मौलिक नेवाः भक्ति संगीतय् मुख्य यानाः खिं, ताः व बभू थानाः हालीगु भजन म्येयात दापाम्ये धाइ । दापाम्ये द्यःपिनिगु वर्णन, स्तुति व आशिका खः । नासःद्यः, गनेद्यः, महाद्यः, नारांद्यः, कृष्णद्यः, भिंद्यः, भैरःद्यः, भगवती, अजिमा, काली, बुद्घ, बोधिसत्व, लोकेश्वर, जोगिनी आदि द्यःपिनिगु दापाम्ये यक्व दु । देश वर्णन, तीर्थ महात्म्य व थीथी पुराणया बाखं व पात्र नं दापाम्येय् दुथ्याः ।
मौलिक नेवाः परम्परा खयाः नं दापाम्येय् नेवाः जक मखसे थासंथाय् संस्कृत व खस भाय्या म्येग्वः नं छ्यलातःगु दु । म्येया दथुइ छ्यलातःगु जक मखसे मुक्कं मैथिलि भाय्या यक्व दापाम्ये दु । भक्ति संगीत जूसां दापाम्येय् भक्तिरस जक मखसे वीररस, करुणरस, श्रृङ्गाररस आदिया म्ये नं दु । दापाम्ये थीथी शास्त्रीय रागया लसय् चिनातःगु दुसा तालया ल्याखं थौकन्हय् उप्वः थें न्हय्गू ताल चलनचल्ती दु ।
गुलिखे दापाम्येया लिपांगु चिलनय् जुजु, म्येच्वमि बाय् च्वकूपिनिगु नां दइ । थुकिं दापाम्ये गुुलि पुलांगु धकाः थुइके फइ । निगूगु शताब्दिया संस्कृत कवि व संगीतज्ञ जयदेवया ‘गीत गोविन्द’या म्ये व ‘मैथिलि कवि कोकिल’ विद्यापतिं च्वयातःगु यक्व म्ये नेवाःतय्सं दापाय् हालाच्वंगु दु । थुकिं नेवाःतय्गु दापा संगीतय् थुमिगु प्रभाव बांलाक खनेदु । आःतक लूकथं नेवाः भाय्या दापाम्येय् नां दुथ्याःम्ह दकलय् पुलांम्ह झिंखुगूगु शताब्दिया येँदेय्या जुजु महीन्द्र मल्ल खः । नेवाः समाजय् मिसापिन्सं बाजं थाइगु चलन लिपातिनि खनेदुगु जूसां म्येच्वमि बाय् च्वकूम्हकथं दापाम्येय् मल्लकालया यक्व लानिपिनिगु नां दु । गथेकि भुवनलक्ष्मी, कुमुदिनीदेवी, दयालक्ष्मी, चन्द्रलक्ष्मी, पुण्यलक्ष्मी । पुलांगु दापाम्येया लसय् म्येग्वः जक हिलाः यक्वं न्हूगु दापाम्ये च्वयातःगु दुसां न्हूगु लसय् हनातःगु दापाम्ये उलि मदु ।
दापाया परम्पराकथं दापाम्येयात निथी ब्वथले ज्यू– ग्वारा व चालि । दापा थाइबलय् न्हापां हालीगु म्ये ग्वारा खःसा वयांलिपा चालि हालाः दापा क्वचाइ । ग्वारा हालेधुंकाः चालि महासे मज्यू । बरु ग्वारा महासे चालि जक हालाः नं दापा क्वचायेके ज्यू । दतले ग्वारा व चालि छम्ह हे द्यः बाय् छपु हे रागया हालेमाः ।
गनं नं दापा थायेबलय् छु म्ये हालेगु धयागु ल्ययेत निगूकथं बिचाः याइ । दकलय् न्हापा गन द्यःयाथाय् दापा थायेगु खः व द्यःया दापाम्ये ल्यइ । अनंलि व द्यःया म्ये बखतकथंया रागया खः मखु स्वइ । दापा थायेथाय्या द्यःया म्ये मदुसा नासःद्यःया म्ये न्ह्याथासं हालेज्यू । बखतया रागया म्ये मदुसा न्ह्याबलें हालेज्यूगु रागया म्ये ल्ययाः हाली ।
दापाम्ये मिजंपिनिगु पुचलं जक हालीगु परम्परा जूसां थौंकन्हय् मिसापिं नं बुलुहुं दापा ख्यलय् न्ह्यानाच्वंगु दु । दापा म्ये हालीपिं खिं थाइपिनि जवं खवं च्वनाः जवया पुचलं व खवया पुचलं छझ्वः छझ्वः पालंपाः हालीगु नं चलन दु ।
दापाम्ये सदापाम्ये
मौलिक नेवाः भक्ति संगीतय् मुख्य यानाः खिं, ताः व बभू थानाः हालीगु भजन म्येयात दापाम्ये धाइ । दापाम्ये द्यःपिनिगु वर्णन, स्तुति व आशिका खः । नासःद्यः, गनेद्यः, महाद्यः, नारांद्यः, कृष्णद्यः, भिंद्यः, भैरःद्यः, भगवती, अजिमा, काली, बुद्घ, बोधिसत्व, लोकेश्वर, जोगिनी आदि द्यःपिनिगु दापाम्ये यक्व दु । देश वर्णन, तीर्थ महात्म्य व थीथी पुराणया बाखं व पात्र नं दापाम्येय् दुथ्याः ।
मौलिक नेवाः परम्परा खयाः नं दापाम्येय् नेवाः जक मखसे थासंथाय् संस्कृत व खस भाय्या म्येग्वः नं छ्यलातःगु दु । म्येया दथुइ छ्यलातःगु जक मखसे मुक्कं मैथिलि भाय्या यक्व दापाम्ये दु । भक्ति संगीत जूसां दापाम्येय् भक्तिरस जक मखसे वीररस, करुणरस, श्रृङ्गाररस आदिया म्ये नं दु । दापाम्ये थीथी शास्त्रीय रागया लसय् चिनातःगु दुसा तालया ल्याखं थौकन्हय् उप्वः थें न्हय्गू ताल चलनचल्ती दु ।
गुलिखे दापाम्येया लिपांगु चिलनय् जुजु, म्येच्वमि बाय् च्वकूपिनिगु नां दइ । थुकिं दापाम्ये गुुलि पुलांगु धकाः थुइके फइ ।झिंनिगूगु शताब्दिया संस्कृत कवि व संगीतज्ञ जयदेवया ‘गीत गोविन्द’या म्ये व ‘मैथिलि कवि कोकिल’ विद्यापतिं च्वयातःगु यक्व म्ये नेवाःतय्सं दापाय् हालाच्वंगु दु । थुकिं नेवाःतय्गु दापा संगीतय् थुमिगु प्रभाव बांलाक खनेदु । आःतक लूकथं नेवाः भाय्या दापाम्येय् नां दुथ्याःम्ह दकलय् पुलांम्ह भिंmखुगूगु शताब्दिया येँदेय्या जुजु महीन्द्र मल्ल खः । नेवाः समाजय् मिसापिन्सं बाजं थाइगु चलन लिपातिनि खनेदुगु जूसां म्येच्वमि बाय् च्वकूम्हकथं दापाम्येय् मल्लकालया यक्व लानिपिनिगु नां दु । गथेकि भुवनलक्ष्मी, कुमुदिनीदेवी, दयालक्ष्मी, चन्द्रलक्ष्मी, पुण्यलक्ष्मी । पुलांगु दापाम्येया लसय् म्येग्वः जक हिलाः यक्वं न्हूगु दापाम्ये च्वयातःगु दुसां न्हूगु लसय् हनातःगु दापाम्ये उलि मदु ।
