हलिमय् दुगु थीथी तालबाजं मध्यय् तसकं लोकंह्वाःगु व यक्व छ्यलाबुला दुगु तालबाजं खः – तबला । छ्यंगुलिं भुनातःगु जुयाः तबला छताजि अवनद्ध बाजं खः । थ्व बाजनं खास यानाः छुं नं मे बाय् तन्त्र वादननाप संगत याइगु खःसां थुकिया जक स्वतन्त्र वादनया नं चलन मदुगु मखु । नेवाः बोलिचालिइ तबलायात ‘तमल’ व थ्व बाजं थाइम्हसित ‘तमल्चि, तबल्चि बाय् तबला वादक’ धायेगु चलन दु ।
तबला धयागु जवंखवं निखे निपा ल्हातिं थाइगु निगः उथें मच्वंगु छज्वः बाजं खः । जवपाखे तयाः थाइगु बाजंयात ‘दाँया बाय् तबला’ धाइसा खवपाखे तयाः थाइगु बाजंया नां ‘बाँया, बाम, डग्गा, कुडी’ आदि खः ।

तबलाया दाँया व बाँयाया थीथी बोल थथे दु ।
दाँया
१.ता (ना), २.ति (तिं), ३.दिं (थुं) ४.तूँ ५.ते (तेत्‌) ६.टे (टुर)

बाँया
७.ग (गे, गि) ८.घ (घें, घि)

निगलं छक्वलं थानाः पिज्वइगु बोल
९.धा (घें+ना) १०.धिं (तिं+गे)

थुलि झिगू बोलं हे तबलाया दक्वं बोल थाइगु खः । तबलाया बोलयात खुल्ला बोल, बन्द बोल व थापकथं स्वंगू ब्वय् नं ब्वथलेगु याः ।

तबलाया छुं छुं विशेष बोल थथे दु । कायदा, रेला, गत, टुकडा, चक्रदार टुकडा, परण, कमली परण, तिहाइ, फर्माइसि चक्रदार मुखडा, मोहरा ।

गं थें तिस्सः वयेक थाइगु नेवाः बाजं खः – ताः । दापाया खिं, पछिमा–बाँसुरी, क्वंचाखिं–बय्, गुंलाबाजंया धाः व नाय्‌खिं, नगरा आदि परम्परागत नेवाः बाजंलिसे तालया तालि व खालि क्यनेत ताः थायेगु नेवाः संगीतया विशेषता खः । तालया तालि दुगु मात्राय् छफ्वलं मेगुलिइ छ्यानाः तिस्सः वयेकीगुयात ‘तिं’ बोल व ताःफ्वः तीजक दिकाः ‘छु’ बोल वयेकी । तिं व छु सःया बोलकथं थाइगु जुयाः ताःयात ‘तिंछु’ नं धाइ । ख्वपपाखे थुकियात ‘तं’ व ‘भृङ्गी’ नं धाः । ताःफ्वःया दथु ह्वतं पिकयातःगु पुतु ज्वनाः ताः थाइगु खः ।
छथ्वः बाजंखलकय् छजु हे जक ताः थायेगु चलन दु । मेमेगु बाजं मथासे मुक्कं ताः जक थानाः चर्यामे व प्याखं हुलेगु नं चलन दु ।
ताः थीथी आकारया दु– तःजुगु, माझवाल व चीजुगु । थ्यं मथ्यं ८ मिमी ख्वातुक ८ सेमी पाःलाःगु ताःफ्वः थीथी धातु ल्वाकछ्यानाः दयेकीगु खः । ताः दयेकेत च्याता धातु (अष्टधातु) माः धाइ । खास अनुपातय् सिजः व कँय् ल्वाकछ्यानातःगु दाकँय्या ताः दयेकीगु खः ।

