भाषा, लिपि व साहित्य

सुनिता डंगोल

लिपि क्विन नामं नं म्हसीका दुम्ह सुनिता डंगोल ने.सं. १११३ बछलागाः द्वादशी कुन्हु अबु सन्तु डंगोल व मां संगीता डंगोलया कोखं येँया लगंत्वालय् जन्म जूगु खः । समाजशास्त्रय् एम.ए. अध्ययन क्वचायेकादीम्ह वय्‌कः क्यापिटल एफ. एम. व नेपाल टेलिभिजनय् ज्याझ्वः न्ह्याकादीम्ह सञ्चारकःमि नं खः । नेसं ११३१ दँय् मिस नेवाः जुयादीम्ह वय्‌कलं नेसं ११३८ चौलानिसें रञ्जना लिपि क्यालिजात्रा व वर्कशप न्ह्याकाः त्वाःत्वालय् वनाः रञ्जना लिपि प्रचारप्रसार व प्रवर्द्धन यानादिल । नेसं ११४० दँय् हलिंन्यक कोरोना ल्वय् न्यनाच्वंगु इलय् वय्‌कलं फेसबुक लाईभया माध्यमं हलिं न्यंक रञ्जना लिपि व नेपालभाषा अनलाईन कक्षा न्ह्याकादिल । वय्‌कलं यैपुक व न्ह्यैपुक रञ्जना लिपि व नेपालभाषा स्यनेकने यानादीगुलिं वय्‌कःया ज्याझ्वलय् हलिं न्यंकया आपाःसिनं ब्वति काःगु खः । वय्‌कलं नेपालभाषाया न्हियान्हिथं ज्याखँ व खँल्हाबल्हाया आधारभूत पाठलिसें व्याकरणकथं नाम, सर्वनाम, क्रियापद, कारक विभक्ति, विशेषण, बचनया पाठ थीथी ग्राफिक्स व डिजिटल ज्वलं छ्यलाः अनलाइन माध्यमं स्यनादीगु खः । नेपालभाषा व रञ्जना लिपि सयेकीपिंत ग्वाहालि जुइमा धकाः वय्‌कःया दक्वं पाठ्यज्वलं युट्युबय् नं तयादीगु दु ।

वय्‌कलं व्यावसायिकरुपं रञ्जना लिपि छ्यलाबुला याकेगु निंतिं अभियान नं न्ह्याकादिल । वय्‌कःया इनापयात नालाकासें थीथी व्यावसायिक संस्थातय्‌सं नांग्वरः व थःपिनिगु उत्पादनय् रञ्जना छ्यलाबुला याःगु दु । वय्‌कलं तिसा, वसः व ट्याटुइ नं रञ्जना लिपिया कुटाक्षर छ्यलाबुला यायेगु ज्या न्ह्याकाः युवा पुस्ताया दथुइ नं रञ्जना लिपि लोकंह्वाकादीगु दु । वय्‌कलं येँ महानगरपालिकाया ब्वनेकुथिया नेपालभाषा स्यनामिपिंत नं नेपालभाषा व रञ्जना लिपि स्यनेकने यानादीगु दु ।

सुनिता डंगोल ने.सं ११४२ दँय् जूगु स्थानीय निर्वाचनय् येँ महानगपालिकाया उपप्रमुख पदय् नेपाःन्यंक दकलय् अप्वः भोट हयाः त्याकादीम्ह खः । येँ महानगरपालिकाय् निर्वाचित जुइधुंकाः वय्‌कलं महानगरया विकास निर्माणया ज्याया लिसेलिसें नेवाः जातिया कला, संस्कृति, व सम्पदा लिसें नेपालभाषा व नेपाललिपि रञ्जना लिपि च्वन्ह्याकेगु ज्याय् नं तिबः बियाच्वनादीगु दु ।

सुन्दरानन्द (ने.सं ९१३—९५३ पाखेयाम्ह)

कवि सुन्दरानन्द थःगु ईया छम्ह नांदंम्ह बौद्ध पण्डित खः । थ्वय्‌कः छम्ह बहुभाषि नापं विविध विषयया च्वमि नं खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया नापं, नेपाली, संस्कृत व हिन्दी भाषं काव्य चिनावंगु दुसा काव्यया नापं मेमेगु विषयया नं च्वसु च्वयेगु यानावंगु दु । मल्लकाल लिपा खनेदुम्ह ज्ञात कवि सुन्दरानन्दं जुजु श्री ५ राजेन्द्रविक्रम शाह, रानी त्रिपुरासुन्दरी व मन्त्री भिमसेन थापाया गुण वर्णन, श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहया शासनकाल तकया कीर्तिगाथा व थःगु दुःख सुखया अनुभव अनुभूतिं जाःगु थीथी मार्मिक म्ये मुनाः थ्वय्‌कलं त्रिरत्न सौन्दर्य गाथा नामं सफू च्वयाथकूगु दु । थ्व सफुलिइ नेपालभाषां चिनातःगु प्यपु म्ये नं दुथ्याःगु दु । कवि सुन्दरानन्दया म्येया मू विषय थः आश्रयदातापिनिगु गुण, यश, कीर्तिया वर्णन् खः । थ्वय्‌कःया थ्व त्रिरत्न सौन्दर्य गाथा सफुलिइ दुथ्याःगु नेपालभाषाया प्यपु म्ये नेपालभाषाया प्रशस्ति काव्यया प्रतिनिधि म्ये धायेबहः जू । कवि सुन्दरानन्द छम्ह प्रशस्ति कवि खयाः नं वय्‌कःया काव्यय् मिथ्या प्रशंसा, खुशामद, कृत्रिमता आदिया गन्ध उलि खनेमदु । प्रशस्ति काव्यया लक्षण कथं थः आश्रयदाता लय्‌तायेकाः उमिगु कृपादृष्टि लायेभनं चमत्कारपूर्ण व उद्देश्यपूर्ण काव्य चिनावंम्ह सुन्दरानन्द हे जक आःतकया सफलम्ह प्रशस्ति कवि खनेदु ।

सुब्बा वीरबहादुर मल्ल (ने.सं. ९६८–१०२४)

नेपाःया बहुभाषिक नेवाः कविपिं मध्ये सुब्बा वीरबहादुर मल्ल नं छम्ह खः । थ्वय्‌कःया हिन्दी, नेपाली, नेपालभाषाया म्ये दुथ्याःगु निर्गुण सागर नांगु म्येँ सफू छगू ने.सं. १०१९ य् बनारसं पिदंगु दु, गुकी निपु नेपालभाषाया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्वय्‌कलं थःगु म्येय् सांसारिक जीवन खनाः वैराग्य व इलय् चेतना दयेकाः ईश्वर भजन यायेमाःगु भाव प्वंकादीगु दु । हरिया नाम लोमना वो व्यरथन फुत वो जोवन वय्‌कःया छपु लोकह्वाःगु म्ये खः ।