भाजु दीप रत्न तुलाधरया जन्म ने.सं. १०७८ अनलागाः दुतिया, सुक्रबारखुन्हु जूगु खः । वय्‌कःया बाःया नां संघरत्न तुलाधर व मांया नां कृष्णकुमारी तुलाधर खः । भाजु दीपरत्न गितार, बाँसुरी व कीबोर्ड थानादी । वय्‌कलं म्यूजिक कम्पोजिसन, म्यूजिक आय्‌रेजमेन्ट, फिल्म डबिंग यानादी ।
भाजु दीपरत्नजुंं रत्न रेकर्डिंग संस्थानं याःगु बृहत म्ये कासाय्‌ लुँयागु तक्मा कयादिलसा रेडियो नेपालं याःगु आधुनिक म्येकासाय्‌ ल्यू जुयादीगु खः । अथे हे वेष्ट संग रेकर्डिष्ट नेपाल, मोसन पिक्चर अवार्ड, बेष्ट फिल्म साउण्ड डिजाइनर दि सिने अवार्ड व बेष्ट फिल्म साउण्ड डिजाइनर नेफ्टा अवार्ड नं कयादीगु दु ।

किपूया ध्वाखासि त्वालय्‌ ने.सं. ११०५ चिल्लाथ्वः एकादसि, आइतबारखुन्हु दिपक महर्जन व रमाकुमारी महर्जनया कोखं संगीतकःमि दीपा महर्जनया जन्म जूगु खः । थौंकन्हय्‌ रत्नराज्यलक्ष्मी क्याम्पसय्‌ प्राध्यापन यानादीम्ह वय्‌कः नेवाः संगीतख्यलय्‌ लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । वय्‌कलं २०६४ सालय्‌ रेडियो नेपालय्‌ भ्वाइस टेस्ट पास यानादीगु खः । वय्‌कलं तःपु हे ज्वःम्ये, याकः म्ये, पुचः म्येय्‌ थःगु सः बियादीगु दुसा सरप्राइज एल्बम नं पिदनेधुंकूगु दु । वय्‌कः इन्द्रेणी सांस्कृतिक समाजया ज्यासना पुचःया दुजः खः । वय्‌कः नेपाल विद्याभूषण ‘ख’ पदक, मोतिलानि सिरपाः, अले पेज थ्री अवार्डय्‌ ज्वःम्ये व याकःम्येया निंतिं सिरपाः त्याकादी धुंकूगु दु ।

धिमय् थायेत दकलय् न्हापा, द्यःया न्ह्यःने बाय् धिमय् थाये क्वचायेकेत थाइगु विशेष बोलयात द्यः ल्हायेगु बोल धाइ । तःहाकःगु, चीहाकःगु व सिधयेकेगु यानाः स्वताजि द्यः ल्हायेगु बोल दइ ।

स्वयेबलय् धाः थें च्वंगु न्हना वनेत्यंगु पुलांगु नेवाः बाजं खः — द्यःखिं । खौ मदुगु थ्व बाजं जवय् नासःपाखे पाल्हातं व खवय् मांकापाखे कथिं थाइगु खः । द्यःखिंया गुहालि बाजं काँय् खः । काँय् छुस्याः थें जाःगु धातुया बाजं खःसां थ्व छुस्याः स्वयाः भचा तःपाः जुइ । थिमिइ खनेदनिगु थ्व बाजं अनया बालकुमारी जात्रा, लाय्‌कूया पुजा, खां पिहां वइगु जात्रा (थिमि पायाः) लिसें पाहांचःह्रेकुन्हु बौ वायेत नं थायेगु परम्परा दनि । व थेंतुं थिमिइ पञ्जरांया दिपंकर बुद्धया जात्रा व बज्राचार्य शाक्य काय्‌मस्तय्‌त बरे छुइबलय् नं द्यःखिं थानाः देय् चाःहिलेगु याः । अन खड्गी जातिं तःगू पुस्तांनिसें द्यःखिं थाना वयाच्वंगु दु । मेमेगु बाजं स्वयां द्यःखिं थाइगु बोलय् म्हाइपु व नुगःमछिं पहः दु । थिमिया द्यःखिं स्वयां पाःगु खँ मेथाय् नासःद्यः आदि द्यःया किपाः च्वयातःगु दापाखिंयात नं द्यःखिं धायेगु चलन दु ।

