्धी च्वसू नं च्वयादी । वय्‌कलं चिनादीगु म्येँया म्येचाः ने.सं. १११३ य् जिगु मन ब्व १ ब्व २, जिगु जिन्दगी म्येचाः पिदंगु दु । अथेहे खस नेपाली भाषं पहिचान यात्री म्येचाः नं पिदंगु दु ।

भाजु राजेन्द्रया कृति थुकथं दु– विश्वया सङ्घीय राज्यत, संविधान सभा व नेपाःया लँपु, सङ्घीय गणतन्त्र नेपाः – समावेसी लोकतन्त्रया उच्चत्तम रूप, संघवादया सिद्धान्त, ऐतिहासिक नेपालमण्डल व म्हसीका आन्दोलनय् नेवाः (प्रकाशोन्मुख) बि.सं.२०३४ निसें राजनीतिइ दुहां झाःम्ह भाजु श्रेष्ठ थौंकन्हय् संघीय सामाजवादी पार्टीया सहअध्यक्ष जुयादी । वय्‌कः प्रतिनिधि सभाय् २०५१ निसें २०५६ तक, २०७४ निसें २०७९ तक निक्वः सांसद् जुयादिल । अथेहे आवास तथा भौतिक योजना मन्त्री (२०५५, सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्री (२०७८ असोजनिसें २०७९ असोज) यानाः निक्वः मन्त्री जुयादिल ।

वय्‌कलं प्रतिनिधि सभाया दुजःया हैसियतं जनताया पक्षय् ऐन कानुन निर्माणय् तःधंगु भूमिका म्हितादीगु दु । २०५४ सालय् सरकारं हःगु स्थानीय स्वायत्त शासन ऐनय् मातृभाषायात मान्यता मब्यूगुलिं उकी संशोधन प्रस्ताव तयाः पारित याकेगु ज्याया नेतृत्व यानादिल । अथेहे सांसदया रूपय् थःगु लिपांगु कार्यकालय् नं २०७५ सालय् सरकारं हःगु अनिवार्य व निःशुल्क शिक्षा विधेयकय् संशोधन प्रस्ताव तयाः मांभासं आखः ब्वंकेगु अधिकारयात सुनिश्चित यायेगु ज्याय् नेतृत्वदायी भूमिका म्हितादिल । आवास सम्बन्धी विधेयकय् जनताया सम्पत्तिया हक सुरक्षित यायेगु ज्याया नेतृत्व यानादिल । बौद्धिक व्यक्तित्वया धनी भाजु राजेन्द्र श्रेष्ठ राजनीतिक सिद्धान्तकार नं खः । वय्‌कलं नेपाली समाज परिवर्तनया लँपु संघीय समाजवाद धयागु सिद्धान्त हे प्रतिपादन यानादीगु दु ।

वय्‌कः सुरुं निसें नेपालभाषा मंकाः खलः, चाकलाः दबू, गथु पुचः, चकना साहित्य पालाः आदिइ मू दुजः, छ्यान्जे व सम्पादक जुयादीगु दु । अथेहे नेवाः देय् दबूया वय्‌कः सल्लाहकार समितिया दुजः खः । नेवाः देय् गुथि, नेपालभण्डलया मू संस्थापक वय्‌कः नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिया सल्लाहकार खः ।

पहिचान लिसें संघीयताया आन्दोलन व मांभाषं आखः ब्वनेदइकथं संसदय् ऐन दयेकेगु ज्याय् नेतृत्वदायी भूमिका म्हितादीम्ह वय्‌कःयात नेवाः राजनीतिक अभियान, जगत सुन्दर ब्वनेकुथि, नेवाः स्यनामि दबू, नेवाः शिक्षा गुथि, नेवाः वस्ती नेवाः स्कूल अभियान, नेपालभाषा स्यनेकने पुचः, नेपाल भाषा मंकाः खलः यल, नेवाः देय् गुथि नेपालमण्डल, नेपालभाषा मिसा खलः, संघीय समाजवादी नेवाः संघ, हलिं नेवाः दबू नेपाः, नेपाल लिपि गुथि, मांभाय् पुचः यल, सेभ नेपाः भ्याली आदि यक्व संघसंस्थापाखें सम्मान याःगु दु ।

