काभ्रेस्थली निगः खँग्वः ‘काभ्रे’ व ‘थली’ स्वानाः बने जूगु खँग्वः खः । येँ जिल्लां यंतापाखे च्वंगु थ्व बस्तीइ यक्व थें गैरनेवाःत दुसां श्रेष्ठ, खड्गी, प्रधान, महर्जन, डंगोल थरया नेवाःत नं थन च्वनाच्वंगु दु । तारकेश्वर नगरपालिका वडा २ लय् लाःगु थुगु बस्ती दुने धोखुसी ठाँटी, ढल्काप, पद्मसाल, भेडिगोठ, काभ्रे, थलीगां, थुम्की आदि थीथी नां दुगु त्वाः दु । वंताय् साङ्गला, योताय् जितपुरफेदी, यंताय् नुवाकोट जिल्लाया सिमाना, यिताय् धर्मस्थली, फुटुङ व मनमैजु लागां दथुइ लाःगु काभ्रेस्थली बस्तीं यितापाखे महादेव खुसि न्ह्यानाच्वंगु दु ।
थ्व बस्ती दुने सिम्लेश्वर, भिंद्यः, देवस्थली, कालिका, विन्धवासिनी द्यः दु । थन नेवाःतय्सं हनीगु मू जात्रा देवस्थलीया खः जात्रा खः । वैशाखय् स्वन्हुतक न्ह्याइगु थ्व जात्राया परम्परां थुगु थासय् नेवाःतय्गु अस्तित्व क्यनाच्वंगु दु ।

ख्वपया ६ थरी श्रेष्ठ दुने लाःगु छगू थर कायस्थ नं खः । कायस्थयात कसजु नं धाइ । मल्लकालय् कायस्थतय्सं सरकारी लेखनदासया रुपय् लायकुलिइ ज्या याइपिं लाय्कू अड्डाया हाकिम नं खः । थुमिसं सरकारया दस्तखत व मोहर (लालमोहर छाप) च्वयेगु ज्या याइ । अथेहे दुनिया दक्वसिया दानपत्र, सुक्रिविक्री पत्र, तमसुक भाषा पत्र, गैह्र व्यापारिक लिखत च्वयाः उकिया दस्तुर कायेगु याइ । वर्ण व्यवस्थाय् क्षत्री दुने लानाच्वंपिं थुमिसं हिन्दू धर्म माने याइ । थुपिं स्वनिगलय् विशेष यानाः ख्वप व थिमिइ बसोबास यानाच्वंपिं येँय्, यलय् नं खनेदु ।

नेवाः दुनेया छगू जात कारंजित खः । थुकिया पूर्व रूप भाः खः । थुपिं वशिष्ठ गोत्रया हिन्दु धर्मावलम्बी खः । थुमिगु बसोबास ऐतिहासिक लाय्कूया जःखः केन्द्रित खनेदु । तर थौंकन्हय् थुपिं स्वनिगः दुने पिने
व देशं पिनेनं न्यना वनाच्वंगु जुल । लजगाः कथं बनेज्या, उद्योग व्यवसाय, सरकारी जागिर आदि नाला वयाच्वंगु दु ।

धार्मिक व सांस्कृतिक महत्वं जाःगु ऐतिहासिक बस्ती किपुल्चा खः । प्राचीनकालंनिसें थःगु बिस्कं अस्तित्व दुगु थ्व बस्ती येँनं १० किलोमिटर योतापाखे लाः । थ्व थाय्यात आः महादेवस्थान बस्ती दुने दुथ्याकातःगु जुल । चन्द्रागिरी नगरपालिका दुने लाःगु थ्व बस्तीं वतापाखे बलम्बु व सतुंगः, योतापाखे धादिङ्गया सिमाना, यंताय् थानकोट अले यिताय् मातातीर्थ बस्ती दु । किपुल्चायात किसिपिडी नं धाः । थ्व बस्ती लिच्छविकालंनिसें विकास जुया वःगु खः । थन उबलेया अभिलेखत लुया वःगु दु । लिच्छविकालय् थ्वयात