द्वारिकालाल जोशी प्याखं हुलामिलिसें नेपाःया संगीत ख्यलय्‌ च्वमि, हालामि व लय्‌ चिनामिकथं अतिकं लोकंह्वाःम्ह संगीत सर्जक खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०६८ थिंलाथ्वः खस्थि, सुक्रबारखुन्हु येँया प्यूखा त्वालय्‌ जूगु खः । वय्‌कः अबु रामलाल जोशी व मां केशरीवदन जोशीया माइलाम्ह काय्‌ खः । अफिंचि वैद्यया कूलय्‌ जन्म जूसां थ्वय्‌कःया अबु नं संगीतकःमि जूगुलिं मचा इलंनिसें प्याखं हुलेगु लिसें म्ये संगीतय्‌ नुगः क्वसाःम्ह खः । अथेहे अभिनय यानाः मेपिन्त इतिइति न्हीके फुम्ह नं खः । थःगु म्ये संगीतं मेपिन्त लट्ठ यानाबीम्ह, थःगु अभिनयं मेपिन्त इतिइति न्हीके फुम्ह छन्हु थःगु संगीतं मनूतय्‌त हि क्वाकेत नं ताःलात । वि.सं. २०२२ पाखे रेडियो नेपालं नेपालभाषाया समाचार लिकासेंलि नेवाःतय्‌सं सांगीतिक आन्दोलन न्ह्याकल । व हे आन्दोलनया सांगीतिक दबुली म्ये हालाः मेपिन्त हायेकाः संगीत ख्यलय्‌ दुहां झाःम्ह खः थ्वय्‌कः । ‘नुगलय्‌ मि तयाः स्वागत यायेगु’, ‘सी अथें छाय्‌ स्याय्‌वंतुं भाय्‌, जातिया खः ज्यान थ्व’, ‘जिगु देस छ यः, छ जितः अति यः’ थजाःगु म्ये संगीतं मनूतय्‌ हि क्वाकेत थ्वय्‌कः ताःलात । मचा म्ये, मतिना , भजन, गजल, राष्ट्रियतां जाःगु फुक्क कथंया म्येय्‌ थ्वय्‌कलं संगीत तयेवं नस्वाः थनाबीगु याः । ‘का न्हैं मैंचा मंसीर मैनासं’, ‘यौवनया गाच्वः ब्वयेकाः’ लिसें आपालं सदावहार म्येत सिर्जना यानादीम्ह थ्वय्‌कलं नेवाः संगीत ख्यःयात चकंका ब्यूगु दु । थ्वय्‌कःया संगीतय्‌ आपालं नेवाःम्ये हालादीपिं मध्यय्‌ सत्यनारायण राजभण्डारी व जुजुकाजी रंजितयात कायेफु । थ्वय्‌कः व सत्यनारायण राजभण्डारीया जोडी ला झन लोकंह्वाः । थ्वय्‌कःया संगीतयात निंतिं सत्यनारायणया सः अले सत्यनारायणया निंतिं थ्वय्‌कःया संगीत खः । थ्वय्‌कलं संगीत तयेगु जक मखु आपालं लोकंह्वाःगु म्येत नं च्वयादीगु दु । थ्वय्‌कःया म्ये दुथ्याःगु दकलय्‌ न्हापांगु म्येचाः ‘नेपालभाषा म्ये’ (ने.सं.