विचित्र हरमेखला (प्राचीन चिकित्सा ग्रन्थ )
विचित्र कौतुक ग्रन्थ लुइन्ह्यः ने.सं ४९४या हरमेखला (राष्ट्रिय अभिलेखालय लगत—५, ल्याः ७९९९) तान्त्रिक चिकित्सा ग्रन्थयात न्हापांगु ग्रन्थ कथं कयातःगु खः । ने.सं ४९४ या हरमेखला केशर पुस्तकालय् नं लुयावःगु दु (केशर पुस्तकालय, दराज ल्याः ६०, अभिलेख ग्रन्थ ल्याः १००१ पत्र ८०, नाप २८.५.×३.३ सेन्टिमिटर, माइक्रोफिल्म ल्याः सि १०६-५) । ताडपत्र भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु हरमेखला ग्रन्थयात लिपा लिपा नं ल्ह्ययेगु याःगु दु । थुकिया मूल च्वमि माधुक खः । नेपालभाषां ह्यूगु ने.सं ४९४ या हरमेखला ग्रन्थय् धाःसा जम्मा स्वंगू व प्यंगू अध्याय जक दु जब कि मूल संस्कृत ग्रन्थय् धाःसा न्हय्‌गू अध्याय दु । थुपिं निगू अध्ययाय् दुगु सिलः नं ल्ययाः ल्ययाः जक हिलातःगु दु । लिपा लिपा अनुवाद जूगु हरमेखला ग्रन्थय् मेमेगु अध्यायत नं हिलाः तनेगु जुल । ने.सं ७८२ स हिलातःगु हरमेखला ग्रन्थय् न्हय्‌गू अध्याय, ७७ पौ दु । गुगु भुजिंम्वल लिपिं मजुसे नेपाल लिपिं च्वयातःगु खः । थ्व ग्रन्थ एशियाटिक सोसाइटी अफ बंगाल कलकत्ताय् थ्यंगु दु । हरमेखला तन्त्रमन्त्र ब्वनाः उपचार यायेगु थ्व तान्त्रिक चिकित्सा ग्रन्थ खः । थ्व ग्रन्थ प्राचीन नेपालय् अतिकं लोकंह्वाःगु व थुकियात थीथी इलय् ल्ह्ययाः वासः यायेगु परम्परा लिपातकं ल्यनाच्वंगु खनेद् ।

नेपालभाषा काव्य विधाया थीथी प्रकार मध्ये छगू नविनतम प्रकार हाइकु नं खः। स्वंगू पंक्तिइ झिंन्हय्गः आखःया (५ + ७ + ५) काव्यिक रुप जुयाच्वंगु हाइकुया उत्पति झिंन्हयगूगु शदिइ जापानया महान च्वमि मात्सुओ बासो पाखें जूगु व अनहे विकास जूगु खः । नेपालभाषा साहित्यय् नं हाइकुयात दुथ्याकेगु कतः ईश्वरानन्द पाखें जूगु खःसा थुकियात समीक्षकपिंसं हाइकुया वास्तविक प्रयोगु कथं काःगु मदु । बरु तवः मरुया ने.सं १११३ य् पिदंगु नेवाः हाइकुयात नेपालभाषाया न्हापांगु हाइकुया सफू कथं कायेगु याःगु दु । तर तवः मरु नेपालभाषाया न्हापांम्ह हाइजिन कथं स्थापित जूसां वय्‌कलं थ्व क्षेत्रयात निरन्तरता बीगु प्रतिवद्धता क्यनेगु ज्या धाःसा यानामदिल । तवः मरु धुंकाः पिदंम्ह मेम्ह हाइजिन बिमल ताम्राकार खः । वय्‌कलं तिलकता स्वां (ने.सं ११११), जीस्वां (ने.सं १११३), साकुरा (ने.सं १११५) आदि छगूयां लिउ मेगु हाइकु सफू पिकयाः हाइकु च्वज्याय् प्रतिवद्धता क्यनादीगु जक मखु हाइकु गथे जुइमाः हाइकु गथे च्वयेगु (ने.सं ११२६) आदि थेंज्याःगु हाइकु सम्बन्धी सैद्धान्तिक जः ह्वलीगु सफू नं पिकयादिल । बिमलयां ल्यू हाइकु च्वइपिं मेमेपिं च्वमिपिं गथे— सौरभ शाक्य, कृष्ण्भक्त बोडे, दया खड्गी, भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, आनन्द जोशी, सुरेश प्रधान, अगिव बनेपाली, राधाकृष्ण श्रेष्ठ, रीता महर्जन, अन्जना ताम्राकार, रजनी श्रेष्ठ, रामशरण महर्जन, रेणु श्रेष्ठ, सबिन महर्जन, रत्नकाजी ‘मन’, उर्मिला डंगोल, बिजयरत्न असंबरे, कृष्णमोहन जोशी, बद्री वेदना, दुर्गालाल श्रेष्ठ, तुयु पुं, शाक्य सुरेन, बुद्ध नेवाः, मिलन शाक्य, राधाकृष्ण श्रेष्ठ, रीता महर्जन, अन्जना ताम्राकार, धर्मराज राजकर्णिकार, ज्ञानबहादुर महर्जन मोक्षबहादुर अमात्य, पूर्णिमा शाक्य, मोतिशान्ति शाक्य, रीता प्रधान आदिपिं नं खनेदतसा हाइकुसम्बन्धी सैद्धान्तिक ज्ञानया नापं नेपालभाषाया हाइकुया समिक्षा दुथ्याःगु इन्द्र मालीयागु हाइकु : छगू अध्ययन, हाइकुया लागा, झी हाजिन–झीगु हाइकु, कवि आनन्द जोशीया हाइकुया न्हूगु आयाम, न्हूगु दिशा, कृष्णभक्त बोडेया हाइकुया जातः, जिगु मिखाय्, थौंया हाइकु आदि सफू नं पिदन । हाइकुया सफू जक मखु नेवाः हाइकु निलापौ, स्वलापौ पत्रिका नं पिदन । अथेहे नःलि पत्रिकां तःकः हे हाइकु विशेषांक पिकयाः हाइकुया विकासय् तिबः बीगु यात । फलतः थौं थ्व ख्यलय् न्हून्हूपिं च्वमिपिं जक मखु मेमेगु विधाय् ल्हाः न्ह्याकाच्वपिं आपालं च्वमिपिंसं नं हाइकु च्वयेगु यानाहःगु दु । अझ कोविडया कारणं जूगु लकडाउनया सदुपयोग यायेकथं सुरेस प्रधानजुया संयोजकत्वय् हाइकु ख्यःया ग्वसालय् दिलबहादुर चित्रकारजुं कियादीगु किपायात कयाः फेसबुकय् वाःवाःपतिकं भर्चुअल हाइकु गोष्ठी यायेगु ज्या जुल गुकिं यानाः नेपालभाषाय् आपालं न्हून्हूपिं हाइकु च्वमिपिं नापं ब्वमिपिंत थ्व ख्यलय् सालेगु यात । भर्चुल जुइगु कारणं केवल थःगु देशय् जक मखु विश्वया कुंकुलामय् च्वंपिं नेवाःतय्‌त नं नेवाः भाषं हाइकु च्वकेगुली उत्प्रेरणा बिल । केशरमान ताम्राकार थेंज्याःम्ह बाखंमि, आनन्द जोशी थेंज्याःम्ह कवियात नं हाइकु च्वकेबिलसा, तिलकप्रकाश कायष्ठ थें ज्याथम्ह च्वमियात तकं हाइकुइ ल्हाः न्ह्याकेबिल । थथे भर्चुअल हाइकु गोष्ठीइ दुहांवःगु गुलि नं हाइकु दु उपिं फुक्कंयात हाइकु धायेज्यू वा मज्यू व थःगु थासय् दु तर थ्व भर्चुअल हाइकु गोष्ठीं केवल हाइकुया प्रचार प्रसारय् जक मखु नेपालभाषाया प्रचार प्रसारय् तःधंगु योगदान ब्यूगु दु । उकिं थ्व भुर्चुअल हाइकु गोष्ठीया नायः सुरेश प्रधान व तुयु पुंपिनिगु तःजिगु कुतःयात च्वमछासे मगाः । थौं नेपालभाषाय् दकलय् अप्वः न्हू च्वमिपिं दुगु विधा हाइकु जूगु दु । नापं थौंया नेपालभाषाया हाइकु प्रकृतिया विषयय् जक लुकुंबिना मच्वँसे थौंया समसामयिक जीवनया घाटप्रतिघाटयात नं आत्मसाथ यानाः न्ह्याःवनेगु याःगु दु ।

