अबु छत्रानन्द राजोपाध्याय व मां बागेश्वरी राजोपाध्यायया कोखं ने.सं. १०४० दँय्‌ च्वखाछेँ गल्लि येँय्‌ कलाकार धर्मानन्द राजोपाध्यायया जन्म जूगु खः । थ्वय्‌कःया कलाकारिताया मुख्य धैगु शास्त्रीय संगीत खः । इलाहावाद संगीत विश्वविद्यालयपाखें संगीत प्रवीणया उपाधि कयादीम्ह राजोपाध्यायया थःगु लजगाः शिक्षण खः । थ्वय्‌कलं ललित कला क्याम्पसय्‌ सहप्राध्यापक जुयाः शास्त्रीय संगीत स्यनादिलसा थ्वय्‌कः रेडियो नेपालय्‌ ’क’ वर्गया शास्त्रीय गायक नं खः । रेडियो नेपालय्‌ नियमित रुपं थःगु प्रस्तुति बिया च्वनादीम्ह थ्वय्‌कः थीथी दबू, भजन मण्डल, थीथी महफिलय्‌ शास्त्रीय गायन न्ह्यब्वयाः लोकं ह्वानाच्वंम्ह कलाकार खः । थ्वय्‌कः ने.सं. १११४ दँय्‌ मन्त ।

धोलक, पछिमा, छुस्याः, ताः, बभू

धोलक बाजंयात प्रमुख व उकिया सहयोगी वा पासा बाजं कथं झ्यालि, ताः, तिंछु, करताल, ताइँताइँ आदि समेत थानाः याइगु भजनयात हे स्थानीय बोली कथं ‘धल्चा भजन’ धाइगु खः ।
थ्व धल्चा भजनया मेमेगु फुक्कं पद्धति गथेकि भजन सुरु यायेन्ह्यः ‘द्यः ल्हायेगु, पंच भजन हालेगु, फर्मासम्ये, ऋतुगतम्ये, भजनया दकलय्‌ लिपा आरति म्ये हालाः द्यः ल्हानाः भजन क्वचायेकेगु आदि ९० प्रतिशत स्वयां अप्वः मेमेगु भजननाप ज्वःलाः ।
खाली मूबाजं तबला, पछिमा, वा नगराया थासय्‌ मू बाजंकथं धोलक थाइगु खः । धल्चा भजन ख्वप, थिमि, बोदेया त्वाःत्वालय्‌ छथाय्‌ निथाय्‌ आः नं खंकेफु । येँ, यलपाखे थ्व भजन न्हनेधुंकल ।

गुंलाबाजं पुचःया मूबाजं धाः खः । गुंलाबाजं बाहेक ङकूबाजं व नौबाजा पुचलय् नं धाः दुथ्याः । थिमिइ धाःयात ‘गुंलाखिं’ नं धाइ । शाक्यमुनि बुद्धया इलय् कपिलवस्तुपाखे लोकंह्वाःगु बाजं धाः शाक्यतय्‌सं नेपालय् हःगु खः धयागु न्यनेदु । थ्यं मथ्यं ३०–३५ सेमी तःहाकः व २०–२५ सेमी व्यासया दुने फुस्कुलुगु सिँग्वंयात निखेरं ह्वतय् साछ्यंगुलिं भुनाः धाः दयेकी । निखेरं सिथय् पंबालाया चाकय् हिनातःगु छ्यंगूचाःयात जवंखवय् ०.४ सेमी बालागु ख्वातुगु छ्यंगूबालाया तं सायेका तइ ।
मेमेगु नेवाः बाजनय् थें धाःया नं तिसः वइथाय् नासः व घ्वंसः वइथाय् माङ्काः धाइ । दनाः थायेत धाःबाजनय् पतार घानातइ । जव ब्वहलय् पतार दिकाः दनाः धाः थाइबलय् जवपाखे ल्हाःतिं व खवपाखे धाःकथिं थाइ ।
धाः छगः जक मथासे निम्ह, प्यम्ह, खुम्ह, च्याम्ह ज्वःखाकाः पुचलय् थाइ । धाःया ग्वाहालि बाजं भुस्याः खः । येँयाःया लाखे प्याखं हुइकीबलय् व थीथी ख्वाःपाः प्याखनय् नं धाः थायेगु चलन दु । थज्याःगु प्याखनय् उप्वः थें ल्वापुया (युद्ध) लुइ धाः थानातःगु खनेदु ।