११००) खः । थुकी थ्वय्‌कलं निर्मला श्रेष्ठलिसे जानाः ‘का न्हैं मैंचा मंसीर मैनास’ हालातःगु खः । म्येचालय्‌ पिदंगुकथं थ्वय्‌कलं संगीत तयादीगु म्येचाःत ‘मन छकः याउँक दिके’, ‘थुलि यः कि’ (गजल) व पूधाप्याखं ‘अंगुलिमाल’ खः । थुगु प्याखनय्‌ वय्‌कलं सत्यनारायण राजभण्डारीलिसे जानाः संगीत तयादीगु खः । मेमेगु म्येचालय्‌ नं थ्वय्‌कःया म्येत पिदना च्वंगु दु ।वि.सं. २०२२ सालया सांगीतिक आन्दोलनलिसें हे थ्वय्‌कलं रेडियो नेपालय्‌ लजगाः न्ह्याकादिल । थन वय्‌कःया म्येत निदँ लिपानिसें तिनि रेकर्ड जूगु खः । वि.सं. २०४३ सालपाखे रेडियो नेपालय्‌ जूगु प्रतियोगिताय्‌ न्हाप जुयादीगु खः । ‘माइती घर तिम्रो हैन पराइ घर जाउ’ वय्‌कःया अजर म्येत मध्यय्‌ छपु खः । अथेहे ‘बाधा परुन जति नै सारा सहन्छु म’, ‘एक चिताको कहानी भयो सब खरानी’ नं उतिकं लोकंह्वाः । खस नेपाली संगीतय्‌ गुलि वय्‌कःया म्ये लोकंह्वाः उलि हे नेवाः संगीत ख्यलय्‌ नं लोकंह्वाः । छगू इलय्‌ ला नेवाः सांगीतिक ज्याझ्वलय्‌ थ्वय्‌कः मदयेकं मगाः, न्ह्याथासं थ्वय्‌कःया संगीतय्‌ म्ये थ्वयाच्वनी । थ्वय्‌कःया याकः लसय्‌ पिदंगु नेवाः म्येचाः ‘मन छकः याउँक दिके’ (ने.सं.११०७) खः । अनं लिपा ‘थुलि यःकि’ गजल (ने.सं. ११०९) खः । अले अंगुलिमाल प्याखंया म्येचालय्‌ धाःसा सत्यनारायण राजभण्डारीलिसे जानाः संगीत बियादीगु खः । थ्वया लिसें मेमेगु आपालं म्येचालय्‌ थ्वय्‌कःया म्येत दुथ्याना च्वंगु दु । थ्वय्‌कलं सिर्जना यानादीगु लोक, आधुनिक, भजन व राष्ट्रिय म्ये यानाः स्वसलं मल्याक दु । उकिसनं थःम्हं हालादीगु सच्छिपुं मयाः ।
थ्वय्‌कलं निब्याहाः यानादीगु खः । निम्हं प्याखं हुलेगुली नांजाःपिं खः । न्हापांम्ह ख्वपयाम्ह कमला जोशी व लिपांम्ह येँ ओमबहाःया नगिना जोशी । थ्वय्‌कःया निम्ह काय्‌ व स्वम्ह म्ह्याय्‌पिं दु । नेवाःलिसें खस भाषाया संगीत ख्यःयात तःब्या यायेत आपालं योगदान दु थ्वय्‌कःया । जिवंकाछि थःत सांगीतिक ख्यलय्‌ पानाझाःम्ह थ्वय्‌कः लिपा ने.सं. १११८ सिल्लाथ्वः द्वादसिखुन्हु मदुगु खः ।

मुभि स्टेशनपाखें ने.सं.११३१ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता रबिना श्रेष्ठ अले निर्देशक पवन जोशी खः । थुकी सनत कुमार श्रेष्ठया बाखं दुसा संगीतकार गोविन्द ह्युमत व बिजेन श्रेष्ठ खः । अले छायाँकार विश्वराज कपाली व कलाकारकथं सुशील श्रेष्ठ, देविना महर्जन, इन्जा नेवाः, प्रभात कुमार खेँय्‌, मोहिद्दिन खान, कृष्णभक्त महर्जन, हरिमान दिवाकर, मानकृष्ण वावा, सुरचन्द दर्शनधारीपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ समाजय्‌ नांदंपिं मनूतय्‌गु धकिंदुने सुलाच्वंगु ख्वाःपाः ब्वयातःगु दु ।

