हार्मोनियम, तबला, ताः, बभू/झ्यालि, करताल, स्वकुंलाः, शंख, दबदब आदि मेमेगु गुहालि बाजं ।

नेवाः भजन परम्पराया थ्व छगू न्हूगु व नेपाःया तत्कालिन राणाशाहीया क्रूर दमनया विरुद्ध भजन पद्धतियात छ्यलाः स्वनिगःया जनतायात जागरुक तथा राणा शाहीया दमनया विरुद्धया जनमत तयार यायेगु हुनिं न्ह्याकूगु नेपाःयागु प्रचलित पुलांगु भजन पद्धति स्वयां फरक न्हूगु परिमार्जित वा क्रान्तिकारी धार धायेबलय्‌ अत्युक्ति जुइ थें मच्वं ।
नेपालय्‌ १०४ दँया राणाशाहीया इलय्‌ सर्वसाधारण जनतायात शिक्षा हासिल यायेगु नैसर्गिक हक अधिकारया नापनापं अन्य प्रजातान्त्रिक हक अधिकारपाखें नं बञ्चित जुयाच्वने माःगु तथा थेरवादी बुद्धधर्मप्रति राणा शासकतय्‌गु क्रूर दमनया शिकार जुयाः कयौं भिक्षु (भन्ते)पिं देशनिकाला जुइका च्वनेमाःगु यथार्थ खः ।
थज्याःगु अवस्थाय्‌ ने.सं. १०५७ (वि.सं. १९९४) स भिक्षु प्रज्ञाभिवंश धयागु गुप्त नामं भिक्षु धम्मालोक पाखें सम्पादन व भिक्षु अमृतानन्दपाखें जःलाखःला देय्‌ भारतय्‌ वनाः भजनया सफू छापे यानाः गुप्त रुपं हयाः स्वयम्भू महाचैत्य न्ह्यःने च्वंगु फल्चाय्‌ न्हिथं भजन हालाः थुगु भजन (ज्ञानमाला) भजनया परम्परा न्ह्याकूगु खः । उगु इलय्‌ भजन म्येया (ज्ञानमाला सफूया) पाण्डुलिपि तक नं देसय्‌ दुने च्वनाः तयार याये ग्यानाः भाजु लोकरत्न तुलाधर (तुयु दाइ उपासकजुं सिफू च्व थ्यंक वनाः भूमिगत रुपं तयार यानादीगु जुयाच्वन । थुगु ज्ञानमाला भजन परम्परां स्वनिगःदुने भाषिक, बौद्ध धर्म व प्रजातान्त्रिक हक अधिकारलिसें क्रूर राणाशाहीया विरुद्धय्‌ सशक्त जनमत तयार यायेत समेत गाक्क तिबः दत । ज्ञानमाला जनताया दथुइ न्हियान्हिथं लोकंह्वाना वन ।
थौं ज्ञानमाला भजन हालेगु परम्परा स्वनिगलय्‌जक लिमकुंसे नेपाःया थीथी जिल्ला तथा भारतया कालिम्पोंग समेत यानाः ७२ गू ज्ञानमाला भजन खलः पुचः पलिस्था जुइधुंकल । भाषाया ल्याखं नं ज्ञानमाला भजनया म्ये नेवाः भासं जक मखु, खय्‌ (नेपाली) भासं नं सलंसःपु रचना जुइधुंकूगु दु ।