धाःकथि
धाः थायेगु सिँयागु कथि हे धाःकथि खः । २–३ सेमी व्यासया थ्यं मथ्यं २५ सेमी तःहाकःगु थ्व कथि च्वका ग्वःलाका तइ । प्वःकापाखे ल्हाः म्हूचिनाः ज्वनेगु धाःकथिं च्वकां धाःया माङ्काःपाखे थाइ ।

झी मुना पुचःपाखें ने.सं.११३० दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्देशक आर्यम नकःमि व सुनिता राजभण्डारी खःसा थुकी आर्यम नकःमिया हे बाखं दु अले मदनकृष्ण श्रेष्ठ व परमेश्वर जोशीया संगीत दुगु थुगु संकिपाया छायाँकार सुमन महर्जन खः । कलाकारकथं आर्यम नकःमि, हृदयप्रसाद मिश्र, श्रनिता राजभण्डारी, अमृत राजभण्डारी, व सुनिता राजभण्डारीपिं दुथ्याः । छुं नं कथंया भ्वासिपहः धइगु बांलाःगु खँ मखु धकाः थुकी क्यनातःगु दु ।

धिमय्, कँय्‌पु/भुस्याः/छुस्याः, प्वंगा (थाय् स्वयाः)

धिमय् नेवाःतय्‌सं थाइगु तसकं लोकंह्वाःगु बाजं खः । सः तःसः जुइगुलिं न्हापा सैनिक बाजंकथं व बस्तिपिने बुँज्या वनेत जंगलि जनावर ख्यायेत थ्व बाजं थायेगु चलन दुगु खँ नं न्यनेदु । न्ह्यागुं जात्रा पर्वय् मेमेगु बाजं खलःया दकलय् न्हापा धिमय् बाजं खलः च्वनी । न्हापा न्हापा धिमय्या विशेष बोल थानाः सिथं यंकीगु नं चलन दुगु खः । थ्व चलन थौंकन्हय् खने मदु । धिमय् उप्वः थें ज्यापु जातिं थाइगु खःसां थासंथाय् शाक्य, ताम्राकार, स्यस्यःत व मेमेपिंसं नं थानाच्वंगु खनेदु ।
धिमय् तसकं पुलांगु लोकबाजं खः । पुलां पुलांगु धिमय् सिँग्वं गथे खः अथेहे बकुलाक जूसां दयेकातःगुलिं नं थ्व बाजं पुलांगु खः धयागु सीदु । लिच्छविकाल स्वयां न्ह्यःनिसें दुगु अनुमान यानातःगु धिमय्या पुलांगु नां ‘धेमस्‌’ खः । किराँततय्‌गु बाजं च्याब्रुङलिसे ज्वःलाःगुलिं ‘धिमय् किराँतकालीन बाजं खः’ धयागु धापूयात तिबः बियाच्वंगु दु । धिमय् दुने फुस्लुंगु तःग्वःगु उत्तिस, हलू बाय् सिसौंया सिँग्वंयात निखें छ्यंगुलिं भुनाः उकियात निखें तं सालाः दयेका तइ । थौंकन्हय् लीयागु नं धिमय् दयेकेगु थायेगु चलन वःगु दु । धिमय्या देय्‌पापाखेया छ्यंगू दुने दथुइ अप्पाचुं, ल्वहंचुं, गुंगू आदियागु मसला दयेकाः इलातइ ।
नेवाःतय्‌सं थाइगु धिमय् निथी दु— तग्वः धिमय् व चीग्वः धिमय्‌ । थुपिं निथी धिमय् ग्वलं जक पाःगु मखु निथी धिमय्या बोल, थाइगु ई व परम्परा सकतां पाः । तग्वः धिमय् पुलांगु नेवाः बाजं खःसा चीग्वः धिमय् लिपा तिनि छ्यलाबुलाय् वःगु खः धइगु जनविश्वास दु ।
धिमय् थायेत भंगलय्‌तक वयेक गःपतय् क्वखानाः जवय् कथिं व देय्‌पाय् ल्हाःतं थाइगु खः । धिमय् निम्ह, प्यम्ह, खुम्ह, च्याम्ह आदि ज्वःलाकाः पुचलय् थाइ । येँय् व यलय् धिमय्या गुहालि बाजं घौ/कँय्‌पु बाय् भुस्याः खःसा ख्वपय् भुछ्याः (भुस्याः) व सिछ्याः/सिस्याः (छुस्याः) थाइ । धिमय्या बोल बाजनं पिज्वयेके अःपुुगुलिं थुकियात थाये अःपुगु बाजंकथं कयातःगु दु । येँ, यल, ख्वप, भ्वँत जक मखु छथाय्या हे त्वाः पतिकं धिमय् बोल पाः । नेसं.१११४ य् येँय् जूगु धिमय् ब्वज्याय् स्वनिगःया ८७ गू धिमय् खलकं ब्वतिकाःगु दु । इलंइलय् येँ, यल, ख्वप, भ्वँत आदि नेवाः बस्तिइ तःक्वः धिमय् थायेगु ब्यज्या व धेंधेंबल्लाः जुयाच्वंगु दु ।

