भाषा, लिपि व साहित्य

शुकवहत्तरी

नेपालभाषाया प्राचीन बाखं मध्ये तसकं लोकं ह्वाःगु बाखं शुकवहतरी नं छगू खः । थ्वहे कथं थ्व बाखं सफू तःगू मितिइ ल्ह्ययातःगु लुयावःगु दु । थ्व शुक वहत्तरी बाखं भाःतम्ह बनिया बनय् ज्याय् वनाच्वंगुलिं थःगु यौन प्याःचाः लंकेत चान्हय् पिहां वनेत्यंम्ह बनियाया कलाःयात छेँ नं पितमछ्वयेगु निंतिं वाउँभत्तुं न्हिं न्हिं छपु छपु यानाः बनियाया कलाःम्हेसित कंगु न्हय्‌निपु बाखंया पुचः खः । थथे वाउँभत्तुं न्हय्‌निन्हु तक बाखं कने सिधःबलय् बनिया नं छेँय् थ्यंकः वइ । थुकथं वाउँभत्तुं थः मालिकं बियाथकूगु मालिकनीया सतित्व रक्षा यायेगु भालाः न्हय्‌निन्हु तक बाखं कनाः पूवंकी । थ्व शुकबहत्तरी बाखं नेपाःया सामाजिक परिवेशय् निर्माण जूगु दुसा समाजय् विद्यमान अनैतिकतायात पनेगुया नापं उच्चवर्गीय परिवारया दूराचार आदियात ब्वयेगु थ्व बाखंया मेगु विशेषता जूगु दु । शुकवहत्तरीया ने.सं ८६६ या संस्करण भाजु प्रेमबहादुर कसाःया सम्पादनय् देवनागरी लिपिइ ने.सं. ११०० स च्वसापासा पाखें पिदंगु दु ।

शुक्रराज जोशी शास्त्री (ने.सं १०१३—१०६१)

शुक्रराज शास्त्री नेपाःया देय्‌या जनता शिक्षा दिक्षां बञ्चित जुयाः अन्धकारय् दुनाच्वने माःगु व मांभाय् नेपालभाषां छुं च्वयेगु नं अपराध साबित जुयाः सजाय फये मालाच्वंगु राणाकालय् निरंकुश शासनया विरुद्धय् नेपालय् प्रजातन्त्र हयेया निंतिं थःगु ज्यान पानावंम्ह छम्ह अमर शहिद खः । थथेहे वय्‌कः नेपालभाषाया छम्ह पुनर्जागरणया अभियन्ता नं खः । यल बुखंबहाःया जोशी कूलया कायमचा शुक्रराज शास्त्रीया जन्म ने.सं १०१३ सालया गुंपुन्हि कुन्हु बौ पं. माधवराज जोशी व मां रत्नमायाया क्वखं भारतया बनारसय् जूगु खः ।

मचाबलय् भारतय् आखः ब्वनादीम्ह वय्‌कःया परिवार येँय् च्वनेगु जूबलय् वय्‌कलं न्यागू तगिं तक दरबार हाइस्कूलय् आखः ब्वनादिल । लिपा झिंनिदँया वैंसय् वय्‌कः वीरगञ्जय् वनाः थःम्हं हे कमे यानाः आखः ब्वनेमाल । बौम्ह माधवराज भारतय् निर्वासित जुयादीगुलिं वय्‌कः नं भारतया देहरादून सिकन्दरबादया गुरुकुलय् वेदान्तय् शास्त्री परीक्षा बियाः प्रथम श्रेणीइ पास जुयादिल, गुकिं वय्‌कःयात ‘विद्याभूषण’ धयागु पदवी प्राप्त जुल । थबलय् निसें वय्‌कःया नांया ल्यूने ‘शास्त्री’ घायेगु जुल । शास्त्री पास यानाः नेपाः झायाः डि.ए.भि. स्कूलय् हेडपण्डित पदय् च्वनाः ब्वंकेगु यायां वय्‌कलं आइ.ए., बी.ए. नं पास यानादिल । छुं ई लिपा नेपाः झायाः वय्‌कलं संस्कृतया ब्रम्हसुत्र शंकर भाष्य धयागु सफू हिन्दी भासं अनुवाद यानादिल ।

शुक्रराज शास्त्रीयात शहीद धकाः आपाःस्यां स्यू तर वय्‌कः नेपालभाषाया लेखक नापं मांभाय्‌या अनुरागी धयागु खँ आपाःस्यां मस्यू । शिक्षा दिक्षां बञ्चित जुयाः अशिक्षाय् लानाच्वंपिं उगु ईया नेपाःमिपिंत चेतना थनाः जागरण हयादीम्ह वय्‌कः छम्ह नेपाःया राजनीतिज्ञ जक मखु नेपालभाषा साहित्य थकायेगु निंतिं आपालं योगदान बियादीम्ह साहित्यकर्मी नं खः ।

उगु इलय् तक नेपालभाषाय् व्याकरणया सफू मदुनि । थथे थःगु भाषाय् व्याकरणया सफू मदुगु खनाः राणा शासनया दमन तिव्र जुयाच्वंगु इलय् नं वय्‌कलं येँया नेपालभाषायात स्तरीय भाषा नालाः नेपालभाषा व्याकरणया नामं ने.सं. १०४८ सालय् नेपालभाषाया न्हापांगु ब्याकरण सफू च्वयादिल । नापं वय्‌कलं मस्तय्‌गु निंतिं शिक्षा थःगु मांभासं स्यनेमाःगु वाः चायेकाः ने.सं. १०५० सालय् नेपालभाषा वर्णमाला व नेपालभाषा रिडर भाग १–२ च्वयाः भारतय् हे छापय् यानाः हयादिल । थुकथं हे वय्‌कःया नेपालभाषाय् स्वंगू, नेपाली भाषाया न्यागू व हिन्दी भाषाया स्वंगू यानाः झिंछगू सफू पिदंगु दु ।

हानं नेपाः देशया जनतायात शासकपिंसं अन्याय अत्याचारया गालय् क्वफानातःगु खनाः शुक्रराज शास्त्रीजुं उगु ईया राणा सरकारया मग्यासे विरोध यानाः क्रान्ति यायेगु पाखे न्ह्यचिलादिल । गुकिं यानाः क्रान्तिया मि च्याच्यां वन । उकिं मेपिं क्रान्तिकारीत नापं वय्‌कःयात नं राणा सरकारं जेलय् स्वथनाबिल । थ्व हे झ्वलय् ने.सं. १०६१ सालय् सिल्ला (वि.सं. १९९७ सालया माघ १० गते) वय्‌कःयात टेकुइ सिमाय् यखानाः स्यात । थुकथं देश, जनतया लागि थःत पानाः बलिदान बियावंम्ह वय्‌कः शुक्रराज शास्त्री नेपाःया छम्ह सच्चाम्ह देशभक्त नेता नापं वैय्‌याकरण व मचा सफू च्वयाः नेपालभाषाया पुनर्जागरण अभियानयात सफल यानादीम्ह छम्ह मातृभाषा अनुरागी, अन्धपरम्परा अन्धविश्वासया विरुद्धय् चेतनाया जः ह्वलाः समाज सुधारया निंतिं आपालं ज्या यानावंम्ह समाज सुधारक व नारी वर्गप्रति प्रगतिशील धारणा दुम्ह छम्ह अमर शहीद खः ।