दापाया परम्पराकथं दापाम्येयात निथी ब्वथले ज्यू– ग्वारा व चालि । दापा थाइबलय् न्हापां हालीगु म्ये ग्वारा खःसा वयांलिपा चालि हालाः दापा क्वचाइ । ग्वारा हालेधुंकाः चालि महासे मज्यू । बरु ग्वारा महासे चालि जक हालाः नं दापा क्वचायेके ज्यू । दतले ग्वारा व चालि छम्ह हे द्यः बाय् छपु हे रागया हालेमाः ।
गनं नं दापा थायेबलय् छु म्ये हालेगु धयागु ल्ययेत निगूकथं बिचाः याइ । दकलय् न्हापा गन द्यःयाथाय् दापा थायेगु खः व द्यःया दापाम्ये ल्यइ । अनंलि व द्यःया म्ये बखतकथंया रागया खः मखु स्वइ । दापा थायेथाय्या द्यःया म्ये मदुसा नासःद्यःया म्ये न्ह्याथासं हालेज्यू । बखतया रागया म्ये मदुसा न्ह्याबलें हालेज्यूगु रागया म्ये ल्ययाः हाली ।
दापाम्ये मिजंपिनिगु पुचलं जक हालीगु परम्परा जूसां थौंकन्हय् मिसापिं नं बुलुहुं दापा ख्यलय् न्ह्यानाच्वंगु दु । दापा म्ये हालीपिं खिं थाइपिनि जवं खवं च्वनाः जवया पुचलं व खवया पुचलं छझ्वः छझ्वः पालंपाः हालीगु नं चलन दु ।
दापाम्ये सदापाम्ये
मौलिक नेवाः भक्ति संगीतय् मुख्य यानाः खिं, ताः व बभू थानाः हालीगु भजन म्येयात दापाम्ये धाइ । दापाम्ये द्यःपिनिगु वर्णन, स्तुति व आशिका खः । नासःद्यः, गनेद्यः, महाद्यः, नारांद्यः, कृष्णद्यः, भिंद्यः, भैरःद्यः, भगवती, अजिमा, काली, बुद्घ, बोधिसत्व, लोकेश्वर, जोगिनी आदि द्यःपिनिगु दापाम्ये यक्व दु । देश वर्णन, तीर्थ महात्म्य व थीथी पुराणया बाखं व पात्र नं दापाम्येय् दुथ्याः ।
मौलिक नेवाः परम्परा खयाः नं दापाम्येय् नेवाः जक मखसे थासंथाय् संस्कृत व खस भाय्या म्येग्वः नं छ्यलातःगु दु । म्येया दथुइ छ्यलातःगु जक मखसे मुक्कं मैथिलि भाय्या यक्व दापाम्ये दु । भक्ति संगीत जूसां दापाम्येय् भक्तिरस जक मखसे वीररस, करुणरस, श्रृङ्गाररस आदिया म्ये नं दु । दापाम्ये थीथी शास्त्रीय रागया लसय् चिनातःगु दुसा तालया ल्याखं थौकन्हय् उप्वः थें न्हय्गू ताल चलनचल्ती दु ।
गुलिखे दापाम्येया लिपांगु चिलनय् जुजु, म्येच्वमि बाय् च्वकूपिनिगु नां दइ । थुकिं दापाम्ये गुुलि पुलांगु धकाः थुइके फइ ।झिंनिगूगु शताब्दिया संस्कृत कवि व संगीतज्ञ जयदेवया ‘गीत गोविन्द’या म्ये व ‘मैथिलि कवि कोकिल’ विद्यापतिं च्वयातःगु यक्व म्ये नेवाःतय्सं दापाय् हालाच्वंगु दु । थुकिं नेवाःतय्गु दापा संगीतय् थुमिगु प्रभाव बांलाक खनेदु । आःतक लूकथं नेवाः भाय्या दापाम्येय् नां दुथ्याःम्ह दकलय् पुलांम्ह झिंखुगूगु शताब्दिया येँदेय्या जुजु महीन्द्र मल्ल खः । नेवाः समाजय् मिसापिन्सं बाजं थाइगु चलन लिपातिनि खनेदुगु जूसां म्येच्वमि बाय् च्वकूम्हकथं दापाम्येय् मल्लकालया यक्व लानिपिनिगु नां दु । गथेकि भुवनलक्ष्मी, कुमुदिनीदेवी, दयालक्ष्मी, चन्द्रलक्ष्मी, पुण्यलक्ष्मी । पुलांगु दापाम्येया लसय् म्येग्वः जक हिलाः यक्वं न्हूगु दापाम्ये च्वयातःगु दुसां न्हूगु लसय् हनातःगु दापाम्ये उलि मदु ।
दापाया परम्पराकथं दापाम्येयात निथी ब्वथले ज्यू– ग्वारा व चालि । दापा थाइबलय् न्हापां हालीगु म्ये ग्वारा खःसा वयांलिपा चालि हालाः दापा क्वचाइ । ग्वारा हालेधुंकाः चालि महासे मज्यू । बरु ग्वारा महासे चालि जक हालाः नं दापा क्वचायेके ज्यू । दतले ग्वारा व चालि छम्ह हे द्यः बाय् छपु हे रागया हालेमाः ।
गनं नं दापा थायेबलय् छु म्ये हालेगु धयागु ल्ययेत निगूकथं बिचाः याइ । दकलय् न्हापा गन द्यःयाथाय् दापा थायेगु खः व द्यःया दापाम्ये ल्यइ । अनंलि व द्यःया म्ये बखतकथंया रागया खः मखु स्वइ । दापा थायेथाय्या द्यःया म्ये मदुसा नासःद्यःया म्ये न्ह्याथासं हालेज्यू । बखतया रागया म्ये मदुसा न्ह्याबलें हालेज्यूगु रागया म्ये ल्ययाः हाली ।
दापाम्ये मिजंपिनिगु पुचलं जक हालीगु परम्परा जूसां थौंकन्हय् मिसापिं नं बुलुहुं दापा ख्यलय् न्ह्यानाच्वंगु दु । दापा म्ये हालीपिं खिं थाइपिनि जवं खवं च्वनाः जवया पुचलं व खवया पुचलं छझ्वः छझ्वः पालंपाः हालीगु नं चलन दु ।
दापाम्ये सफू
