मां फिनी मास्के तथा अबु सनकमान मास्केया म्ह्याय् रेवती राजभण्डारीया जन्म येँया ने.सं. १०५८ य् जेष्ठ शुक्ल १३ थिंलागा सप्तमी कुन्हु जूगु खः । थ्वय्कः नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषाया नं नांजाःम्ह च्वमि खः । थ्वय्कलं साहित्यया विविध विधा गथे —बाखं, चिनाखँ, निबन्ध तथा बालसाहित्य आदिया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीगु दु । नेपालभाषाया ख्यलय् थ्वय्कःया दकलय् न्हापां पिदंगु च्वसु जिमिगु धैगु छुं हे मन्त (गं ३, ने.सं ११०५) नांगु कविता खः ।
बाखं विधाय् थ्वय्कःया ज्यामि नांगु सामाजिक बाखं संग्रह (ने.सं. १११५), वं ख्वबि हायेकेगु त्वःतल (ने.सं.११३७) सामाजिक बाखं, न्हाय्मदु बाज्या (ने.सं ११२१) नांगु लोकबाखं संग्रह व ऋतु (ने.सं ११२६)नांगु मचाबाखं पुचः पिदंगु दु । थुकथं थ्वय्कःया गुलिं बाखं सामाजिक समस्याय् केन्द्रीत जूगु दुसा गुलिं लोकबाखंयात थौंया परिवेशनाप पाय्छि यानाः प्रस्तुत यानातःगु दु । न्हाय्मदु बाज्या थज्याःगु लोकबाखंया दसु खः । अथे हे ऋतु मचा मनोभाव तथा मचातय्त शिक्षाबीगु तातुनाः च्वयातःगु मचा बाखंया सफू खः ।
काव्य ख्यलय् थ्वय्कःया प्याःगु फोंग (ने.सं ११२८) शोक काव्य संग्रह पिदंगु दु । थ्व प्याःगु फोंग कविता संग्रह थः मदुम्ह जहानया लुमन्तिइ च्वयातःगु कविता संग्रह खः । निबन्ध विधाय् थ्वय्कःया नेपालभाषाय् सफू पिमदंसां सांस्कृतिक च्वसुत थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । मय्जु रेवतिं थथे साहित्यया थीथी विधाय् जक च्वसा न्ह्याकादीगु मखुसे नेपालभाषा मिसा खलःया आजिवन सदस्य, नेपाली नारी साहित्य सेवा केन्द्रया उपाध्यक्ष जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । मय्जु रेवतीयात वय्कःया च्वज्याया कदर स्वरुप थीथी संस्थां थीथी सम्मान व सिरपाः देछाःगु दु । गथे— सर्वश्व नेपाल पाखें सम्मान व अभिनन्दन (ने.सं ११२२), साहित्यिक पत्रकार संघपाखें लोकप्रिया पुरस्कार (ने.सं.११२४), ईलोहं प्रकाशनपाखें ईलोहं ज्ञानज्योति सिरपाः (ने.सं ११३०) आदि ।
मूलतः छम्ह मनोचिकित्सक व मानवशास्त्री खः भाजु रोवर्ट आई लेभि । वय्कलं प्रशान्त महासागरया फ्रान्सेली नियन्त्रणय् दुगु चिचाधंगु छगू टापु सोसाइटी आइलैण्डया आदिवासी समुदाय ताहितीतय् सम्बन्धय् अन हे नीखुला तक च्वनाः अध्ययन यायेधुंकाः मानवशास्त्र विधाय् ब्यक्ति केन्द्रीत मानवशास्त्रया अवधारण दकलय् न्हापां न्ह्यःने हयादीगु । थ्व छगू मनोविज्ञान व मनोविश्लेषणया ख्यलय् सामाजिक, सांस्कृतिक ख्यलय् छम्ह मनुखं गुकथं लिच्वः क्यनी धैगु अध्ययनया शैली खः । मानवशास्त्रीय शोधया झ्वलय् छम्ह मनूयात गुगुं छगू सन्दर्भया सूचनावाहक कथं नालेगु वा उगु सन्दर्भयात कयाः उम्ह मनुखं गुकथं लिच्वः बियाच्वन धकाः अध्ययन यायेगु प्रणालीगत फरक पहः खः व्यक्ति केन्द्रीत मानवशास्त्रया अवधारणा । ताहिती आदिवासी समुदायया सम्बन्धय् थुकथं व्यक्ति केन्द्रीत मानवशास्त्रया अवधारणा कथं दुग्यंगु सफू पिथनेवं रोवर्ट भाजुं अतिकं नांजाःगु नेशनल बूक अवार्ड सन् १९७४ य् ल्हातय् लाकल ।