हितोपदेश नेपालभाषाया साहित्यिक ख्यलय् महवपूर्ण थाय् कयाच्वंगु बाखं सफू खः. । हितोपदेशया मूल सफू पश्चिम जर्मनीया वर्लिनया नृतत्वशास्त्रीय संग्रहालय लानाच्वंगु दु । थुकिया माइक्रोफिल्म डा. कमलप्रकाश मल्लजुं ईस्वी १९७३ य् हयादीगु खः. । थ्व हितोपदेश च्वःम्ह बंगालया पण्डित नारायण खः । थुकिया आधार द्वःछिति देँ न्ह्यः विष्णु शर्मां च्वःगु पञ्चतन्त्र बाखं सफू खः। थ्व हितोपदेशया यक्व भाषां अनुवाद जुल । उकथं हे थ्व हितोपदेशयात नेपालभाषां इलय्ब्यलय् अनुवाद याःगु जुयाच्वन । बर्लिनय् लानाच्वंगु हितोपदेश संस्कृत मूलपाठ नापं तयाः नेपालभाषां टीका च्वयातःगु खः । थ्व सफूयात न्हापा ने.सं ४८१ य् रचना जूगु माने यानाः नेपालभाषाया न्हापांगु सिर्जनात्मक ग्रन्थ नालातःगु खः ।

लिपा मय्जु ज्वाला स्थापितं थुकिया विशेष अध्ययन यानाः थ्व ग्रन्थया रचना ने.सं ६९१ य् जूगु खः धयादीगु दु । नेपालभाषां अनुवाद यानातःगु थ्व हितोपदेश संस्कृतया गथे खः अथे पूवंक मदु। तसकं संक्षेपं जक अनुवाद यानातःगुलिं यानाः बाखं उलि स्पष्ट मजू । पण्डित नारायणं च्वःगु हितोपदेशय्प्यब्व— मित्रलाभ, मित्रभेद, विग्रह व सन्धि दुगुलिइ थ्व नेपालभाषाया हितोपदेशय् मित्रलाभ खण्ड जक दु । थुकथं थ्व मित्रलाभया ब्ब जक दुगु हितोपदेशया दुने मू बाखं हे गुपु दु । शिक्षा व उपदेशयात स्पष्ट यायेगु निंतिं बाखंयात आरम्भ यानाः बाखं क्वचाइथें च्वनकि मेगु बाखं नाप स्वानाः लिपाया बाखं न्ह्याकेगु बाखं प्रस्तुति शिल्प तसकं बांलाः जू ।