रानी ऋद्धिलक्ष्मी येँया जुजु पार्थिवेन्द्र मल्लया रानी व जुजु भुपालेन्द्र मल्लया मां खः । वय्‌कःया ‘सोव सोव रसिकन समय बसन्त’ नांगु छपु म्ये लुयावःगु दु । काव्यशास्त्रया परम्परागत लँ लिनाः चिनातःगु थुगु म्येय् वसन्त ऋतुया श्रृंगारोद्दीपक वातावरण लुइकथं राधाकृष्णया फागु लिलाया वर्णन यानातःगु दु । नारी सुलभ कोमल भाव माधुर्य गुण व न्यने यइपुगु संगीत ध्वनि थ्व म्येया विशेषता खः ।

रानी कुमुदिनी देवी येँया जुजु जगज्जय मल्लया रानी व जुजु जयप्रकाश मल्लया मां खः । थ्वय्‌कः झिंच्यागूगु शदीया नेपालभाषाया छम्ह प्रभावशाली कवयित्री खः । थ्वय्‌कलं थः भाःत जगज्ज्य मल्ल नाप जानाः श्रृंगार व भक्ति रसं जाःगु म्ये चिनेगुया नापं थम्हं नं अलग्ग हे म्ये चिनावंगु दु ।

थ्वय्‌कःया ‘भवानी छि चरण सदान’ म्ये छपु उल्लेख यायेबहःगु म्ये खः, गुगु म्ये थौंतक नं स्वनिगःया थीथी दाफा भजनय् हालेगु याःनि । थ्व म्येय् कुमुदिनी देवीं संसारया दुःखी मनूया पक्ष लिनाः (थः काय् जयप्रकाश मल्लया पं लिनाः) अमित कपटमय जाल झेलं पिदंगु दुःखं पार यानाब्यु धकाः उपास्य भवानीयाके प्रार्थना यानातःगु दु । नापं थ्व स्तुति म्येय् संसारय् सुं मनू नं अजर अमर मजू, पाप धर्म यानातःगु सम्पत्ति व वैभव नं अस्थिर व निस्सार जुइ धकाः नैतिक बोध यानातःगु दु । भाव गांभीर्य संगीत मधुर्यता रानी कुमुदिनी देवीया म्येया विशेषता जूगु दु । जुजु जयप्रकाश मल्लं थः मांयागु गुण लुमंकाः लिपा च्वःगु थःगु काव्यय् थःत ‘कुमिदिनी सुत’ धकाः थाय्थासय् उल्लेख यानातःगु दु ।

रानी चन्द्रलक्ष्मी यलया जुजु विष्णु मल्लया रानी खः । थ्वय्‌कःया ‘जय जय मछिन्दर नाथ’ नांगु छपु म्ये लुयावःगु दु । थ्व म्येय् थः भाःत जुजु विष्णु मल्लया मनोकामना पुरा यानाबिउ धकाः बुंगद्यःयात प्रार्थना यानातःगु दु । माधुर्य गुण नापं संगीतात्मकता थ्व म्येया विशेषता जूगु दु ।

रानी जयलक्ष्मी यलयाम्ह जुजु योगनरेन्द्र मल्लया छम्ह रानी खः । थ्वय्‌कःया आःतकया दुने स्वपु म्ये थीथी भजन सफुलिइ लुयावःगु दु । थुपिं म्येय् कवयित्रीया आत्मानुभूति अभिव्यक्त जुयाच्वंगु दु । तःम्ह रानी दुम्ह थः भाःत जुजु योगनरेन्द्र मल्लं मेपिं रानीपिनिगु चुकलि खँ न्यनाः थःत तापाकाहःगुलिं थःत जूगु दुःख आदियात थःगु म्येय् प्वंकातःगु दु। थुकथं थ्वय्‌कलं थःगु म्ये पाखें पुरुष प्रधान समाजय् मिसातय्‌गु स्थिति व अवस्था ब्वयेगु याःगु दु । आत्मपरकता तथा रागात्मकता थ्वय्‌कःया म्येया गुण खः ।