‘बिचप्रिचिङ्गग्राम’ धाइगु जुयाच्वन । मध्यकालय् वयाः ‘किसिपिडी’ धायेगु चलन वल । उबले थ्व थाय्यात किसिप्पण्डे, किसिपिण्ड, किसिप्रे, किशपेर व किसप्येदे सम्बोधन यानातःगु दु । थुपिं नां दथुइ छुं भिन्नता खनेदुसां व फुक्कं नांयागु भावार्थ किसिपिडी हे धायेत्यंगु खनेदु । किपुल्चायात ‘हस्तिनापुर’ नं धायेगु याः । किसिपिडी नां किसिनाप स्वाःगु खनेदु । न्हापा थ्व थासय् यक्व किसि लहिना तइगु खः । दरवारय् लहिना तइपिं किसिया निंतिं नं माक्व घाँय् थनं हे यंकीगु खः । वहे कारणं थ्वयात किपुल्चा (किसिपिडी) धयातःगु खः ।
थन नेवाःतय्सं न्यायेकीगु मू जात्रा कालिकामाई व भैलद्यःया खः जात्रा खः । थ्व जात्रा चौलाथ्व (चैत्र शुक्ल) पारु कुन्हु तःजिक न्यायेकी । दँय्दसं गुंलागा पारु कुन्हु हनीगु सायाःयात थन धंयाः धायेगु चलन दु ।

स्वनिगःया पुलांगु बस्ती मध्ये किपू (कीर्तिपुर) तसकं नांजाः । स्वनिगलं योता (पश्चिम) पाखे च्वंगु थ्व लागा स्वनिगःया सर्वप्राचीन बस्ती खः । किपूया प्यखें वताय् (पूर्व) त्रिभुवन विश्वविद्यालय लागा, योताय् (पश्चिम) बोसीगां, यंताय् (उत्तर) तीनथाना व यिताय् (दक्षिण) पांगा बस्ती दु । थौंकन्हय् कीर्तिपुर नगरपालिकाया केन्द्र नं थ्वहे बस्ती खः । थुगु ऐतिहासिक बस्तीबारे पौराणिककालं निसें हे चर्चा जुया वयाच्वंगु खनेदु । उबले थ्व थाय्यात पद्मकाष्ठगिरी धाइगु खः । डाँडाया च्वय् पलेस्वां थें च्वंगु बस्ती जुयाः थ्वयात पद्मकाष्ठगिरी धाःगु खः । मध्यकालय नं थ्वहे नामं सम्बोधन याना तःगु यक्व प्रमाण दु । थुकिया नापं उबले ‘गुँदे’ (गुन्दे) धायेगु नं चलन जुइधुंकूगु खँ गोपालराज वंशावलीं सीदु । उबले थ्व बस्तीयात छगू क्वाथया रुपय
छ्यलातःगु खः । यल राज्यया जुजु राज्यप्रकाश मल्लं थ्व वनदुर्ग सुरक्षा यायेत नियम दयेका बिउगु खनेदु । आः तक नं थ्वया चाकःलिं गुँया रुप स्वयेदु । ‘गुँदे’ धयागु गुँया दथुइ च्वंगु बस्ती खः । पौराणिककालंनिसें थःगु बिस्कं म्हसीका दुगु थ्व थाय्यात पञ्चायतकालय् राजनैतिक दृष्टिकोणं लाय्कू, चिठुविहार, पालिफल व बाहिरीगाउँ धकाः प्यंगू गाउँ विकास समिति दयेकल । लिपा उगु प्यंगू गाउँ विकास समिति व नापनापं च्वंगु पांगा बस्ती दुने लाःगु बिष्णुदेवी व बालकुमारी गाउँ विकास समिति, चोभार दुने च्वंगु भूतखेल गाउँ विकास समिति, अथेहे मच्छेगां नापं च्वंगु चम्पादेवी गाउँ विकास समिति समेत यानाः मुक्कं च्यागू गाउँ विकास समिति छथासं तयाः वि.सं. २०५३ चैत्र १४ गते कीर्तिपुर (किपू) नगरपालिका घोषणा यात ।