दापाया परम्पराय् दापाम्ये छता हे जक च्वयातःगु दु । हरिताल इलातःगु नेपाली भ्वँतय् दापाम्ये च्वयातःगु सफू दापाम्ये सफू खः । थीथी शास्त्रीय रागया आधारय् चिनातःगु दापाम्ये रागकथं ब्वथला तइ । छपु रागया म्ये क्वचालकि तिनि मेगु रागया म्ये दइ । सफुलिइ छु छु रागया ग्वःपु म्ये दइ धयागु थासंथासय् पानाच्वंगु खने दु । लिपांगु इलय् सफुलिइ दुगु फुक्कं म्ये हाले मसयाः हालेसःगु म्येजक मुंकाः न्हूगु दापाम्ये सफू नं पिकया तःगु खनेदु । आःतक लूगु मध्यय् पुलांगु दापाम्ये सफू निसः दँ न्ह्यःयागु दु ।
दापाम्ये सफुलिइ दकलय् च्वय् जवंखवं म्येया राग व तालया नां ह्याउँगु आखलं च्वयातइ । म्येग्वः हाकुगु आखलं च्वयातइसा म्येझ्वः पूवंगु क्यनेत ह्याउँगु ध्वः सालातइ । म्येया धुवा व चिलंया चिंकथं धु व चिलंल्याः च्वयातइ ।
ग्वारा
छथीस्वयां उप्वः तालय् हनातःगु दापाम्येयात ग्वारा धाइ । थुज्वःगु म्ये दापा संगीतया विशेषताकथं खनेदु । ग्वारा म्ये दापाय् दुगु थीथी ताल ल्वाकछ्यानाः चिनातइ । तालया ल्याःकथं निगू ताल दुगु ग्वाराया ताल दोमान (दोमां), स्वंगू ताल दुगुयात त्रिमान, प्यंगू ताल दुगुयात चौमान, ङागू ताल दुगुयात पञ्चमान, खुगू ताल दुगुयात षटमान व न्हय्गू ताल दुगु ग्वाराम्येया ताल सप्तमान धाइ । थुकथं ग्वाराय् ग्वःगू ताल दु धयागु सीदइ । यलय् ग्वाराय् छथी जक ताल दुगुयात गुलि चाकः (आवर्तन) दुगु खः व स्वयाः तुता, माथेमाँ व बाधाः धायेगु चलन दु । ग्वाराय् ताल च्याचाकः स्वयाः म्ह्व जूसा तुता धाइ, च्याचाकः दुसा माथेमाँ धाइसा च्याचाकलं उप्वः दुसा बाधा धाइ ।
ग्वारा हालीबलय् तःक्वःमछि लिसाकयाः म्ये हाली । उप्वः थें ग्वारा म्ये छचिलं जक दइ । निचिलं दुगु व लवःधूया बिस्कं हे चिलं दुगु नं ग्वारा म्ये दु । थाय् व अवस्थाकथं ग्वःधू म्ये हालेगु पाइ । अथेसां येँय् दापा थाइबलय् गुधूतक हाली । ग्वाराया म्येग्वः छथी हे जूसां बाजंया बोल हिलाच्वनी । बाजंया बोलया ल्याखं ग्वाराया धूपतिं थीथी नां दइ – माधू, लवःधू, तिकःधू, घ्वं ।
माधू/मात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् दकलय् न्हापांगु धूयात माधू धाइ । थासंथाय् थुकियात मात्वाः नं धाइ । निक्वःतक छथी हे बाजंया बोल थानाः माधू हाली ।
लवःधू/लः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् निधू माधू हालेधुंकाः स्वक्वःगु धूयात लवःधू धाइ । गनंगनं थुकियात लः धाइ । निचिलं दुगु ग्वाराम्ये जूसा लवःधुलय् निगूगु चिलंया म्ये हाली । लवःधुलिइ खिंया बोल मुक्कं पाइ ।
तिकःधू/कचामात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् प्यक्वःगु धूयात तिकःधू धाइ । थुकिया न्हापांगु तालया खिं बोल पाःसां मेगु बोल माधूलिसे ज्वःलाइ । अथे हे दकलय् लिपांगु (गुक्वःगु) धूकथं तिकःधुलिं हे ग्वारा क्वचाइ । दकलय् लिपांगु तिकःधू न्ह्यः घ्वंया पालय् मेमेगु बाजं थाःसां तिकःधुलय् खिं थानाः हे क्वचायेकेमाः ।
घ्वं/घो
दापाया ग्वारा हालीबलय् तिकःधू धुंकाःया धूयात घ्वं धाइ । गनं गनं थुकियात घो कायेगु नं धाः । प्यधू म्ये हालीगु घ्वंया पालय् दापाया मू बाजं खिं मथासे फर्माइसकथं पछिमा, दबदब, नगरा, धोलक आदि मेमेगु बाजं थायेगु नं चलन दु । ताःईतक दापा थायेमाःसा प्यधुलिं मयाक नं घ्वं हालेज्यू ।
छपु दापाम्ये (ग्वारा)
भगवान ग्वारा
राग — सारङ्ग ताल — पञ्चमान
हाँदे भगवान हाँदे ।
मामकि लोचनी पद्मिनी तारा हाँदे ।
चतुर्दिग भगवान मोक्षदाता हाँदे ।
त्रइलोक्य ईश्वर महाबुद्ध हाँहाँदे ।
सिरी धर्मधातु ।।
चालि
छगू हे तालय् हनातःगु यक्व चिलं दुगु दापाम्येयात चालि धाइ । अपवादकथं जक गुलिं गुलिं चालि म्ये निगू तालया नं दु । दापाया परम्पराय् ग्वाराधुंकाः जक चालि हाली । धूपतिं लिसाकाइगु चालिम्येया झ्वःयात ‘धुवा’ धाइ । म्ये सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।। धु ।।’ चिं तयाः धुवा क्यनातइ । धुवा धुंकाःया निझ्वःम्येयात ‘चिलं’ धाइ । चिलंया न्हापांगु झ्वःयात ‘जाः बाय् न्ह्यत्वाः’ धाइसा लिपांगु झ्वःयात ‘क्वलाः बाय् लित्वाः’ धाइ । जाःया झ्वः क्वचायेकेत सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।’ ध्वः साला तइ । म्ये हालेबलय् क्वलाःया झ्वः क्वचायेवं धुवा हालेमाः । म्ये सफुलिइ क्वलाःया झ्वः धुनेवं ह्याउँगु आखलं ‘।। १ ।। धु’ चिं तयाः चिलंल्याः व धुवा लिसा कायेगु धकाः क्यनातइ । गुलिखे चालिया लिपांगु चिलमय् म्ये च्वःम्ह, च्वकूम्ह बाय् व ईया जुजुया नां नं दुथ्याका तःगु दइ ।
छपु दापाम्ये (चालि)
हे माइ हारति
राग — वलादि ताल — प्रताल
हे माई हारति जगतया माता ।। धु ।।