तारादेबी खस नेपाली संगीत ख्यःया ज्वः मदुगु सःया खानी अले स्वर किन्नरीकथं हनातःम्ह लय्‌चिनामि व म्येहालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म येँया वंघलय्‌ ने.सं. १०६८ प्वहेलागाः नःमि, सनिबारखुन्हु जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु कृष्णबहादुर कार्की व मां राधादेबी कार्की खः । थ्वय्‌कःया इहिपाः वि.सं. २०२२ सालय्‌ पाइलट शिवबहादुर श्रेष्ठलिसें जूगु खः ।अबुलिसें उखेंथुखें म्ये हाः जुइम्ह थ्वय्‌कलं न्हय्‌दँ दुबलय्‌ हे रेडियो नेपालय्‌ म्ये हालादीगु खः । थ्वय्‌कःया मखमली सःयात संगीत सर्जक नातिकाजी श्रेष्ठया हःपालं नेपाःया हे खस म्ये जक मखु नेवाःम्ये हालेत तकं बः जुयाबिल । वय्‌कः नेवाःतय्‌ समुदायस ब्वलंम्ह जुयाः नेवाःभाय्‌ ल्हायेसः । अय्‌सां गुलि लिपा तिनि वि.सं. २०३२ सालं जूगु संगीत पञ्चमी ज्याझ्वलय्‌ नातिकाजिया संगीतय्‌ नेवाः म्ये ‘मतिनाया मुखू स्वान झ्वाल जुयाः वन हाय्‌’ हालादिल । अथेहे कान्छाबुद्ध बज्राचार्यया लसय्‌ ‘झ्यालनं फय्‌ वयाः मत जक सित यमां झ्याः तीगु गय्‌ ?’ हालादीगु दु । अथेहे रेडियो नेपालय्‌ प्रेमध्वज प्रधानलिसें सिलु म्ये व बुद्ध जयन्तिया निंतिं धकाः ‘आहा गजाःगु दिन थौं वःगु दच्छी छकः जक वइगु’ हालादीगु दु । वय्‌कलं हालादीगु मेमेगु म्ये थुकथं दु– १) झंगः पन्छी ब्वयाःजूथें जिगु मन ब्वयाच्वन २) य पाजु य मल्जु मांयात धयाब्यु ३) चाहे मचाय्‌कं बैंसया रंग जिगु जायावल ४) लुमंकाः ख्वयाच्वंसा जिगु ख्वबिं पुखू जाइ ५) क्वलं बुइ मयः यःमां पाउडर क्रिम बुइगु (मिरा राणालिसें) ६) जि ख्वालं मुखूसां सुखूचिंगु स्वां थें (लय्‌ – श्यामबहादुर थापा, दुर्गालाल श्रेष्ठया खँग्वः, म्येहना प्याखं बिहांचुलि) थुकथं वय्‌कलं ब्याक्कं १० पुति जक म्ये हालादीसां फुक्कं म्ये उत्तिकं लोकंह्वाः । तर लिपा विष्णु जल्मि व कृष्णमान डंगोलया सृजनाया ‘लाय्‌लामा’ म्येचालं वय्‌कःयात नेवाः संगीत ख्यलय्‌ नं तसकं लोकंह्वाका बिल । थःगु यैपुगु सलं थीथी विधाया स्वद्वलं मल्याक म्ये हालादीम्ह लिपा रेडियो नेपालय्‌ स्वंगू दशकतक जागिर नयाः वि.सं. २०४६ सालया बहुदल लिपा जागिर त्वःतेमाल । आपालं सम्मान, पदवीलिसें स्वर किन्नरीकथं हनातःम्ह थ्वय्‌कःया काय्‌ वि.सं. २०५१ सालय्‌ क्यान्सर ल्वचं मन्त, यःत्यः जुयाः इहिपाः जूम्ह भाःत नं वि.सं. २०५५ सालय्‌ हवाइ दुर्घटनाय्‌ मदयेवं वय्‌कः अतिकं विक्षिप्त जुल । लिपतय्‌ वय्‌कः पार्किन्सन ल्वचं कयाः ने.सं. ११२६ प्वहेलागाः दसमि, बुधबारखुन्हु मन्त ।

संगीतया स्वंगू कच्चा मे हालेगु, बाजं थायेगु व प्याखं हुलेगु न्ह्याबलें तालय् लाक्क यायेमाः । ताल धयागु संगीतया ख्यलय् ईयात दायेगु इकाइ खः । हाकनं उथें उथें दोहरे, तेहरे जुया वयाच्वनीगु समयचक्र वा ईया आवर्तनया हाकःयात मात्राया ल्याखं इनी, अर्थात मात्रा धयागु तालया छगू आवर्तनया इकाइ खः । नेवाः संगीत ख्यलय् तालया मात्रा क्यनेत छ्यलीगु प्रमुख बाजं ‘ताः’ थायेबलय् ताली दुगु मात्राय् ‘तिं’ व खाली दुगु मात्राय् ‘छु’ कथं थायेमाः ।

सङ्गीतया ताल क्यनीगु दक्वं बाजं तालबाजं खः । गथेकि मृदङ्ग, खिं, क्वंचाखिं, मगःखिं, नाय्‌खिं, पछिमा, धाः, धिमय्, धोलक, दबदब, दह, क्वताः, दमोखिं, ध्वंध्वंचा, नगरा, खञ्जनि, स्वकुंलाः, ताः, बभू, झ्यालि, भुस्याः, छुस्याः, कँय्‌पु, सिँन्याल आदि ।