दयालक्ष्मी देवी येँया दकलय् लिपायाम्ह मल्ल जुजु जयप्रकाश मल्लया रानी खः । वय्‌कःयात छम्ह आत्मपरक कवयित्रीया रुपय् न्ह्यब्वयेछिं । रानी दयालक्ष्मीं लाय्‌कूया भारदारपिनिगु खँ न्यनाः जुजु जयप्रकाश मल्लयात ने.सं. ८६६–८७० तक राज्यच्यूत यानातःगु खः । लिपा जुजुं थःगु राज्य लितकाये धुंकाः रानीयात सास्ना बीगु ज्या यात ।

थुगु इलय् दयालक्ष्मीं थः स्वामियाके क्षमा फ्वनाः म्ये चिनाः हालातःगु खनेदु । थज्याःगु हे छपु म्ये ‘चित्त तसे प्रभु विनति खँ ल्हाये’ खः । थ्व म्येय् रानी दयालक्ष्मीं थःगु द्वंविद्वं वाःचायेकाः ‘निबुद्धि तिरि जाति’ धकाः थःत थम्हं आत्मआलोचना यानाच्वंगु दु । थःत राज्यच्यू्त याये न्ह्यः जुजु जयप्रकाश मल्लं रचना याःगु रत्नेश्वरया प्रादुर्भाव नाटकया तःगू थासय् थःयात रानी ‘दयालक्ष्मीया पति’ ‘दयालक्ष्मीया धनि’ धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।

रानी भूवनलक्ष्मी देवी येँया जुजु भुपालेन्द्र मल्लया रानी व जुजु भाष्कर मल्लया मां खः। भाष्कर मल्ल मचातिनिबलय् जुजु जूगुलिं रानी भुवनलक्ष्मीं राज्य संचालनया ज्याय् चिउताः तयेमाःगु खँ उबलय्‌या घटनावली टिप्पणी थ्यासफुलिइ ब्वने दु । थ्वहे कथं रानीं थःगु म्येय् थः पुता भास्कर मल्लया शासन काल आनन्दमय जुइमाल धयाः दुर्गा भवानी आदि देवदेवीपिंत प्रार्थना यानातःगु दु ।

आःतकया दुने थ्वय्‌कःया स्वपु म्ये लुयावःगु दु । थुपिं म्ये मध्ये थ्वय्‌कःया दकलय् न्ह्यथनेबहःगु म्ये ‘हादे अतिन सुन्दर देश कान्तिपुरी नाम हाय’ जूगु दु । थ्व म्येय् थःगु देय् कान्तिपुरयात अतिकं बांलाःगु देय् धासें कान्तिपुर नगरया जःखःच्वंगु बागमती, विष्णुमती आदिया नं चर्चा जूगु दु । थथे देश प्रेमया भावं जाःगु म्ये च्यूम्ह नेपालभाषाया न्हापांम्ह कवयित्री रानी भूवनलक्ष्मी खः । आत्मपरकता संगीतात्मकता थ्वय्‌कःया म्येया विशेषता जूगु दु ।