गोश्रृङ्ग परवतसं धरमया थानसं बिज्याक आनन्द जुयाव ।
शिरसं मतुक लुँया मोतिया हार नं तिसे बिज्याक दक्षिण स्वयाव ।। १ ।। धु
धनभाजु लुकुंछिसे धनमय्जु ब्यकुं च्यासे खुम्ह मचा सहित बिज्याक ।
जव मुलय् लाताभाजु खव मुलय्
लातिमय्जु वासिंभाजु सहित बिज्याक ।। २ ।। धु
ख्वाल उन ह्यंगुलिया मिखा वान पलेहलया बिज्याक मुसुहुंनं न्हिला ।
बालखया विनति खँ ङनेमाल छलपोलं याहुने जगत उद्धार ।। ३ ।। धु
नेपालया छत्रपति पृथ्वी बिक्रम शाहदेव याहुने प्रजा प्रतिपाल ।
ल्हाकम्ह अनाथ सिसे द्वंगु दक्व क्षमा यासे बिहुने शरण छि पाली ।। ४ ।। धु
दापाया परम्पराय् दापाम्ये छता हे जक च्वयातःगु दु । हरिताल इलातःगु नेपाली भ्वँतय् दापाम्ये च्वयातःगु सफू दापाम्ये सफू खः । थीथी शास्त्रीय रागया आधारय् चिनातःगु दापाम्ये रागकथं ब्वथला तइ । छपु रागया म्ये क्वचालकि तिनि मेगु रागया म्ये दइ । सफुलिइ छु छु रागया ग्वःपु म्ये दइ धयागु थासंथासय् पानाच्वंगु खने दु । लिपांगु इलय् सफुलिइ दुगु फुक्कं म्ये हाले मसयाः हालेसःगु म्येजक मुंकाः न्हूगु दापाम्ये सफू नं पिकया तःगु खनेदु । आःतक लूगु मध्यय् पुलांगु दापाम्ये सफू निसः दँ न्ह्यःयागु दु ।
दापाम्ये सफुलिइ दकलय् च्वय् जवंखवं म्येया राग व तालया नां ह्याउँगु आखलं च्वयातइ । म्येग्वः हाकुगु आखलं च्वयातइसा म्येझ्वः पूवंगु क्यनेत ह्याउँगु ध्वः सालातइ । म्येया धुवा व चिलंया चिंकथं धु व चिलंल्याः च्वयातइ ।
ग्वारा
छथीस्वयां उप्वः तालय् हनातःगु दापाम्येयात ग्वारा धाइ । थुज्वःगु म्ये दापा संगीतया विशेषताकथं खनेदु । ग्वारा म्ये दापाय् दुगु थीथी ताल ल्वाकछ्यानाः चिनातइ । तालया ल्याःकथं निगू ताल दुगु ग्वाराया ताल दोमान (दोमां), स्वंगू ताल दुगुयात त्रिमान, प्यंगू ताल दुगुयात चौमान, ङागू ताल दुगुयात पञ्चमान, खुगू ताल दुगुयात षटमान व न्हय्गू ताल दुगु ग्वाराम्येया ताल सप्तमान धाइ । थुकथं ग्वाराय् ग्वःगू ताल दु धयागु सीदइ । यलय् ग्वाराय् छथी जक ताल दुगुयात गुलि चाकः (आवर्तन) दुगु खः व स्वयाः तुता, माथेमाँ व बाधाः धायेगु चलन दु । ग्वाराय् ताल च्याचाकः स्वयाः म्ह्व जूसा तुता धाइ, च्याचाकः दुसा माथेमाँ धाइसा च्याचाकलं उप्वः दुसा बाधा धाइ ।
ग्वारा हालीबलय् तःक्वःमछि लिसाकयाः म्ये हाली । उप्वः थें ग्वारा म्ये छचिलं जक दइ । निचिलं दुगु व लवःधूया बिस्कं हे चिलं दुगु नं ग्वारा म्ये दु । थाय् व अवस्थाकथं ग्वःधू म्ये हालेगु पाइ । अथेसां येँय् दापा थाइबलय् गुधूतक हाली । ग्वाराया म्येग्वः छथी हे जूसां बाजंया बोल हिलाच्वनी । बाजंया बोलया ल्याखं ग्वाराया धूपतिं थीथी नां दइ – माधू, लवःधू, तिकःधू, घ्वं ।
माधू/मात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् दकलय् न्हापांगु धूयात माधू धाइ । थासंथाय् थुकियात मात्वाः नं धाइ । निक्वःतक छथी हे बाजंया बोल थानाः माधू हाली ।
लवःधू/लः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् निधू माधू हालेधुंकाः स्वक्वःगु धूयात लवःधू धाइ । गनंगनं थुकियात लः धाइ । निचिलं दुगु ग्वाराम्ये जूसा लवःधुलय् निगूगु चिलंया म्ये हाली । लवःधुलिइ खिंया बोल मुक्कं पाइ ।
तिकःधू/कचामात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् प्यक्वःगु धूयात तिकःधू धाइ । थुकिया न्हापांगु तालया खिं बोल पाःसां मेगु बोल माधूलिसे ज्वःलाइ । अथे हे दकलय् लिपांगु (गुक्वःगु) धूकथं तिकःधुलिं हे ग्वारा क्वचाइ । दकलय् लिपांगु तिकःधू न्ह्यः घ्वंया पालय् मेमेगु बाजं थाःसां तिकःधुलय् खिं थानाः हे क्वचायेकेमाः ।
घ्वं/घो
दापाया ग्वारा हालीबलय् तिकःधू धुंकाःया धूयात घ्वं धाइ । गनं गनं थुकियात घो कायेगु नं धाः । प्यधू म्ये हालीगु घ्वंया पालय् दापाया मू बाजं खिं मथासे फर्माइसकथं पछिमा, दबदब, नगरा, धोलक आदि मेमेगु बाजं थायेगु नं चलन दु । ताःईतक दापा थायेमाःसा प्यधुलिं मयाक नं घ्वं हालेज्यू ।
छपु दापाम्ये (ग्वारा)
भगवान ग्वारा
राग — सारङ्ग ताल — पञ्चमान
हाँदे भगवान हाँदे ।
मामकि लोचनी पद्मिनी तारा हाँदे ।
चतुर्दिग भगवान मोक्षदाता हाँदे ।
त्रइलोक्य ईश्वर महाबुद्ध हाँहाँदे ।
सिरी धर्मधातु ।।
चालि
