बनेज्यां बन्या जूगु खः । थ्वया अर्थ न्हापांनिसें बनेज्या याइपिं धयागु सीदु । बन्यायात बनिया नं धाइ । थ्व थरयापिं उदायतय्सं नेपालय् दुगु जडिबुटियात वासः कथं ज्या कयाः थ्वहे मीगु लजगाः नं याना वयाच्वंगु खः । छ्यंम्व स्याःसा पाचः, घाः जूसा पावासः व तुति मर्के जूसा बन्याः पसलय् वनाः लेप तयावयाच्वंगु दु । थथे आयुर्वेदिक वासया ज्ञान दुपिं, वासःतासःया विकास यानाः स्वास्थ्य क्षेत्रय् बन्यातय्सं तःधंगु योगदान याना वयाच्वंगु दु । पुरोहित, वज्राचार्यपाखें थीथी संस्कार पूवंकीपिं बौद्ध धर्मावलम्बी बन्यातय्गु बस्ती येँय् इतुंबहाः व बन्याचुक झोछँय् खनेदु ।

भगवान बुद्धया राजधानी कपिलवस्तुइ विरुढकं याःगु आक्रमणपाखें बचे जुइत लिसें ब्यापार व्यवसाय व धर्म प्रचार आदिया कारणं थीथी इलय् बाय् हिलाः शाक्यत स्वनिगलय् च्वंवःगु खनेदु । थुमिगु लजगाः विशेष यानाः लुँवहः सम्बन्धी ज्या यायेगु, धातुया द्यः दयेकेगु आदि खः ।
लजगाः व सरकारी ज्याखं यानाः स्वनिगःया शाक्यतय् बसोबास लिपा नेपाःया थीथी जिल्लाया शहरय् नं जूवन । शाक्यतय्त बरे नं धाइ । बरे खँग्वः “वन्द्य” या अपभ्रंश जुयाः वःगु खः । वन्द्यया अर्थ वन्दना यायेबहम्ह खः । भिक्षुत्व ग्रहण यानाः इपिं वन्द्य जूगु खः । थुपिं स्वनिगःया बहाःबहिलिइ च्वनेगु याइ । संघ परम्परा थुगु जातया छगू विशेषता खः ।

नुवाकोटया महासामन्त अंशुवर्माया वंशज बर्मामीपाखें बलामि जूगु धाइ । बलामितय्त बालामि नं धायेगु याः । थुमिसं सिं पालाः मीगु ज्या याइ । बौद्धमार्गी खःसां हिन्दुधर्म माने याइपिं बलामितय्गु आदिभूमि मकवानपुरया चित्लाङ्ग खः । थुमिसं चित्लाङ्गय् पिदनीगु तान्त्रिक प्याखं हुइकाः द्यःया जात्रा नं याइ । थुपिं धादिङ्या जीतपुर, नुवाकोट ओखरपौवाया कागती गामय्, येँया फम्पि, थानकोट व टोखाय् बस्ती दु ।
फम्पिइ महालक्ष्मी द्यःया थासं पिदनीगु
कान्ति प्याखं व कृष्णाष्टमीबलय् पिकाइगु
जात्राय् बलामीत थीथी प्याखंम्वया रुपय् प्याखं हुइ । नुवाकोटया कागति गामय् बलामितय्सं महालक्ष्मी द्यःया जात्रा याइ ।

बौद्ध धर्म कथं विहार दयेकाः धार्मिक ज्याखँ यायेत छिंक चकंक अले प्यकुंलाक दयेकातःगु लागा बहाः खः । बहालय् भगवान बुद्ध (क्वाःपाःद्यः) मू द्यः कथं दयाच्वनी । अथे आगं व द्यःकू नं दइ । थुज्वःगु बहालय् नियमित कथं परम्परागत धार्मिक ज्याखँ न्ह्याकेगु सुविधा जुइक प्यखें नितँजाः छेँ दयाच्वनी । क्वाःपाःद्यः मदुगु तर प्यखें छेँखा अले दथुइ चकंगु थाय् दुगु नेवाः वस्तीया लागा चुक खः । मूलतः नेवाः वस्ती दुने च्वनीपिं मनूतय् स्वस्थ्य जीवनया निंतिं माःगु निभाः, जः अले स्वच्छ फय्या व्यवस्था जुइमा धकाः थुकथं बहाः वा चुक कथं चकंगु थाय्या व्यवस्था यानातःगु खः ।
उलि जक मखु, थुकथंया चकंगु लागाय् अन च्वनाच्वंपिं मनुखं न्हियान्हिथंया ज्याखँया निंतिं थःथःगु लजगाः कथं छ्यलेगु याइ । समाज्याबले वा लया हयाः निभालय् पायेगुनिसें भ्वय् वा मेमेगु सांस्कृतिक ज्याखँयात नं थुज्वःगु थाय् अःपुक छ्यले खनी । छेँज्या वा लजगाःपाखें फुर्सत दइगु इलय् थःथःगु छेँखापतिकं पिहां वयाः थुकथं चकंगु बहाः वा चुकय् जःलाखःलात मुनाः सहलह ब्याकेगु, थवंथवय् म्हंफु–मफु न्यनेकने यायेगु, निभाः पायेगु, बजां त्वनेगु, इताः फ्यनेगु, सुकू थायेगु, वसः हीगु, चिकं बुकेगुनिसें मस्त म्हितेगु गतिविधिं यानाः थ्व सामाजिक सम्बन्ध व सद्भावयात क्वातुकेगु छगू केन्द्र थें जुयाच्वनी ।
नेवाः वस्तीइ मनूतय् थःथःगु निजी छेँ जुयाच्वनीसा छखा छेँ व मेगु छेँ झ्वःलाक्क अले थितुंथीक जुयाः छखा छेँया बैगलं मेगु छेँय् वने जीक लुखा छुनातःगु दइ । सामान्यतया गुगुं नं छेँय् तःजिगु, पस्ताः पुजा वा आपालं मनूत सःताः भ्वय् नकेमाल धाःसा बैगलं बैगः स्वानाः थाय्या माःगु ब्यवस्था यायेगु सुविधा दयाच्वनी ।