तिर्थकुमारी नेवाः लिसें खस संगीत ख्यलय्‌ तसकं लोकंह्वाःम्ह वरिष्ठ म्येहालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०७३ अनलागाः चौथि, आइतबारखुन्हु यलया थसिइ जूगु खः । थ्वय्‌कः अबु हर्षबहादुर सिंह व मां ज्ञानीकुमारी सिंहया न्याम्ह मस्त मध्यय्‌ निम्हम्ह म्ह्याय्‌ खः ।

थ्वय्‌कःया बाज्या व अबु नं संगीतय्‌ सोख दुपिं जुयाः मचाबलय्‌ निसें थ्व ख्यलय्‌ वयेत थाकु मजुल । बाज्या शास्त्रीय संगीतया गुरु अले अबु भजन व लोक संगीतय्‌ दख्खल दुम्ह गुरु खः । वय्‌कःयात उबलय्‌ शास्त्रीय संगीत मयःगुलिं अबुया म्ये न्यनेगु अले हालेगु यानादिल । अबुं नं स्यनेगु यानाबिल । न्ह्याम्हेसिनं म्ये हालेत इनाप यातकि उघ्रिमय्‌ म्ये हालीम्ह खः थ्वय्‌कः । थः न्यादँति दुबलय्‌ हे मंगःया काति दबुली म्ये हालागु थ्वय्‌कःयात लुमं । म्ये ख्यलय्‌ न्ह्यज्यायेत थ्वय्‌कःयात रत्न बेहोशीपाखें नं आपालं ग्वहालि जूगु खः । थ्वय्‌कः नेवाःम्ये ख्यलय्‌ नं अतिकं लोकंह्वाःगु म्ये हालादीम्ह खः । सदां लुमना च्वनीगु थ्वय्‌कःया लोकंह्वाःगु म्येत मध्यय्‌ ‘सुं मदुगु ताक स्वया वा जि यःम्ह दाइचा’, ‘छंगु हिसि दुगु ख्वाः स्वस्वं’ व ‘नकतिनि ह्वःगु स्वां थें जाःगु जोबन सितिकं छ्वये मते न्हां’ खः । नेवाः ख्यलय्‌ थ्वय्‌कलं मचाइलंनिसें म्ये हालाझाःम्ह खःसां थ्वय्‌कःया म्ये दुथ्याःगु न्हापांगु म्येचाः ‘लाय्‌लामा’ (ने.सं.११०६) खः । थुकी वय्‌कलं कृष्णमान डंगोललिसे हालादीगु ‘आलुब्वय्‌ लैंब्वय्‌ पिवाः च्वनेत कपाय्‌ फ्यनेगु ञंचा यदाइ’ व विष्णु जल्मिलिसे हालादीगु ‘ध्वःदुक्क नापलात चूलाक्क मिखा ल्वात’ म्ये दुथ्याना च्वंगु दु । खयेत ला थ्वसिबें न्ह्यः हे रेडियो नेपाललिसें थीथी दबुली लोकंह्वाःगु म्येत हालादी धुंकूम्ह खः थ्वय्‌कः । लिपा बुलुहुं थ्वय्‌कःया म्येत झिंप्यचाः थीथी म्येचालय्‌ पिदनादंगु जुल । वय्‌कःया म्ये दुथ्याःगु म्येचाः थुकथं दु– लाय्‌लामा (ने.सं. ११०६, ११०८, ११०९, १११०), पियाच्वना (ने.सं. १११०), जात्राया हुलय्‌ (ने.सं. १११०), ग्वय्‌स्वांमाः (ने.सं. १११२), रश्मी (ने.सं. १११२), बुद्धया रश्मी (ने.सं. १११५), यःत्यः (ने.सं. १११६), मिजला (ने.सं. १११६), विडम्बना (ने.सं. १११७), दँ दँ सकलें दँ (ने.सं. ११२२), मिखा ल्वात (ने.सं. ११२३) ।
थ्वय्‌कलं श्रीहरि बाल मन्दिरय्‌ ब्वनाच्वंगु इलय्‌ हे जुजु महेन्द्रया न्ह्यःने म्ये हालादीगुया लिसें न्हाप सिरपाः नं त्याकादीगु खः । एस.एल.सी. तक्क ब्वनातःम्ह खःसां लोकसेवा उत्तीर्ण यानाः थ्वय्‌कलं भूमि सुधार मन्त्रालयपाखें थःगु लजगाः न्ह्याकादीगु खः । सुइप्यदँ सरकारी लजगाःलिपा अवकास कयादीम्ह थ्वय्‌कः लिपा रेडियो नेपालय्‌ प्रशासकीय अधिकृत तकं जुयादी धुंकूम्ह खः । लजगाः यानाच्वंबलय्‌ हे संगीत सर्जक गणेश परियारया ग्वाहालिं वि.सं. २०२८ सालं रेडियो नेपालय्‌ स्वर परीक्षा ताःलाका दिल । अले थ्वय्‌कः संगीतया ख्यलय्‌ वयेत आपालं ह्वःताः चूलात । छपु निपु यायां म्येत रेकर्ड जुल, उकथं हे म्येत लोकंह्वाःत । रेडियो नेपालय्‌ तीर्थकुमारीया नां जायावल । थ्वय्‌कलं रेडियो नेपालय्‌ दकलय्‌ न्हापां हालादीगु ‘पर्ख तिमीलाई जाल बुन्नेलाई’ खः । लिपा आपालं लोकंह्वाःगु म्येत मध्यय्‌ ‘म त खाँदिन कुवाको पानी’, ‘ढुंगे बगर माया ढुंगे बगर’ व ‘डाँडामा माथि बिहान घाम लाग्यो तिरिरि’ खः । थ्वय्‌कलं हालादीगु आपालं लोकम्येत नं उतिकं हे लोकंह्वाः ।
लोकलिसें आधुनिक, राष्ट्रिय, भजन व मेमेगु यानाः द्वःछिं मल्याक म्ये हाला दीधुुंकल । अथेहे खस संगीतय्‌ आपालं म्येचाःया लिसें थ्वय्‌कःया सः दुथ्याःगु डिस्क रेकर्डचाः तकं पिदंगु दु । म्ये हालेगु हे झ्वलय्‌ थ्वय्‌कलं कलानिधि संगीत महाविद्यालयपाखें संगीतया ज्ञान कयादीगु दु । थ्वय्‌कः एभरेष्ट कर्ल्चरल सोसाइटीइ नं आवद्ध जुयाः झिंन्यादँतक्क ज्या यानादीगु दु । थ्वय्‌कःया इहिपाः वि.सं. २०३० सालय्‌ प्रेमबहादुर थापालिसे जूगु खःसा थ्वय्‌कःपिनि काय्‌ छम्ह दु सुरजकुमार थापा । थ्वय्‌कः नं संगीत ख्यलय्‌ तसकं लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि व लय्‌चिनामि नं खः । थ्वय्‌कः नेपाःया अतिकं लोकंह्वाःगु नेपथ्य ब्याण्डलिसे नं आवद्धम्ह खः ।
वय्‌कः प्रबल गोर्खा दक्षिण बाहुलिसें थीथी संघसंस्थापाखें मानपदवी, पुरस्कार व सम्मानपाखें हनेधुंकूम्ह खः ।