बौ ज्ञानीबाबु मुनिकार व मां नानीमय्‌जु मुनिकारया कोखं नेसं. १०८५ दिल्लाथ्वः एकादसिखुन्हु येँया बञ्जाःहिति फुसय्‌ प्याफलय्‌ जन्म जुयादीम्ह धर्म मुनिकार नेवाः सङ्गीतयात लजगाःकथं न्ह्याकेगुली ज्वः मदुगु योगदान बियादीम्ह संगीतकःमि खः । नेवाः बाजं–धिमे, बाँसुरी, पछिमा, मादल, खिं, क्वंचाखिं, बय्‌ आदि थानाः भम्चा लँस्वःवनेगु व मेमेगु सांगीतिक ज्याझ्वः यायेत व्यवसायिक बाजं खलः न्ह्याकेगुली भाजु मुनिकार छम्ह न्ह्यलुवाः खः । थीथी अवसरय्‌ सलंसः नेवाः संगीतकःमि व तःताजि नेपाःया बाजं दुथ्याकाः थीथी अर्केष्ट्रा न्ह्यब्वयेगुली नं वय्‌कः निर्देशक जुयाः सक्रिय जुयादी ।भाजु मुनिकारं वि.सं. २०५७ सालंनिसें थम्हं हे स्वरलिपि च्वयाः स्वरलिपिया माध्यमं बाँसुरी पुइगु स्यनेज्या न्ह्याकादीगु खःसा स्वनिगः दुने पिने व देसं पिने तकं थ्यं मथ्यं सच्छिं अप्प्वः थासय्‌ स्वद्वलं मल्याक नेवाः व गैर नेवाः स्यँमिपिन्त बाँसुरी, बय्‌, खिं, क्वंचाखिं, पछिमा, धिमे, स्यनेज्या यानादी धुंकल । थ्व हे झ्वलय्‌ भाजु मुनिकारं थीथी नेवाः जात्राय्‌ सरकारपाखें ब्वति काइगु गुरुजुया पल्तनयात नं बाँसुरिं नेवाः बाह्रमासे धून पुइगु व धिमय्‌ थायेगु स्यनादीगु दु । थुकिं यानाः न्हापा मेमेगु गैर नेवाः बाजंज्वलं ज्वनाः गैर नेवाः धून पुयाः जात्राय्‌ वइगु गुरुजुया पल्तनं नं नेवाः संगीत नालाकाःगु दु ।
परम्पराकथं म्हुतुं बोल धयाः स्यनीगु नेवाः संगीतयात स्वरलिपि व बोललिपि दयेकाः स्यनेज्या यायेगुली नं वय्‌कः छम्ह न्ह्यलुवाः गुरु खः । थुकिया निंतिं वय्‌कलं ने.सं. ११४० य्‌ थीथी दापा म्ये, नेवाः व खस भाषाया लोक व आधुनिक म्ये, भजनलिसें ऋतु, प्रहरया १०१ पु म्ये दुथ्याकाः स्वरलिपि (Notation) नांया सफू पिथना दीगु दु । भाजु मुनिकारं नेवाः म्येचाः ‘मतिनाया स्वां’ (डीभिडी)या म्यूजिक भिडियोया निर्देशन नं यानादीगु दु । अथे हे तकुस्वां म्येचाः (सिडि) या बाँसुरी वादक नं खः ।
प्रवीणता प्रमाणपत्र तहतक ब्वनादीम्ह भाजु धर्म मुनिकार छम्ह रेडियो ज्याझ्वः न्ह्याकामि नं खः । वय्‌कलं ८ दँ तक मेट्रो एफ.एम.य्‌ नेपालभाषाया ज्याझ्वः न्ह्याकादीगु खः । व थेंतुं येँ महानगरपालिकाया वडा ल्याः २७, २१ व १८ वडाय्‌ जनप्रतिनिधि मदुगु इलय्‌ वडा सचिव जुयाः नं थःगु प्रशासनिक क्षमता ब्वयादी धुंकूगु दु । लजगाःया ल्याखं वय्‌कः थौंकन्हय्‌ यँे महानगरपालिका, सम्पदा तथा पर्यटन विभागया सहायक निर्देशक जुयादी ।