छगू हे तालय् हनातःगु यक्व चिलं दुगु दापाम्येयात चालि धाइ । अपवादकथं जक गुलिं गुलिं चालि म्ये निगू तालया नं दु । दापाया परम्पराय् ग्वाराधुंकाः जक चालि हाली । धूपतिं लिसाकाइगु चालिम्येया झ्वःयात ‘धुवा’ धाइ । म्ये सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।। धु ।।’ चिं तयाः धुवा क्यनातइ । धुवा धुंकाःया निझ्वःम्येयात ‘चिलं’ धाइ । चिलंया न्हापांगु झ्वःयात ‘जाः बाय् न्ह्यत्वाः’ धाइसा लिपांगु झ्वःयात ‘क्वलाः बाय् लित्वाः’ धाइ । जाःया झ्वः क्वचायेकेत सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।’ ध्वः साला तइ । म्ये हालेबलय् क्वलाःया झ्वः क्वचायेवं धुवा हालेमाः । म्ये सफुलिइ क्वलाःया झ्वः धुनेवं ह्याउँगु आखलं ‘।। १ ।। धु’ चिं तयाः चिलंल्याः व धुवा लिसा कायेगु धकाः क्यनातइ । गुलिखे चालिया लिपांगु चिलमय् म्ये च्वःम्ह, च्वकूम्ह बाय् व ईया जुजुया नां नं दुथ्याका तःगु दइ ।
छपु दापाम्ये (चालि)
हे माइ हारति
राग — वलादि ताल — प्रताल
हे माई हारति जगतया माता ।। धु ।।
गोश्रृङ्ग परवतसं धरमया थानसं बिज्याक आनन्द जुयाव ।
शिरसं मतुक लुँया मोतिया हार नं तिसे बिज्याक दक्षिण स्वयाव ।। १ ।। धु
धनभाजु लुकुंछिसे धनमय्जु ब्यकुं च्यासे खुम्ह मचा सहित बिज्याक ।
जव मुलय् लाताभाजु खव मुलय्
लातिमय्जु वासिंभाजु सहित बिज्याक ।। २ ।। धु
ख्वाल उन ह्यंगुलिया मिखा वान पलेहलया बिज्याक मुसुहुंनं न्हिला ।
बालखया विनति खँ ङनेमाल छलपोलं याहुने जगत उद्धार ।। ३ ।। धु
नेपालया छत्रपति पृथ्वी बिक्रम शाहदेव याहुने प्रजा प्रतिपाल ।
ल्हाकम्ह अनाथ सिसे द्वंगु दक्व क्षमा यासे बिहुने शरण छि पाली ।। ४ ।। धु
दापाया परम्पराय् दापाम्ये छता हे जक च्वयातःगु दु । हरिताल इलातःगु नेपाली भ्वँतय् दापाम्ये च्वयातःगु सपूm दापाम्ये सपूm खः । थीथी शास्त्रीय रागया आधारय् चिनातःगु दापाम्ये रागकथं ब्वथला तइ । छपु रागया म्ये क्वचालकि तिनि मेगु रागया म्ये दइ । सफुलिइ छु छु रागया ग्वःपु म्ये दइ धयागु थासंथासय् पानाच्वंगु खने दु । लिपांगु इलय् सफुलिइ दुगु फुक्कं म्ये हाले मसयाः हालेसःगु म्येजक मुंकाः न्हूगु दापाम्ये सपूm नं पिकया तःगु खनेदु । आःतक लूगु मध्यय् पुलांगु दापाम्ये सपूm निसः दँ न्ह्यःयागु दु ।
दापाम्ये सफुलिइ दकलय् च्वय् जवंखवं म्येया राग व तालया नां ह्याउँगु आखलं च्वयातइ । म्येग्वः हाकुगु आखलं च्वयातइसा म्येझ्वः पूवंगु क्यनेत ह्याउँगु ध्वः सालातइ । म्येया धुवा व चिलंया चिंकथं धु व चिलंल्याः च्वयातइ ।
ग्वारा
छथीस्वयां उप्वः तालय् हनातःगु दापाम्येयात ग्वारा धाइ । थुज्वःगु म्ये दापा संगीतया विशेषताकथं खनेदु । ग्वारा म्ये दापाय् दुगु थीथी ताल ल्वाकछ्यानाः चिनातइ । तालया ल्याःकथं निगू ताल दुगु ग्वाराया ताल दोमान (दोमां), स्वंगू ताल दुगुयात त्रिमान, प्यंगू ताल दुगुयात चौमान, ङागू ताल दुगुयात पञ्चमान, खुगू ताल दुगुयात षटमान व न्हय्गू ताल दुगु ग्वाराम्येया ताल सप्तमान धाइ । थुकथं ग्वाराय् ग्वःगू ताल दु धयागु सीदइ । यलय् ग्वाराय् छथी जक ताल दुगुयात गुलि चाकः (आवर्तन) दुगु खः व स्वयाः तुता, माथेमाँ व बाधाः धायेगु चलन दु । ग्वाराय् ताल च्याचाकः स्वयाः म्ह्व जूसा तुता धाइ, च्याचाकः दुसा माथेमाँ धाइसा च्याचाकलं उप्वः दुसा बाधा धाइ ।
ग्वारा हालीबलय् तःक्वःमछि लिसाकयाः म्ये हाली । उप्वः थें ग्वारा म्ये छचिलं जक दइ । निचिलं दुगु व लवःधूया बिस्कं हे चिलं दुगु नं ग्वारा म्ये दु । थाय् व अवस्थाकथं ग्वःधू म्ये हालेगु पाइ । अथेसां येँय् दापा थाइबलय् गुधूतक हाली । ग्वाराया म्येग्वः छथी हे जूसां बाजंया बोल हिलाच्वनी । बाजंया बोलया ल्याखं ग्वाराया धूपतिं थीथी नां दइ – माधू, लवःधू, तिकःधू, घ्वं ।
माधू/मात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् दकलय् न्हापांगु धूयात माधू धाइ । थासंथाय् थुकियात मात्वाः नं धाइ । निक्वःतक छथी हे बाजंया बोल थानाः माधू हाली ।
लवःधू/लः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् निधू माधू हालेधुंकाः स्वक्वःगु धूयात लवःधू धाइ । गनंगनं थुकियात लः धाइ । निचिलं दुगु ग्वाराम्ये जूसा लवःधुलय् निगूगु चिलंया म्ये हाली । लवःधुलिइ खिंया बोल मुक्कं पाइ ।
तिकःधू/कचामात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् प्यक्वःगु धूयात तिकःधू धाइ । थुकिया न्हापांगु तालया खिं बोल पाःसां मेगु बोल माधूलिसे ज्वःलाइ । अथे हे दकलय् लिपांगु (गुक्वःगु) धूकथं तिकःधुलिं हे ग्वारा क्वचाइ । दकलय् लिपांगु तिकःधू न्ह्यः घ्वंया पालय् मेमेगु बाजं थाःसां तिकःधुलय् खिं थानाः हे क्वचायेकेमाः ।
घ्वं/घो