थ्वयां लिपा छगू परियोजना अन्तर्गत रोवर्ट भाजुया अध्ययनया ख्यः जुल स्वनिगःया ख्वप देय् । सन् १९७३ निसें १९७६ स्वदँतकया ख्वपदुने न्ह्याकूगु शोध व अध्ययनया झ्वलय् आपालं स्थलगत भ्रमण, खँल्हाबल्हा यायेगु ज्या यानादिल । रोबर्ट भाजुं थथे ख्वपया थीथी मनूतनाप प्रत्यक्ष खँल्हाबल्हा याःगु रिकर्डिङ्गया क्यासेट ११७ चाः जाः । उलि जक मखु मेगु संस्कृति, संगीत व विविध विषयया ६८ गू क्यासेटय् रिकर्डिङ्ग जुयाच्वंगु दु । थुकिया लिधंसाय् ख्वप देय्याा नेवाः समुदायदुने जात व्यवस्था, उमिगु रिति, परम्परा, संस्कार, गुथि, जात्राया विषद् चर्चा दुथ्याकातःगु सफू सन १९९० य् : “Mesocosm: the organization of a Hindu Newar city in Nepal “ पिथनादिल । नेवाः समाज सम्बन्धय् रोवर्ट भाजुया थ्व छगू सफू विश्वया मानवशास्त्र विधाय् अतिकं चर्चित जुल ।
नेपालभाषा व अर्थशास्त्रय् एम.ए यानादीम्ह मय्जु रोशना शाक्यं वि.सं. २०३९ सालय् सरस्वती कलेजय्, अनं लिपा वि.सं. २०४२ सालय् पद्मकन्या कलेजय् नेपालभाषा ब्वंकादीगु खः । वय्कः वि.सं. २०११ श्रावण १२ गते इतुंबहालय् जन्म जूगु खः । नेपालभाषा ब्वंकेगु ज्या न्ह्याकाच्वंच्वं वय्कलं विद्यार्थीपिंत ग्वाहाली जुइगु पाठ्यक्रम सम्बन्धी तःपु समिक्षात्मक च्वसु, पुलांगु म्ये (षडदर्शन, जयजय भैरव, सीलं आदि) बारे थीथी पत्रपत्रिकाय् च्वसु पिथनादीगु दु ।
रोहिणीबहादुर याकः नामं म्हसीका दुम्ह भाजु रोहिणीबहादुर कायष्ठया जन्म ने.सं १०६० इ अबु नरबहादुर कायष्ठ व मां ज्वालादेवी कायष्ठया कोखं यलया बखुंबहालय् जूगु खः । थ्वय्कः नांजाःम्ह साहित्यकार छत्रबहादुर कायष्ठया दाजु खः । कविता, बाखं व निबन्ध विधाय् ल्हाल् न्ह्याकादीम्ह भाजु रोहिणीबहादुर कायष्ठया न्हापां पिदंगु रचना झी झी (सितु, २४ ने.सं १०८८) नांगु कविता खः । थ्वय्कः नेपालभाषा साहित्य थकायेगु नितिं थःत फ्यानादीम्ह छम्ह सच्चाम्ह मातृभाय्या अनुरागी व भाषिक अभियन्ता खः, गुम्हेस्यां थम्हं च्वयाः सफू पिकायेगु स्वयाः मेपिनिगु सफू पिकायेगु व पत्रिकाय् मेपिनिगु लेख पिकायेगु ज्याय् थःगु जीवनया अमूल्य ई फ्यानादिल। थ्वय्कलं थः किजा छत्रबहादुर कायष्ठ नाप जानाः नेपालभाषा व थ्वया साहित्य थकायेगु तातुनाः साहित्य मूलुखा नामं छगू साहित्यिक संस्था स्वनादिल ।
नेपालभाषाया समाचार रेडियो नेपालं लिकाःगुया विरुद्धय् त्वाःत्वालय् साहित्य सम्मेलन यानाः न्ह्याकूगु २०२२ सालया भाषिक आन्दोलनय् नं वय्कलं महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादिल । थुकिं यानाः वय्कः तःकः पुलिस कारवाहिलय् नं लात । साहित्यया मूलुखा मार्फत थ्वय्कलं ज्वला न्हाय्कं (ने.सं. १०८८) नांगु साहित्यिक पत्रिका पिकयादीगु दुसा स्वांयाःपुन्ही अर्थात् २५११ बुद्ध जयन्तिया लसताय् शान्ति विजय (ने.सं १०९०) नांगु पत्रिका थःगु हे सम्पादनय् पिकयादिल । अथेहे वय्कलं नेपालभाषा स्तोत्र पुचः (ने.सं ११०५) नांगु सफू छगू नं सम्पादन यानाः पिकयादीगु दु । थथे थः फुसां मफुसां वय्कलं थुपिं पत्रिका पिकायेगु दिकामदी । थुकथं हे ३७ दँया दुने थःपिंसं नीस्वंगु साहित्य मूलुखा संस्था पाखें नं तःधंगु चीधंगु यानाः ५० गुलिं मयाक सफू पिकायेत वय्कः ताःलाःगु दु । थथे पत्रिकाय् पिदंगु रचना तथा साहित्य सम्मेलनय् ब्वंगु लेखयात कयाः तत्कालिन पञ्चायत सरकारं वय्कःयात तःकः हे ज्वनाः कारवाही नं यात तर वयकः छपति हे विचलित मजुसे थःगु मातृभाषाया नितिं ज्या यानांच्वन ।