तःक्वः थीथी नेवाः बाजं धें धें बल्लाः कासाया निर्णायक जुयादी धुंकूम्ह वय्‌कः परम्परागत गुथि मागः भ्वताहिति त्वाःखलः (मुनिकार समाज)या खिं, बाँसुरी, बय्‌ गुरुलिसें नासः सृष्टि कलाया नायः नं जुयादी ।
नेपाःया कला संस्कृति न्ह्यब्वयेगु निंतिं वय्‌कलं जापान (निक्वः), चीन, भारत, कोरिया आदि देसय्‌ वनाः चर्या म्ये हालेगु, बाँसुरी, बय्‌, प्वंगा पुइगु, धुँन्या चाःहिकेगुया लिसें अनेक कथंया प्रतिभा न्ह्यब्वयादी धुंकूगु दु ।वय्‌कःया बाँसुरी गुरु कान्छा मुनिकार, खिं क्वंचाखिं गुरु अष्टबहादुर मुनिकार, बय्‌ गुरु ज्ञानीबाबु मुनिकार, पछिमा गुरु इन्द्र महर्जन व लतमान महर्जन, धिमे गुरु रत्नकाजी महर्जन, चर्या म्येगुरु कान्छाबुद्ध बज्राचार्य, धुँन्या गुरु धर्म रत्न महर्जन खः ।
भाजु धर्म मुनिकारयात वय्‌कलं बाजं स्यंझाःगु सकल खलः, पुचःपाखें हनापौ लःल्हाना तःगु दुसा नेपाःया निंतिं युनेस्को प्रतिनिधि डा. योसियाकी कितामुरापाखें प्रशंसा पत्र (२०५८) लःल्हाःगु दु । नेवाः संगीत थपू यायेगु वय्‌कःया योगदानयात लुमंकुसे भाजु मुनिकारयात नातिकाजी राष्ट्रिय विशिष्ट संगीत सम्मान (परम्परागत संगीत) सिरपालं छाय्‌प्यूगु दु ।

बौद्ध विहार बहाः बहिलिइ क्वाःपाःद्यःयाथाय् न्हिथं थायेमाःगु सिँया बाजं खः – धर्मगण्डी । थ्यं मथ्यं १.५ मितर हाकः व १२ से.मि. ब्या दुगु सिँग्वंयात मेगु १५ से.मि. हाकःगु सिँ कथिं त्वाक् त्वाक् दायाः धर्मगण्डी थाइ ।

ने.सं. १०४७ थिंलागा चौथि, बिहिवाःकुन्हु थ्वय्‌कः अबु तेजरत्न व मां हिरामाया बज्राचार्यया कोखं रत्नकीर्ति महाविहार, मखंबहालय्‌ जन्म जूगु खः ।
सामान्य च्वयेब्वने सयेकाः सरकारी अफिसय्‌ ज्या यानाः थ्वय्‌कलं मखंबहाःया हे थः कका चर्यागुरु हिररात्न बज्राचार्यपाखें चर्या मेया राग, ताल स्यना कयादिल । थ्वय्‌कलं थम्हं सयेका सीका कयागु चर्या मे आदि थःपिनि विहारय्‌ जुइगु पुजाआजाय्‌, संल्हू व पुन्हिपतिकं आगमय्‌ आदि थासय्‌ जुइगु अहोरात्री छगिसात्मक, पञ्चायकी, त्रयोदशात्मक, सिन्दुरात्मक, महासंवर, कालचक्र हेबज्र आदिया पुजाय्‌ गीताचार्यया जिम्मा कयाः थःगु प्रतिभायात बांलाक ब्वयादिल । सिराहुति, महासंवर थें ज्याःगु पुजाय्‌ मूलाचार्य उपाध्याय जुयाः गुरुया दायित्व पूवंकादिल ।