पुलांगु नेवाः बस्ति तिष्तुङ्य्‌ नेवाःतसें झिंनिदँय्‌ छक्वः प्याखं पिकाइ । थ्व प्याखनय्‌ गणेश, कुमारी, वाराही, ईन्द्रायणी, व भैरवलिसें महाद्यः, पार्वती, ब्रह्मा, बेताः, कवं, ख्याः आदिया ख्वाःपाः व वसःतिसा पुनाः द्यः प्याखं क्यनी । द्यःप्याखंलिसें थन सत्तलसिंह महाराजया बाखंया लिधंसाय्‌ नं प्याखं क्यनेगु याइ । प्याखनय्‌ तान्त्रिक शक्ति छ्यलाः थीथी अजूचायापुगु लु क्यनी । थनया प्याखं तिष्तुङ्य्‌ जक मखु चित्लाङ्, पालुङ् व येँय्‌ नं क्यनेहइ ।

तीनकुने/ताइँनाइ
नेवाः भजन पद्धती छ्यलीगु थीथी सहयोगी बाजं मध्यय् तिनकुने नं छगू प्रकारया सहायक बाजं खः । थ्व बाजं ३/४ इञ्च वा १ (इञ्च) पुगु डन्डीयात स्वकुंलाक्क (त्रिकोणत्मक आकारय्‌) चाःतुइकाः च्वय्या (शीर्ष) भतिचा गोलो यानाः उकी खिपतं चिनाः छपा ल्हातं यख्खानाः मेगु ल्हातं ७/८ इञ्च हाकःगु नँयागु हे दन्दिं त्रिकोणया क्वय्या भागय् दथुइ थाइगु खः । थुकिं पिज्वइगु सः (शब्द) ताइँताइँ/ नाइँनाइँ जूगुलिं थ्व बाजंयात ताइँनाइँ व स्वकुंलाःगु जूगुलिं तिनकुने बाय् स्वकुंलाः नं धाइ ।