थ्व थाय्या कीर्तिपुर धइगु नां पशुपतिया ज्योतिर्लिङ्ग उत्पत्तिनाप स्वापू दु धकाः न्ह्यथनातःगु दु । प्राचीनकालय् थन च्वनीपिं ग्वालातय् छम्ह सां छेँय् दुरु मबिसे सदां बागमती खुसि सिथय् वनाः थम्हं हे दुरु बिया वइगु जुयाच्वन । थ्व खँ ग्वालातय् नायलं सीकाः सां दुरु बीगु थासय् वनाः म्हुया स्वःबलय् अन ज्योतिर्लिङ्ग पिहां वःगु खँ वंशावलीइ न्ह्यथनातःगु दु । थथे ज्योतिर्लिङ्ग लुइकाः बांलाःगु कीर्ति तःगु जुयाः थ्व थाय्या नां हे कीर्तिपुर तःगु धाइ । जयस्थिति मल्ल स्वयाः न्ह्यः किपुलिइ यलया सप्तकुटुम्बज महापात्रतय्सं थःगु प्रभाव तया वःगु खः । उबलेया महापात्रत मध्ये जगतपाल व राजेन्द्रपाल निम्हेसिया नां न्ह्यःने वयाच्वंगु दु । जगतपाल वर्मां ने.सं. ६३५ य् बाघभैरवया देगः ल्ह्वना ब्यूगु खः । उत्तरमध्यकालय् नेपालमण्डल राजनैतिक विभाजन जुइ धुंकाः थ्व थाय् यल राज्यया अङ्ग जू वन ।
थ्व बस्तीयात प्यखेरं ततःजाःगु पःखाः दनाः क्वाथ दयेका तःगु जुल । थ्व पःखाःया भग्नावशेष आःतक नं किपूया पश्चिमपाखे स्वयेगु दु । बस्तीइ दुहां वनेत प्यंगुलिं दिशाय् ततःधंगु लुखा दयेकातःगु दु । थथे स्यल्लाक क्वाठ दयेका तःगु जुयाः पृथ्वीनारायण शाहं आक्रमण याःबलय् निक्वः तक बुका छ्वःगु खः । स्वक्वःखुसी नं पृथ्वीनारायण शाहं खुला तक घेराबन्दी यानाः जनतायात तःधंगु अभाव व कष्ट बिउगुलिं अनयाम्ह नायकं आत्मसमर्पण याना बिल । अनं लिपा किपू गोर्खालीतयगु ल्हातिइ लाः वन । थुगु ऐतिहासिक बस्तीइ कलाकृतिं जाःगु धार्मिक सम्पदात यक्व दु । उकी मध्ये बाघभैरव, उमामहेश्वर, इन्द्रायणी, नारांद्यः आदि नांजाःगु देगः खः । थन दँय्दसं मंसिर शुक्ल चतुर्थी निसें नापनापं च्वंगु खुगू गां छसिकथं पांगा, सतुंगः, नगां बोसिगां, सिंर (नैकाप), मच्छेगां, ल्होंखा (तपाख्यः) मिले जुयाः थःथःगु थासय् च्वंपिं द्यःपिंत खतय् तया नापं जात्रा याइ । जात्रा यायेत किपूया इन्द्रायणी, पांगाया बालकुमारी, नैकापया गणेद्यः व ल्होंखाया भैलःद्यः हइगु खः । मेगु स्वंगू गामं थःथःगु लागाया बैष्णवी देवीया खः हइ । किपू नापं मुक्कं न्हय्गू गामं थुगु जात्राय् ब्वति काइगु जुयाः थ्वयात ‘न्हय्गां जात्रा’ नं धाः । थ्व फुकं खःत नैकाप व थक्वाःया दक्षिणपाखे लाःगु बःखुइ हयाः जात्रा याइगु खः ।