दापाया ग्वारा हालीबलय् तिकःधू धुंकाःया धूयात घ्वं धाइ । गनं गनं थुकियात घो कायेगु नं धाः । प्यधू म्ये हालीगु घ्वंया पालय् दापाया मू बाजं खिं मथासे फर्माइसकथं पछिमा, दबदब, नगरा, धोलक आदि मेमेगु बाजं थायेगु नं चलन दु । ताःईतक दापा थायेमाःसा प्यधुलिं मयाक नं घ्वं हालेज्यू ।
छपु दापाम्ये (ग्वारा)
भगवान ग्वारा
राग — सारङ्ग ताल — पञ्चमान
हाँदे भगवान हाँदे ।
मामकि लोचनी पद्मिनी तारा हाँदे ।
चतुर्दिग भगवान मोक्षदाता हाँदे ।
त्रइलोक्य ईश्वर महाबुद्ध हाँहाँदे ।
सिरी धर्मधातु ।।
चालि
छगू हे तालय् हनातःगु यक्व चिलं दुगु दापाम्येयात चालि धाइ । अपवादकथं जक गुलिं गुलिं चालि म्ये निगू तालया नं दु । दापाया परम्पराय् ग्वाराधुंकाः जक चालि हाली । धूपतिं लिसाकाइगु चालिम्येया झ्वःयात ‘धुवा’ धाइ । म्ये सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।। धु ।।’ चिं तयाः धुवा क्यनातइ । धुवा धुंकाःया निझ्वःम्येयात ‘चिलं’ धाइ । चिलंया न्हापांगु झ्वःयात ‘जाः बाय् न्ह्यत्वाः’ धाइसा लिपांगु झ्वःयात ‘क्वलाः बाय् लित्वाः’ धाइ । जाःया झ्वः क्वचायेकेत सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।’ ध्वः साला तइ । म्ये हालेबलय् क्वलाःया झ्वः क्वचायेवं धुवा हालेमाः । म्ये सफुलिइ क्वलाःया झ्वः धुनेवं ह्याउँगु आखलं ‘।। १ ।। धु’ चिं तयाः चिलंल्याः व धुवा लिसा कायेगु धकाः क्यनातइ । गुलिखे चालिया लिपांगु चिलमय् म्ये च्वःम्ह, च्वकूम्ह बाय् व ईया जुजुया नां नं दुथ्याका तःगु दइ ।
छपु दापाम्ये (चालि)
हे माइ हारति
राग — वलादि ताल — प्रताल
हे माई हारति जगतया माता ।। धु ।।
गोश्रृङ्ग परवतसं धरमया थानसं बिज्याक आनन्द जुयाव ।
शिरसं मतुक लुँया मोतिया हार नं तिसे बिज्याक दक्षिण स्वयाव ।। १ ।। धु
धनभाजु लुकुंछिसे धनमय्जु ब्यकुं च्यासे खुम्ह मचा सहित बिज्याक ।
जव मुलय् लाताभाजु खव मुलय्
लातिमय्जु वासिंभाजु सहित बिज्याक ।। २ ।। धु
ख्वाल उन ह्यंगुलिया मिखा वान पलेहलया बिज्याक मुसुहुंनं न्हिला ।
बालखया विनति खँ ङनेमाल छलपोलं याहुने जगत उद्धार ।। ३ ।। धु
नेपालया छत्रपति पृथ्वी बिक्रम शाहदेव याहुने प्रजा प्रतिपाल ।
ल्हाकम्ह अनाथ सिसे द्वंगु दक्व क्षमा यासे बिहुने शरण छि पाली ।। ४ ।। धु
नेपाली संगीतय् अतिकं नांजाःम्ह गायक दीप श्रेष्ठया जन्म २००७ सालय् धरानय् जूगु खः । वय्कःया मां इन्दिरा श्रेष्ठ व बाः जयनारायण श्रेष्ठ खः । वय्कलं नेपालभाषाय् छपुयां छपु जक म्ये द्वारिकालालया संगीतय् हालादीगु दु
गायिका दीपतारा ताम्राकारया जन्म २००६ सालय् अबु दीपबहादुर शाक्य व मां पद्मतारा ताम्राकारया कोखं जूगु खः । वय्कःया गुरुपिं हुतराज शर्मा व गणेशप्रसाद श्रेष्ठ खः । वय्कलं आपालं लोकंह्वाःगु नेवाः म्ये हालादीगु दु । ‘आय् बुयां छु याये दाइचा, जि जक मन च्वं ला’ म्ये भृगुराम श्रेष्ठनाप हालादीगु खः । थ्व म्ये अतिकं लोकंह्वाः ।
भाजु दीप रत्न तुलाधरया जन्म ने.सं. १०७८ अनलागाः दुतिया, सुक्रबारखुन्हु जूगु खः । वय्कःया बाःया नां संघरत्न तुलाधर व मांया नां कृष्णकुमारी तुलाधर खः । भाजु दीपरत्न गितार, बाँसुरी व कीबोर्ड थानादी । वय्कलं म्यूजिक कम्पोजिसन, म्यूजिक आय्रेजमेन्ट, फिल्म डबिंग यानादी ।
भाजु दीपरत्नजुंं रत्न रेकर्डिंग संस्थानं याःगु बृहत म्ये कासाय् लुँयागु तक्मा कयादिलसा रेडियो नेपालं याःगु आधुनिक म्येकासाय् ल्यू जुयादीगु खः । अथे हे वेष्ट संग रेकर्डिष्ट नेपाल, मोसन पिक्चर अवार्ड, बेष्ट फिल्म साउण्ड डिजाइनर दि सिने अवार्ड व बेष्ट फिल्म साउण्ड डिजाइनर नेफ्टा अवार्ड नं कयादीगु दु ।
किपूया ध्वाखासि त्वालय् ने.सं. ११०५ चिल्लाथ्वः एकादसि, आइतबारखुन्हु दिपक महर्जन व रमाकुमारी महर्जनया कोखं संगीतकःमि दीपा महर्जनया जन्म जूगु खः । थौंकन्हय् रत्नराज्यलक्ष्मी क्याम्पसय् प्राध्यापन यानादीम्ह वय्कः नेवाः संगीतख्यलय् लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । वय्कलं २०६४ सालय् रेडियो नेपालय् भ्वाइस टेस्ट पास यानादीगु खः । वय्कलं तःपु हे ज्वःम्ये, याकः म्ये, पुचः म्येय् थःगु सः बियादीगु दुसा सरप्राइज एल्बम नं पिदनेधुंकूगु दु । वय्कः इन्द्रेणी सांस्कृतिक समाजया ज्यासना पुचःया दुजः खः । वय्कः नेपाल विद्याभूषण ‘ख’ पदक, मोतिलानि सिरपाः, अले पेज थ्री अवार्डय् ज्वःम्ये व याकःम्येया निंतिं सिरपाः त्याकादी धुंकूगु दु ।
धिमय् थायेत दकलय् न्हापा, द्यःया न्ह्यःने बाय् धिमय् थाये क्वचायेकेत थाइगु विशेष बोलयात द्यः ल्हायेगु बोल धाइ । तःहाकःगु, चीहाकःगु व सिधयेकेगु यानाः स्वताजि द्यः ल्हायेगु बोल दइ ।