वि.सं. २०५१ सालं जूगु ज्याय्‌ गीताचार्यया योगदानयात कदर यासें थ्वय्‌कःयात दोसल्लां न्ययेकाः हंगु खः । अथेहे वि.सं. २०५३ सालं बज्राचार्य संरक्षण गुथिया ग्वसालय्‌ स्वलातक चर्या मेया प्रशिक्षण कक्षाय्‌ सहायक चर्यामेया गुरु जुयादीगुलिं सम्मानित जुयादिल ।

वि.सं. १९३६ सालं अबु भद्रमुनि व मां सर्वरत्नेश्वरी देवीया क्वखं रत्नकीर्ति महाविहार मखंबहालय्‌ बूगु व वि.सं. २०१६ साल पौष शुक्ल दशमीकुन्हु थ्व अनित्य संसारपाखें बिदा काःगु जुल ।
सामान्य लेखपढ व हिसाबया ज्या सःम्ह वय्‌कः सरकारी मुखिया पदय्‌ ज्या यानादीम्ह खः । वय्‌कलं चर्याम्ये व चर्या नृत्यया उगु ईया नांजाःम्ह बज्रयानी व्यक्तित्व बाउलााः गर्जुया नामं नांजाः । वसपोल ततःधंगु पुजाय्‌ मथ्यंकं पुजाया ज्या मन्ह्याइगु, वसपोलया चर्या म्येय्‌, स्वर, लहरं सर्गः हे थ्वइगु जक मखु, मेधमालय्‌ चर्या म्ये हालीबलय्‌ वा तकं वइगु खँ धया वयाच्वंगु जुल । वय्‌कलं थाय्‌थासय्‌ जुइगु छत्रिसात्मक, सिन्दूरात्मक, चक्रपुजा, पञ्चायनी, त्रयोदशात्मक, कालचक्र महासंवर आदि पुजाय्‌ चर्या म्येव चर्या नृत्यया शुरु यानाबिज्याइ ।
उगु इलय्‌ बज्राचार्यपिं म्हासु तपुलि, वाउँतपुलि, हाकुतपुलि नांजाःपिं मध्ये वसपोल वँचुतपुलिया नामं सकसिनं म्हस्यू ।
वसपोलं बज्रयानी पुजाआजा व चचा सम्बन्धी सफू च्वया बिज्याःगु थथे दु – सिन्हःमतया कण्ठ (ने.सं. ११४५०, करवीराख्य श्री चण्डमहारोषण तन्त्र (ने.सं. १०५५), चचा सफू (१७९ प ु चचा म्ये, ने.सं. १०५५), श्री बसन्धुराव्रत (ने.सं. १०५८), रहस्य पुजाविधि (वि.सं. १९९१), प्रतिष्ठा कर्मविधि, न्यास पिकायेगु, न्यास लुये, रत्नन्यास, रंगाधिवासन व दृष्टदान (वि.सं. २००५), वास्तुपुजा व पादस्थापन (वि.सं. २००५) चचा सफू (८३ पु चचाम्ये, वि.सं. २००८), शिराहुति विधि कण्ठ सम्पूर्ण मांसाहुति कण्ठ व मंगलाचरण , भीमरथ जंकोक्रिया (वि.सं. २००९), ग्रहजग्य यायेगु सफू, बलिमाला, तुतः सफू (नीनिपु दुगु) शिराहुति विधि, शुक्लाष्टमी व्रत विधि, लोकेश्वर समाधि, शुक्लाष्टमीव्रत विधि, ताहासुत्र, दशांकुशलया खँ, प्रताप भावना व नमस्कार, मचाबू ब्यंके, जंक्वक्रिया, बाधाब्यंके, सँप्याके, कय्‌ता बिये, पाणि ग्रहण, बुसंखाये (छलुकर्म विधि), थकालि लुये व नीब्यंके (वि.सं. २०११), तारा धर्म, षोडशपिण्ड, दसपिण्ड व समानपिण्ड (वि.सं. २००८) ।
वय्‌कःया पिदंगु सफू – भीम, देव व महारथारोहण पुजाविधि क्रिया (पिकाकः सिद्धिधर्महर्ष धार्मिक संरक्षण संस्था, ने.सं. ११२९) ।