मनूया सृष्टिकालनिसें मनूतय्त माःगु कथंया चायागु थीथी थलबल नापं कलाकृतिया सिर्जना याना वयाच्वंगुलिं चाया ज्या याइपिंत प्रजापति धाःगु धाइ । संस्कृत भासं चायागु लः तयेगु धम्पयात कुम्भ धाइसा कुम्भकारं दयेकुलिं चायागु थलयात कुम्भ धाल । कुम्भकारया अप्रभंश जुयाः कुम्हार, कुम्हाल, कुम्हाः नं कुमाः जूगु खः। कुमाःतय्सं थःपिं ब्रम्हाया वंश धकाः धायेगु नं याः । नेपालय स्वंगू थरिया कुमाःत खनेदु । न्हापांगु तराई मधेसी मूलयाःपिं कुम्भकार, कुमाल व पण्डित थरयापिं खः । मेगु पश्चिम थीथी पहाडी जिल्लाय् च्वनीपिं कुमालत खः । मेगु थरिया कुम्हारत नेवाः जातया कुम्हातय्सं थःत प्रजापति धायेगु याः । येँया कुम्हाःत ज्यापु वर्ग खयां नं ३२ गू त्वाःया लगतय् दुमथ्यापिं खलः मध्ये कुम्हाः नं खः । ३२ गू त्वाः नाप स्वापू मदुसां कुम्हाः खलकय् थःने व क्वःने थीथी पुचः थुकथं खनेदु –
थथु वा थःने पुचः
ज्याथा कुम्हा (अय्लिं मय्लिं काःवनेथाय् व पूजाज्वलं भाराछीपिं)
यल कुम्हाः÷त्यंघः कुम्हाः (भ्यगः, सलाःपाः व ततःग्वःगु भारा छीपिं)
जमः कुम्हाः (जनबहाःद्यः करुणामय गुथि नाप स्वापू दुपिं) ।
क्वथु वा क्वःने पुचः
क्वहिति कुम्हाः (मुस्या कुम्हाः, द्यः, भारा)
तः ननि कुम्हाः (धौभ्यगः भारा)
वन्दे कुम्हाः–धौभ्यगः, भारा, हाकुभारा)
थुगु कथं थःने व क्वःने यानाः निथि पुचःया कुम्हाः खलकय् नं थीथी कथंया ज्या ब्वथलातःगु खनेदु । स्वनिगलय् येँय् जक मखु यल, ख्वप, थिमि स्वनिगलं पिने भ्वँत, नाला व पन्तिइ नं कुम्हाःत दु । ऐतिहासिक व परम्परागत पेशा म्वाका तयेगुलि थिमि व ख्वपया प्रजापतितय् तःधंगु योगदान खनेदु । ने. सं. ७०९ या हाडिगां (नरः) मय् लूगु शिलापत्रय् जिकुश प्रजापतिं ल्वहं हितिनापं फल्चा तःगु खँ कियातःगु दु । अप्वः धयाथें प्रजापतितय्सं हिन्दूनापं बौद्धधर्म मिश्रित रूपं माने याना वयाच्वंगु खनेदु । नेवाः समाजय् बुसां निसें सीबलय् तकया थीथी संस्कारय् कुम्हाःतय्सं दयेकूगु थीथी कथंया चाया थलबलत छ्यला
वयाच्वंगु दु ।

नँयागु ज्या याइपिंत नकःमिब वा कौ धाइ । थुपिं बौध्द धर्म माने याइपिं खः । तर गुभाजु मदुथाय् गामय् हिन्दु धर्म नं नाला वयाच्वंगु दु ।