ज्ञानु राणा नेपाःया छम्ह तसकं लोकंह्वाःम्ह हालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म येँया थँबहिली ने.सं. १०६९ कौलागाः द्वादसि, बुधबारखुन्हु जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु जनकवि धर्मराज थापा व मां सावित्री थापा खः । थ्वय्‌कःया इहिपाः वि.सं. २०२८ सालं प्रकाशजंग राणालिसें जूगु खः । थ्वय्‌कःपिनि निम्ह काय्‌ दु ।
थ्वय्‌कःया अबु नं लोकंह्वाःम्ह छम्ह वरिष्ठ संगीतकःमि खः । खस नेपाली लोकसंगीत ख्यलय्‌ आपालं योगदान दुम्ह वरिष्ठ संगीत सर्जकया म्ह्याय्‌ जूगुलिं नं थ्वय्‌कःयात संगीत ख्यलय्‌ वयेत थाकु मजुल । छेँया हे सांगीतिक वातावरणय्‌ ब्वलंम्ह खः
थ्वय्‌कः ।
छेँय्‌ थः अबुं मेपिन्त स्यनीगु म्ये संगीत न्यन्यं हे थ्वय्‌कलं लानाकयाः हालेगु अभ्यास यानादीगु खः । म्ये बांलाक हालाच्वंगु खनाः हे अबुम्हं रेडियो नेपालय्‌ यंकाः म्ये हायेकूगु खः । वि.सं. २०१६ सालं झिदँया उमेरय्‌ हे ‘जाने कहाँ हो राजै बाटो देखाईदेउ’ म्ये हालाः रेडियो नेपालय्‌ दुहां झाःम्ह थ्वय्‌कलं झिंन्यासलं मल्याक म्ये हालादी धुंकल । थ्वय्‌कलं आधुनिक, लोक, भजनलिसें थीथी विधाय्‌ आपालं लोकंह्वाःगु म्ये हालादीगु दु । थ्वय्‌कःया लोकंह्वाःगु म्येत मध्यय्‌ ‘मान्छेको माया यहाँ, खोलाको पानी जस्तै’, ‘कसैले बुझेन मेरो मनको बहलाई’ खः ।
येँय्‌ जन्म जूम्ह खःसां थ्वय्‌कः पोखराय्‌ ब्वलंम्ह खः । थ्वय्‌कः म्ये हालेत येँय्‌ वयेधुंकाः थन हे बालं च्वनाः म्ये हालेगु ज्या न्ह्याकादीगु खः । थ्वय्‌कः पद्मकन्या स्कूलय्‌ ब्वनाः एसएलसी क्वचायेके धुंकाः उच्च शिक्षाया निंतिं बंगलादेशय्‌ ब्वं झाल । लिपा संगीत शिक्षाया निंतिं भारतया बदौदराय्‌ ब्वं झाःगु खः ।
थ्वय्‌कलं नेवाः संगीत ख्यलय्‌ नं योगदान यानादीगु दु । न्हापा नेवाः दबुली नं म्ये हालादीम्ह थ्वय्‌कलं आपाःयानाः विष्णु जल्मिया च्वसाय्‌ व कृष्णमान डंगोलया लसय्‌ आपालं म्ये हालादीगु खः ।
लाय्‌लामा म्येचालय्‌ थ्वय्‌कःया आपालं म्येत दुथ्याना च्वंगु दु । गुगु म्येत अतिकं लोकंह्वाः । झिपुं मल्याक थ्वय्‌कःया सलय्‌ नेवाःम्ये खनेदु । वय्‌कलं हालादीगु नेवाःम्ये थुकथं दु– ‘उखें मलाः थुखें मलाः’ (रमेश ताम्राकारलिसे), ‘ब्वयेका यन ब्वयेका यन’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘थौं वइ ला कन्हय्‌ वइ ला’ (पुचःम्ये), ‘हरे शिव नारां दैव’ (पुचः म्ये), ‘यः मां धकाः हालाः जिगु’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘यः हिराकाजी यः ज्यानकाजी’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘जि वने मखुत यः मां’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘बुद्ध भगवानयाके याये जिं नं बिनति’ (च्वमि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘रंग त्वनाः नं धंगः दइ ला’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘हाकुमैंचा वयेधाल’ (पुचःम्ये, च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘म्ह्याय्‌मचा जुयाच्वनां गनं वने म्वाः ला’ च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘नमस्ते दु जिगु नमस्कार दु’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘थ्व जोबन छंगु लागिं खः’ (पुचःम्ये, च्वमि व लय्‌ विष्णु सक्व) ।
थःगु जीवन संगीतय्‌ पायेगु मनसुवाः दुम्ह थ्वय्‌कलं ईन्द्रराज्यलक्ष्मी पुरस्कारलिसें आपालं मान सम्मान व पदवीत कयादीगु दु ।

झप ताल १० मात्राया जुइ । निगू मात्रा व स्वंगू मात्रा निथी याना प्यंगू विभाग दइ । ताः थायेबलय् १ मात्राय् तिं ३ मात्राय् छु ६ मात्राय् तिं ७ मात्राय् तिं ८ मात्राय् छु जुइ । ख्वःगु नुगः मेचालय् झाल प्राण परदेश धाःगु मे झप तालय् लानाच्वंगु दु ।
मात्रा/विभाग :
१ २ । ३ ४ ५  । ६ ७  ।८ ९ १०
तिं छु तिं छु