स्वयेबलय् धाः थें च्वंगु न्हना वनेत्यंगु पुलांगु नेवाः बाजं खः — द्यःखिं । खौ मदुगु थ्व बाजं जवय् नासःपाखे पाल्हातं व खवय् मांकापाखे कथिं थाइगु खः । द्यःखिंया गुहालि बाजं काँय् खः । काँय् छुस्याः थें जाःगु धातुया बाजं खःसां थ्व छुस्याः स्वयाः भचा तःपाः जुइ । थिमिइ खनेदनिगु थ्व बाजं अनया बालकुमारी जात्रा, लाय्कूया पुजा, खां पिहां वइगु जात्रा (थिमि पायाः) लिसें पाहांचःह्रेकुन्हु बौ वायेत नं थायेगु परम्परा दनि । व थेंतुं थिमिइ पञ्जरांया दिपंकर बुद्धया जात्रा व बज्राचार्य शाक्य काय्मस्तय्त बरे छुइबलय् नं द्यःखिं थानाः देय् चाःहिलेगु याः । अन खड्गी जातिं तःगू पुस्तांनिसें द्यःखिं थाना वयाच्वंगु दु । मेमेगु बाजं स्वयां द्यःखिं थाइगु बोलय् म्हाइपु व नुगःमछिं पहः दु । थिमिया द्यःखिं स्वयां पाःगु खँ मेथाय् नासःद्यः आदि द्यःया किपाः च्वयातःगु दापाखिंयात नं द्यःखिं धायेगु चलन दु ।
द्वारिकालाल जोशी प्याखं हुलामिलिसें नेपाःया संगीत ख्यलय् च्वमि, हालामि व लय् चिनामिकथं अतिकं लोकंह्वाःम्ह संगीत सर्जक खः । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १०६८ थिंलाथ्वः खस्थि, सुक्रबारखुन्हु येँया प्यूखा त्वालय् जूगु खः । वय्कः अबु रामलाल जोशी व मां केशरीवदन जोशीया माइलाम्ह काय् खः । अफिंचि वैद्यया कूलय् जन्म जूसां थ्वय्कःया अबु नं संगीतकःमि जूगुलिं मचा इलंनिसें प्याखं हुलेगु लिसें म्ये संगीतय् नुगः क्वसाःम्ह खः । अथेहे अभिनय यानाः मेपिन्त इतिइति न्हीके फुम्ह नं खः । थःगु म्ये संगीतं मेपिन्त लट्ठ यानाबीम्ह, थःगु अभिनयं मेपिन्त इतिइति न्हीके फुम्ह छन्हु थःगु संगीतं मनूतय्त हि क्वाकेत नं ताःलात । वि.सं. २०२२ पाखे रेडियो नेपालं नेपालभाषाया समाचार लिकासेंलि नेवाःतय्सं सांगीतिक आन्दोलन न्ह्याकल । व हे आन्दोलनया सांगीतिक दबुली म्ये हालाः मेपिन्त हायेकाः संगीत ख्यलय् दुहां झाःम्ह खः थ्वय्कः । ‘नुगलय् मि तयाः स्वागत यायेगु’, ‘सी अथें छाय् स्याय्वंतुं भाय्, जातिया खः ज्यान थ्व’, ‘जिगु देस छ यः, छ जितः अति यः’ थजाःगु म्ये संगीतं मनूतय् हि क्वाकेत थ्वय्कः ताःलात । मचा म्ये, मतिना , भजन, गजल, राष्ट्रियतां जाःगु फुक्क कथंया म्येय् थ्वय्कलं संगीत तयेवं नस्वाः थनाबीगु याः । ‘का न्हैं मैंचा मंसीर मैनासं’, ‘यौवनया गाच्वः ब्वयेकाः’ लिसें आपालं सदावहार म्येत सिर्जना यानादीम्ह थ्वय्कलं नेवाः संगीत ख्यःयात चकंका ब्यूगु दु । थ्वय्कःया संगीतय् आपालं नेवाःम्ये हालादीपिं मध्यय् सत्यनारायण राजभण्डारी व जुजुकाजी रंजितयात कायेफु । थ्वय्कः व सत्यनारायण राजभण्डारीया जोडी ला झन लोकंह्वाः । थ्वय्कःया संगीतयात निंतिं सत्यनारायणया सः अले सत्यनारायणया निंतिं थ्वय्कःया संगीत खः । थ्वय्कलं संगीत तयेगु जक मखु आपालं लोकंह्वाःगु म्येत नं च्वयादीगु दु । थ्वय्कःया म्ये दुथ्याःगु दकलय् न्हापांगु म्येचाः ‘नेपालभाषा म्ये’ (ने.सं.११००) खः । थुकी थ्वय्कलं निर्मला श्रेष्ठलिसे जानाः ‘का न्हैं मैंचा मंसीर मैनास’ हालातःगु खः । म्येचालय् पिदंगुकथं थ्वय्कलं संगीत तयादीगु म्येचाःत ‘मन छकः याउँक दिके’, ‘थुलि यः कि’ (गजल) व पूधाप्याखं ‘अंगुलिमाल’ खः । थुगु प्याखनय् वय्कलं सत्यनारायण राजभण्डारीलिसे जानाः संगीत तयादीगु खः । मेमेगु म्येचालय् नं थ्वय्कःया म्येत पिदना च्वंगु दु ।वि.सं. २०२२ सालया सांगीतिक आन्दोलनलिसें हे थ्वय्कलं रेडियो नेपालय् लजगाः न्ह्याकादिल । थन वय्कःया म्येत निदँ लिपानिसें तिनि रेकर्ड जूगु खः । वि.सं. २०४३ सालपाखे रेडियो नेपालय् जूगु प्रतियोगिताय् न्हाप जुयादीगु खः । ‘माइती घर तिम्रो हैन पराइ घर जाउ’ वय्कःया अजर म्येत मध्यय् छपु खः । अथेहे ‘बाधा परुन जति नै सारा सहन्छु म’, ‘एक चिताको कहानी भयो सब खरानी’ नं उतिकं लोकंह्वाः । खस नेपाली संगीतय् गुलि वय्कःया म्ये लोकंह्वाः उलि हे नेवाः संगीत ख्यलय् नं लोकंह्वाः । छगू इलय् ला नेवाः सांगीतिक ज्याझ्वलय् थ्वय्कः मदयेकं मगाः, न्ह्याथासं थ्वय्कःया संगीतय् म्ये थ्वयाच्वनी । थ्वय्कःया याकः लसय् पिदंगु नेवाः म्येचाः ‘मन छकः याउँक दिके’ (ने.सं.११०७) खः । अनं लिपा ‘थुलि यःकि’ गजल (ने.सं. ११०९) खः । अले अंगुलिमाल प्याखंया म्येचालय् धाःसा सत्यनारायण राजभण्डारीलिसे जानाः संगीत बियादीगु खः । थ्वया लिसें मेमेगु आपालं म्येचालय् थ्वय्कःया म्येत दुथ्याना च्वंगु दु । थ्वय्कलं सिर्जना यानादीगु लोक, आधुनिक, भजन व राष्ट्रिय म्ये यानाः स्वसलं मल्याक दु । उकिसनं थःम्हं हालादीगु सच्छिपुं मयाः ।