नेवाः दुनेया छगू जात खुसः खः । वा सुया जाकि दयेकीपिंत खुसः धाइगु खः । खुसःतय् बसोबास स्वनिगः खःसां यलया कोन्ति थुमिगु मू लागा व ऐतिहासिक थाय् खः । खुसःतय् परम्परागत लजगाः जाकि दयेकेगु खः । नापं काहा बाजा पुइगु व नाय्तय् पुरोहित जुइगुयात नं थुमिगु लजगाःकथं कायेफु । खुसःत बुद्ध धर्मया अनुयायी खः । थुमिगु गोत्र काश्यप खः ।

नगरीय सभ्यता धैगु केवल भौतिक संरचना जक मखु । मानवीय जीवन हनेत माःगु सुविधाया नापनापं वातवरणमैत्री व्यवस्था नं खः । गुगुं नगरी सभ्यता गुलित उन्नत अले सन्तुलित खः मखु धैगु खँ अन दुनेया वातावरममैत्री व्यवस्थापाखें स्पष्ट जुइ । नेवाः वस्तीया विकासया झ्वलय् झी पूर्खापिन्सं थुकथं दुग्यंक ध्यान बियावंगु दु । थुकिया चिं धैगु नेवाः वस्ती लिक्क ब्यवस्था यानातःगु चकंगु व वाउँगु घाँय्या ख्यः वा चउर खः ।
थुज्वःगु ख्यः वा चउरपाखें लःफय् व स्वच्छताया बांलाःगु अवसर चूलाका बीगु छगू प्रमुख पक्ष खत । मेखे नेवाः वस्ती दुनेया समुदायपाखें इलय् ब्यलय् ग्वसाः ग्वइगु जात्रा, मेला, पर्वया निंतिं द्वलंद्वः मनूत छथासं मुनेगु थाय् चूलाका बी । नापनापं बस्तीया मनूतय्सं लहिनातःपिं सा, मे, च्वलय्, फैचा झ्वय्त नं थुज्वःगु ख्यः मदयेक मगाः ।
नेवाःतय् प्रत्येक परिवारजनपिं मुनाः दच्छिया निक्वः स्वक्वः न्यायेकीगु दिगु पुजा नं थुज्वःगु ख्यलय् न्यायेकीगु प्रचलन दु ।
दक्कले महत्वपूर्ण खँ धैगु ताल्लाया इलय् सर्गतं वा गायाः मुनीगु लः चाया तःलय् क्वसीकाः मुंकेगु जल पुनःभरण प्रक्रियाया केन्द्र खः थुज्वःगु चकंगु ख्यःत । थुज्वःगु ख्यलय् मुंगु लः पुखुली मुंकाः अनं धः म्हुयाः ल्वहं हितितक हायेकीगु नेवाःतय् लः वितरणया पुलांगु प्रणाली खः । थुकिया निंतिं ख्यः वा चउर छगू महत्वपूर्ण केन्द्र खत ।
तिंख्यः, जाउलाख्यः, लगंख्यः, चुपिंख्यः आदि थुज्वःगु हे संरक्षित ख्यःत खः ।

यल जिल्ला दुने लाःगु छगू पुलांगु बस्ती ख्वना खः । थ्व बस्तीया भौगोलिक अवस्थिति वंतापाखे थैव, योतापाखे येँ जिल्लाया सिमाना व यितापाखे बुंग दु । ख्वना बस्तीं यंतापाखे बागमति खुसि न्ह्यानाच्वंगु दु । ने.सं. ५४५ (१४२४ ई.) स बुँ न्यानाकाःगु छगू ताडपत्र तमसुकय् थ्व थाय्या नां ‘ख्वखना देश’ धकाः न्ह्यथनातःगु दु । ने.सं. ७९० (१६६९ ई.) या ताडपत्र तमसुकय् ‘खोकना तव देश’ धयातःगु दु । थ्व नां आःतक नं छ्यला वयाच्वंगु दु ।
