नेवाः दुनेया छगू जात कपालीयात जोगी, दर्शनधारी व कुश्ले नं धाइ । कपालीत न्हापा जोगी जुयाः छथासं मच्वँसे हिला जुइपिं जुयाः थुमिगु निश्चित थाय् मदु ।
जुजु जयस्थिति मल्लं सामाजिक नियमं चिना बिसेंलि
तिनि थुपिं गृहस्थ जुल । थुमिगु घनावस्ती गनं मदुसां
थुपिं विशेष यानाः स्वनिगःया नेवाः लागाय् व स्वनिगः पिनेया थीथी थासय् दु । थुमिगु परम्परागत लजगाः लं सुइगु, म्वाहालि पुइगु व द्यःपालाः च्वनेगु खः । थुपिं पाशुपत सम्प्रदाययापिं जूसां मध्यकालय् नाथ सम्प्रदाय नापं ल्वाकज्याः वंगु खः ।

६ थरी श्रेष्ठ दुने लागू छगू थर कर्माचार्य नं
खः । खय्तला थुमित ब्रम्हू नं धायेगु याः। कर्माचार्यतय्त आचाजु नं धाइ । थुपिं तान्त्रिक पूजा पद्धतिया प्रकाण्ड विद्वान लिसें जुजु व जनता फुक्कसिगु कर्म चले यायेगु जिम्मा कयातःपिं खः ।
बौद्ध वज्रयोगी (वज्राचार्य) व वैदिक पुजारी
राजोपाध्यायतय्सं थें निर्णायक कर्मकाण्ड फुक्क जिम्मेवारी मकाःसां कडा पूजा न्यायेकेमाःसा कर्माचार्यतय्गु मू भूमिका दइ । थुमिसं तलेजु भवानीया सेवा यायेगु जकमखु दुइमाजु, गुह्येश्वरी, पिगंद्यः (आजु अजिमा), भगवती, तलेजु भवानीया कोत छेँय्, टंगालय् च्वंम्ह मनमानेश्वरी न्हिन्हि नित्यपूजा याइ । येँय् तलेजु भवानीयात आगंद्यः कथं पुज्याइ । म्वपताः अजिमाया द्यःपाःलाः आचाजुत स्वनिगःया येँ, यल, ख्वप, थिमि, भ्वँत, पन्ति, धौख्यः, तोखा, सक्व, किपू आदि थासय् थुपिं बसोबास यानाच्वंगु दु ।

कँय्या ज्या याइपिन्त न्हापा काश्यकार धाइ । काश्यकारं कंसाकार, कसाः जूगु खः । कसाःतय्सं मिगालय् कँय् कालाः क्वाकाः म्हासुक क्वाःगु कँय् चाकय मुगलं क्वाना कँय्या थीथी बाजं व बसजाःत दयेकी । येँय् अप्वः यानाः जनबहाद्यःया जःखः च्वनीपिं कसाःत खः ।
उदायतय्गु छगू थर कसाःत येँया केलत्वाः, थछेँ, दुछेँ, न्हुछेँ, क्वाछँे, तःखाछें व तलिबि बस्ती दु । थुमिसं दँय्दसं चकंपुन्हि कुन्हु थः पुर्खापिनिगु प्यं थइगु व सिंहसार्थबाहु नाप स्वापु दुगुलिं ऐतिहासिक दसी ने.सं. ६९० य् तेजलिपि केल जनबहाःया धर्मज्योति कंसाकारं न्यायेकूगु सम्यकया उल्लेख हे कसाःतय् इतिहासय् दकलय् पुलांगु प्रमाण खनेदु । थुपिं बौद्धमार्गीत खः । कसाःतय् पुलांगु मू गुथि कसाः तःधं गुथि खः ।

ख्वपया ६ थरी श्रेष्ठ दुने लाःगु छगू थर कायस्थ नं खः । कायस्थयात कसजु नं धाइ । मल्लकालय् कायस्थतय्सं सरकारी लेखनदासया रुपय् लायकुलिइ ज्या याइपिं लाय्कू अड्डाया हाकिम नं खः । थुमिसं सरकारया दस्तखत व मोहर (लालमोहर छाप) च्वयेगु ज्या याइ । अथेहे दुनिया दक्वसिया दानपत्र, सुक्रिविक्री पत्र, तमसुक भाषा पत्र, गैह्र व्यापारिक लिखत च्वयाः उकिया दस्तुर कायेगु याइ । वर्ण व्यवस्थाय् क्षत्री दुने लानाच्वंपिं थुमिसं हिन्दू धर्म माने याइ । थुपिं स्वनिगलय् विशेष यानाः ख्वप व थिमिइ बसोबास यानाच्वंपिं येँय्, यलय् नं खनेदु ।