यलय्‌ सिद्धिनरसिंह मल्ल जुजु जुयाच्वंगु इलय्‌ बांलाःपिं मिस्त खनकि न्ह्याम्ह हे जूसां, न्ह्यागु जातयाम्ह जूसां कलाः तयाजुइम्ह जुयाच्वन । जुजुया थज्यागु पहः व चर्तिकलायात जनताया न्ह्यःने किपालुया माध्यमं जुजुया यौनलीलायात ब्यंगकथं धकिनय्‌ झ्याल्चा नामं क्यनेज्या याःगु खः । झ्याल्चा क्यनीबलय्‌ झ्यालय्‌ तुयूगु पर्दा तयाः दुने चिलाख मतं क्यनाः संकिपाया अवधारणाय्‌ न्यागूनिसें च्यागूतकया यौन लिलाया आशन मनू व वया ल्हाःपाया इसारां क्यनीगु नेवाः परम्परागत किचःकथं क्यनेगु संकिपा खः । थनिं ३५० दँन्ह्यः मल्लकालंनिसें न्ह्याना वयाच्वंगु उगु झ्याल्चा प्याखं थांैतक यलया च्यासः त्वालय्‌ यंलाथ्वः, द्वादसिखुन्हु अर्थात यँयाःया लसताय्‌ सम्यबजि इनेधुंकाः सन्ध्याया इलय्‌ आःतक्क क्यना वयाच्वंगु दु । अथे हे छघौतक क्यनीगु थुगु झ्याल्चा क्यनेज्याया निंतिं अवाले जातिया छगू गुथि नं नीस्वना तःगु दु । भिमसेनया गद्दा साधना व भैरवया पुजा यायेधुंकाः दाफा भजनया बोल व तालया लिधंसाय्‌ झ्याल्चा क्यनेगु ज्या न्हाइगु खः ।

नेवाःभासं नं ठुमरी म्ये हालातःगु दु । वि.सं. २०१२ सालपाखे पन्नाकाजी शाक्यं हालातःगु छपु ठुमरी थुकथं दु । ‘जमुनासं कृष्ण छिसं बासुरी पुयादिल रे’ ।

म्ह्वतिं नं ४५ सेमि हाकः व ३५ सेमि ब्या दुगु धिमय्यात तग्वः धिमय् धाइ । थ्व बाजंया मू धिमय्, मा धिमय्, नासः धिमय्, त्वाः धिमय् आदि थीथी नां दु । ख्वपय् तग्वः धिमय्यात धिमय् जक धाइ । मू धिमय्यागु गुहालि बाजं घौ बाय् कँय्‌पि/कँय्‌पु/कँय्‌पुइ/ताइँनाइँ खःसा ख्वपय् धिमय् थायेत भुछ्याः (भुस्याः) व सिस्याः (छुस्याः) माः । येँय् मू धिमय् थाइबलय् गनं गनं धुङा हीकेगु व ईब्यःकथं प्वंगा पुइगु नं चलन दु ।
तान्त्रिक बाजंकथं कयातःगु मू धिमय् छगू त्वालय् छथी जक दइ । उकिं थ्वयात त्वाः धिमय् नं धाइ । त्वालय् दुजः जुयाच्वंपिन्त जक मू धिमय् स्यनी । उमिसं जक मू धिमय् थायेदु ।

तारया बाजं दक्वं थ्व ब्वय् ब्वथले फइ । तारयात ल्हाःया पतिं बाय् मिराजं थाइगु बाजं दक्वं तत् बाजं खःसां नेवाः परम्परागत बाजनय् थजाःगु बाजं मदु । तारयात गजं किइगु बाजं वितत् बाजं खः । नेवाः परम्पराय् पिवांचा छता जक वितत् बाजं दु ।

तनमकचा पुलांगु नेवाः बाजं खः । थौंकन्हय् तनमकचा थिमिइ जक थायेगु यानाच्वंगु दनि । नगरा थें तःग्वःगु ख्वला थें गाःवंगु चाया बाजंयात छयँगुलिं भुनाः क्वय्‌पाखे छ्यंगू बालाया तं सायेकाः थ्व बाजं दयेकी । थुकियात निपा ल्हातं निपु कथि ज्वनाः थाइगु खः ।

पाखा थहां वनीबलय् थाइगु धिमय् बोलयात तँ पो धाइ ।