ख्वनाया नां गुकथं जुल धयागु विषयय् छगू धापू न्यनेदु । न्हापा येँया छम्ह ज्यापु चिकुलाया इलय् सित । गुथ्याः व सनाः वःपिंसं बिष्णुमति खुसि सिथय् वयागु दाहसंस्कार यात । न्हापाया चलनकथं सीम्हेसिया कलाःम्ह सती वंगु जुयाच्वन । मि तयाः भतिचा जायेवं तसकं वाफय् वल । गुथ्याः व सनाः वःपिं अन च्वने मफयाः उखेंथुखें बिसिउँ वन । सिँपँ च्यानावसेंलि सी उनातःम्ह ज्यापुया मिखा चाल, व ला मसीनि खनिं । व अनं जुरुक्क दनावल । सती वनेत्यंम्ह कलाःम्ह नं बिसिउँ वन । दिपं दनावःम्ह मनूयात खन धाःसा गुथ्याःतय्सं दायाः स्याइ धकाः ग्यानाः कलाःभाःत निम्हं देय् त्वःताः बागमति खुसि सिथंसिथं पिहां वन । लँय् वनाच्वँच्वं थौंकन्हय्या ख्वना बस्ती दुगु थासय् थ्यन । अन नापलाःपिं मनूतय्त कलाः–भाःत निम्हेसिनं थःपिंसं दुःख स्यूगु खँ फुक्कं ख्वयाः ख्वयाः कनाः वहे थासय् च्वन । थथे ख्वयाः ख्वयाः थःगु दुःखया खँ कंपिं कलाः–भाःत च्वंगु थाय् जुयाः थुगु थाय्या नां हे ख्वना जू वन ।
थौंकन्हय् यल महानगरपालिका वडा २१ दुने लाःगु ख्वना बस्ती दुने तःखाछेँ, न्ह्योबु, समलचोक, न्ह्योबु तँचा, तःझ्याः, गाबुकल ननि, गाबुलाछि, पम्पा, चोछेँ, थँलाछि, बहालोनी, कुटुपुखू, ननिचा, नायला, झ्याकु, देवल्युने, लायको, धोकासी नां दुगु त्वाः दु । मुक्कं नेवाःतय्गु आवादी दुगु थ्व बस्ती दुने यक्व थें महर्जन व डंगोल थरयापिं ज्यापुत दु । स्यस्यः, कुस्ले, नाय् नं थन दु । उमिगु ल्याः धाःसा यक्व मदु । नेवाः बस्ती जूगुलिं थन देगः, विहार यक्व दु । थुगु बस्तीया नांजाःगु सम्पदा महाद्यः, गणेद्यः, नासःद्यः, रुद्रायणी खः । रुद्रायणीया देगः निथाय् दु । छगू देय् दुने व मेगु सिकाली ख्यलय् । रुद्रायणी द्यःयात सिकाली नं धाइ ।
ख्वनावासीं रुद्रायणी देवीया खः जात्रा यानाः उत्सव न्यायेकीगु चलन दु । स्वनिगःया मेमेगु थासय् मोहनि नखः न्यायेकीगु इलय् ख्वनायापिनि रुद्रायणी देवीया जात्रा हनी । थुगु जात्रा ञलागा (आश्विनकृष्ण) चतुर्दशीनिसें ञलाथ्व (आश्विन शुक्ल) चालं तक जुइ । अथे जुयाः ख्वनाय् मोहनि नखः हनेगु चलन मदु । थनया शिवमार्गी स्यस्यः व तुलाधरतय् धाःसा मोहनि नखः हनी ।
ख्वना बस्तीया योता व यितापाखे ततःजाःगु पहाड दु । उकिया क्वसं कलकल खुसि न्ह्यानाच्वंगु दु ।