नेवाः दुनेया छगू जात कारंजित खः । थुकिया पूर्व रूप भाः खः । थुपिं वशिष्ठ गोत्रया हिन्दु धर्मावलम्बी खः । थुमिगु बसोबास ऐतिहासिक लाय्कूया जःखः केन्द्रित खनेदु । तर थौंकन्हय् थुपिं स्वनिगः दुने पिने
व देशं पिनेनं न्यना वनाच्वंगु जुल । लजगाः कथं बनेज्या, उद्योग व्यवसाय, सरकारी जागिर आदि नाला वयाच्वंगु दु ।

मनूया सृष्टिकालनिसें मनूतय्त माःगु कथंया चायागु थीथी थलबल नापं कलाकृतिया सिर्जना याना वयाच्वंगुलिं चाया ज्या याइपिंत प्रजापति धाःगु धाइ । संस्कृत भासं चायागु लः तयेगु धम्पयात कुम्भ धाइसा कुम्भकारं दयेकुलिं चायागु थलयात कुम्भ धाल । कुम्भकारया अप्रभंश जुयाः कुम्हार, कुम्हाल, कुम्हाः नं कुमाः जूगु खः। कुमाःतय्सं थःपिं ब्रम्हाया वंश धकाः धायेगु नं याः । नेपालय स्वंगू थरिया कुमाःत खनेदु । न्हापांगु तराई मधेसी मूलयाःपिं कुम्भकार, कुमाल व पण्डित थरयापिं खः । मेगु पश्चिम थीथी पहाडी जिल्लाय् च्वनीपिं कुमालत खः । मेगु थरिया कुम्हारत नेवाः जातया कुम्हातय्सं थःत प्रजापति धायेगु याः । येँया कुम्हाःत ज्यापु वर्ग खयां नं ३२ गू त्वाःया लगतय् दुमथ्यापिं खलः मध्ये कुम्हाः नं खः । ३२ गू त्वाः नाप स्वापू मदुसां कुम्हाः खलकय् थःने व क्वःने थीथी पुचः थुकथं खनेदु –
थथु वा थःने पुचः
ज्याथा कुम्हा (अय्लिं मय्लिं काःवनेथाय् व पूजाज्वलं भाराछीपिं)
यल कुम्हाः÷त्यंघः कुम्हाः (भ्यगः, सलाःपाः व ततःग्वःगु भारा छीपिं)
जमः कुम्हाः (जनबहाःद्यः करुणामय गुथि नाप स्वापू दुपिं) ।
क्वथु वा क्वःने पुचः
क्वहिति कुम्हाः (मुस्या कुम्हाः, द्यः, भारा)
तः ननि कुम्हाः (धौभ्यगः भारा)
वन्दे कुम्हाः–धौभ्यगः, भारा, हाकुभारा)
थुगु कथं थःने व क्वःने यानाः निथि पुचःया कुम्हाः खलकय् नं थीथी कथंया ज्या ब्वथलातःगु खनेदु । स्वनिगलय् येँय् जक मखु यल, ख्वप, थिमि स्वनिगलं पिने भ्वँत, नाला व पन्तिइ नं कुम्हाःत दु । ऐतिहासिक व परम्परागत पेशा म्वाका तयेगुलि थिमि व ख्वपया प्रजापतितय् तःधंगु योगदान खनेदु । ने. सं. ७०९ या हाडिगां (नरः) मय् लूगु शिलापत्रय् जिकुश प्रजापतिं ल्वहं हितिनापं फल्चा तःगु खँ कियातःगु दु । अप्वः धयाथें प्रजापतितय्सं हिन्दूनापं बौद्धधर्म मिश्रित रूपं माने याना वयाच्वंगु खनेदु । नेवाः समाजय् बुसां निसें सीबलय् तकया थीथी संस्कारय् कुम्हाःतय्सं दयेकूगु थीथी कथंया चाया थलबलत छ्यला
वयाच्वंगु दु ।

नँयागु ज्या याइपिंत नकःमिब वा कौ धाइ । थुपिं बौध्द धर्म माने याइपिं खः । तर गुभाजु मदुथाय् गामय् हिन्दु धर्म नं नाला वयाच्वंगु दु ।