रानी वृद्धिलक्ष्मी ख्वपयाम्ह अन्तिम जुजु रणजीत मल्लया रानी खः । थ्वय्‌कःया खुपु म्ये लुयावःगु दु । अप्वः धयाथें म्ये भक्ति रस प्रधान जूसां उपदेश तथा ध्याचूयात म्येया विषय कथं कःघाःगु दु । थ्वय्‌कःया गुलिं गुलिं म्येय् तत्कालीन राजनैतिक घटनाया नं संकेत दु । थ्वय्‌कःया प्रत्येक म्येय् धयाथें थः काय्‌या हक अधिकार सुरक्षित यायेगु निंतिं सः थ्वयाच्वंगु दुसा लाय्‌कुली जुइगु न्ह्यथु लिथुपिनिगु छलकपटया संकेत दु । रानी वृद्धिलक्ष्मीया म्ये मध्ये ‘क’, ‘ख’, ‘ग’, ‘घ’ या म्ये न्ह्यथनेबहः जू । थ्व म्येय् वृद्धिलक्ष्मीया काव्य प्रतिभा यचुक खनेदु । रानी वृद्धिलक्ष्मीया थुपिं म्ये ख्वप व थिमिया दाफा भजनय् थौं तक नं हालेगु याःनि ।

भाजु राम मालाकारया जन्म ने.सं १०६० इ येँया थँबही क्वाःबहालय् बौ कृष्णप्रसाद मालाकार व मां मिथाइ मालाकारया तःधीम्ह काय् कथं जूगु खः । राम मालाकार थौं स्वयाः ४३ दँ न्ह्यःनिसें अमेरिय् च्वनाच्वनादीम्ह छम्ह गैर आवासिय नेवाः खः । निक्वः जंक्व पुलेधुंकूम्ह राम मालाकार परदेशय् च्वना नं नेवाः नुगः घाना जूम्ह छम्ह नेवाः अभियन्ता खः । वय्‌कलं सन् १९८५इ नेपाः गुथि पलिस्था यानादिलसा अमेरिकाय् दकलय् न्हापांगु नेवाः संस्था सन् १९९१ य् नेपाः पासा पुचः अमेरिका पलिस्था यानादिल । थ्व संस्थाया न्हापांम्ह नायः जुयाः निदँ तक ज्या यानादिलसा आः थ्व संस्थाया सल्लाहकार जुयाः संस्थायात थम्हं फुगु चाःगु ग्वाहालि यानाच्वनादीगु दु । थ्व नेपाः पासा पुच अमेरिका बाहेक अमेरीकाय् स्थापना जूगु मेमेगु थीथी खलः पुचःया नं नायः जुयाः ज्या यायेगु आवसर वय्‌कःयात चूलात । निकः जंकु पुलेधुंकूम्ह खयानं थःगु भाषा नखः चखः हनेगु, धर्मकर्म यायेगु ज्याय् उलि हे सक्रिय जुयादीम्ह राम मालाकार अमेरिकाय् वनीपिं न्हून्हूपिं नेवाःतय्‌गु नितिं छम्ह अभिभावक व पठ प्रदर्शक थें जुयादीगु दु । अमेरिका चाह्यूवइपिं नेपाःमिपिंत बास बियाः नकेत्वंके यायेत त्यानुमचाःम्ह, अमेरिकाय् च्वंपिं नेवाः ल्याय्‌म्हतय्‌त नेवाः तजिलजि, संस्कार, संस्कृति हनेत न्ह्याबलें हःपाः बीम्ह जक मखु नेवाः संस्कार तजिलजिया बारे थम्हं स्यूस्यूगु खँ न्ह्यब्वयाः पत्रपत्रिकाय् पिकयादीम्ह राम मालाकर थःगु मांभाय् व नेवाः संस्कृतियात माया याइपिं फुक्कसिया प्रेरणाया प्रतिक खः । थ्व हे कारणं वयकःयात अमेरिकाया तःगू संस्थां थीथी सिरपाः व सम्मानं हनेधुंकूगु दु । उलि जक मखु सन् २०२१ य् अमेरिकाया राष्ट्रपनि जो बाइडनं ‘Lifetime Achievement Award’ , सन् २०२१ य् हे न्यु जर्सी राज्यया सेनेट व साधारण सभां ‘Community Services Award’ थेंज्याःगु तःजिगु सम्मान देछाःगु दु ।