थ्वय्कलं निब्याहाः यानादीगु खः । निम्हं प्याखं हुलेगुली नांजाःपिं खः । न्हापांम्ह ख्वपयाम्ह कमला जोशी व लिपांम्ह येँ ओमबहाःया नगिना जोशी । थ्वय्कःया निम्ह काय् व स्वम्ह म्ह्याय्पिं दु । नेवाःलिसें खस भाषाया संगीत ख्यःयात तःब्या यायेत आपालं योगदान दु थ्वय्कःया । जिवंकाछि थःत सांगीतिक ख्यलय् पानाझाःम्ह थ्वय्कः लिपा ने.सं. १११८ सिल्लाथ्वः द्वादसिखुन्हु मदुगु खः ।
बौ ज्ञानीबाबु मुनिकार व मां नानीमय्जु मुनिकारया कोखं नेसं. १०८५ दिल्लाथ्वः एकादसिखुन्हु येँया बञ्जाःहिति फुसय् प्याफलय् जन्म जुयादीम्ह धर्म मुनिकार नेवाः सङ्गीतयात लजगाःकथं न्ह्याकेगुली ज्वः मदुगु योगदान बियादीम्ह संगीतकःमि खः । नेवाः बाजं–धिमे, बाँसुरी, पछिमा, मादल, खिं, क्वंचाखिं, बय् आदि थानाः भम्चा लँस्वःवनेगु व मेमेगु सांगीतिक ज्याझ्वः यायेत व्यवसायिक बाजं खलः न्ह्याकेगुली भाजु मुनिकार छम्ह न्ह्यलुवाः खः । थीथी अवसरय् सलंसः नेवाः संगीतकःमि व तःताजि नेपाःया बाजं दुथ्याकाः थीथी अर्केष्ट्रा न्ह्यब्वयेगुली नं वय्कः निर्देशक जुयाः सक्रिय जुयादी ।भाजु मुनिकारं वि.सं. २०५७ सालंनिसें थम्हं हे स्वरलिपि च्वयाः स्वरलिपिया माध्यमं बाँसुरी पुइगु स्यनेज्या न्ह्याकादीगु खःसा स्वनिगः दुने पिने व देसं पिने तकं थ्यं मथ्यं सच्छिं अप्प्वः थासय् स्वद्वलं मल्याक नेवाः व गैर नेवाः स्यँमिपिन्त बाँसुरी, बय्, खिं, क्वंचाखिं, पछिमा, धिमे, स्यनेज्या यानादी धुंकल । थ्व हे झ्वलय् भाजु मुनिकारं थीथी नेवाः जात्राय् सरकारपाखें ब्वति काइगु गुरुजुया पल्तनयात नं बाँसुरिं नेवाः बाह्रमासे धून पुइगु व धिमय् थायेगु स्यनादीगु दु । थुकिं यानाः न्हापा मेमेगु गैर नेवाः बाजंज्वलं ज्वनाः गैर नेवाः धून पुयाः जात्राय् वइगु गुरुजुया पल्तनं नं नेवाः संगीत नालाकाःगु दु ।
परम्पराकथं म्हुतुं बोल धयाः स्यनीगु नेवाः संगीतयात स्वरलिपि व बोललिपि दयेकाः स्यनेज्या यायेगुली नं वय्कः छम्ह न्ह्यलुवाः गुरु खः । थुकिया निंतिं वय्कलं ने.सं. ११४० य् थीथी दापा म्ये, नेवाः व खस भाषाया लोक व आधुनिक म्ये, भजनलिसें ऋतु, प्रहरया १०१ पु म्ये दुथ्याकाः स्वरलिपि (Notation) नांया सफू पिथना दीगु दु । भाजु मुनिकारं नेवाः म्येचाः ‘मतिनाया स्वां’ (डीभिडी)या म्यूजिक भिडियोया निर्देशन नं यानादीगु दु । अथे हे तकुस्वां म्येचाः (सिडि) या बाँसुरी वादक नं खः ।
प्रवीणता प्रमाणपत्र तहतक ब्वनादीम्ह भाजु धर्म मुनिकार छम्ह रेडियो ज्याझ्वः न्ह्याकामि नं खः । वय्कलं ८ दँ तक मेट्रो एफ.एम.य् नेपालभाषाया ज्याझ्वः न्ह्याकादीगु खः । व थेंतुं येँ महानगरपालिकाया वडा ल्याः २७, २१ व १८ वडाय् जनप्रतिनिधि मदुगु इलय् वडा सचिव जुयाः नं थःगु प्रशासनिक क्षमता ब्वयादी धुंकूगु दु । लजगाःया ल्याखं वय्कः थौंकन्हय् यँे महानगरपालिका, सम्पदा तथा पर्यटन विभागया सहायक निर्देशक जुयादी ।
तःक्वः थीथी नेवाः बाजं धें धें बल्लाः कासाया निर्णायक जुयादी धुंकूम्ह वय्कः परम्परागत गुथि मागः भ्वताहिति त्वाःखलः (मुनिकार समाज)या खिं, बाँसुरी, बय् गुरुलिसें नासः सृष्टि कलाया नायः नं जुयादी ।
नेपाःया कला संस्कृति न्ह्यब्वयेगु निंतिं वय्कलं जापान (निक्वः), चीन, भारत, कोरिया आदि देसय् वनाः चर्या म्ये हालेगु, बाँसुरी, बय्, प्वंगा पुइगु, धुँन्या चाःहिकेगुया लिसें अनेक कथंया प्रतिभा न्ह्यब्वयादी धुंकूगु दु ।वय्कःया बाँसुरी गुरु कान्छा मुनिकार, खिं क्वंचाखिं गुरु अष्टबहादुर मुनिकार, बय् गुरु ज्ञानीबाबु मुनिकार, पछिमा गुरु इन्द्र महर्जन व लतमान महर्जन, धिमे गुरु रत्नकाजी महर्जन, चर्या म्येगुरु कान्छाबुद्ध बज्राचार्य, धुँन्या गुरु धर्म रत्न महर्जन खः ।
भाजु धर्म मुनिकारयात वय्कलं बाजं स्यंझाःगु सकल खलः, पुचःपाखें हनापौ लःल्हाना तःगु दुसा नेपाःया निंतिं युनेस्को प्रतिनिधि डा. योसियाकी कितामुरापाखें प्रशंसा पत्र (२०५८) लःल्हाःगु दु । नेवाः संगीत थपू यायेगु वय्कःया योगदानयात लुमंकुसे भाजु मुनिकारयात नातिकाजी राष्ट्रिय विशिष्ट संगीत सम्मान (परम्परागत संगीत) सिरपालं छाय्प्यूगु दु ।
बौद्ध विहार बहाः बहिलिइ क्वाःपाःद्यःयाथाय् न्हिथं थायेमाःगु सिँया बाजं खः – धर्मगण्डी । थ्यं मथ्यं १.५ मितर हाकः व १२ से.मि. ब्या दुगु सिँग्वंयात मेगु १५ से.मि. हाकःगु सिँ कथिं त्वाक् त्वाक् दायाः धर्मगण्डी थाइ ।