धिमय् जव (नासः)पाखे पौया कथिं थाइ । थुकियात धिमय् कथि, पौ कथि, ख्वता कथि, दं कथि, नासःकथि, ताखुर्चा आदि यक्व नां दु । मेथाय्या धिमय् कथि च्वकाय् चाःतुइका तःगु दइसा ख्वप, थिमि, किपूपाखेया धिमय् कथि तप्यंगु हे दइ ।

तग्वः धिमय्‌या ताम्सिपाः पोया बोल (येँ)
ताघुँध्यां नाघुँध्यां ताघुँघुँना ध्यां
ताघुँध्यां नाघुँध्यां ताघुँघुँना ध्यां
घुँ नाघुँ नाघुँघुँना ताघुँघुना नाघुँ नाघुँ
नाघुँ घुँना ध्यां ताघुँघुँना ध्यां
ताघुँध्यां नाघुँध्यां ताघुँघुँना ध्यां
ताघुँध्यां नाघुँध्यां ताघुँघुँना ध्यां
घुँ नाघुँ नाघुँघुँना ताघुँघुना नाघुँ नाघुँ
नाघुँ घुँना ध्यां ताघुँघुँना ध्यां
…………………………………………..
ताघुँ ताघुँनाता खोताघुँ ताघुँनाता
घुँनाता खोता ताताखोता ताखोताता घुँ ना

चिग्वः धिमय्‌या छपु द्यःल्हायेगु बोल (येँ)
घुँना ताघुँ घुँना ताता
ताताखोता ताखोरता खोताताखो ताघुँ
घुँना ताघुँ घुँना ताता ताताखोता
ताखोरता खोताताखो ताघुँ
घुँनाखोता ताखोताता खोताताखो तंताखो
ताघुँ ताघुँनारा खोताघुँ ताघुँनारा
घुँनारा खस्तां ततखोता ताखुनारा घुँना

धिमय्‌ थानाः सिथं यंकीबलय्‌या छपु बोल (यल)
घुँनाताखु तानतान खुताताखु तानतान
घुँनाताखु तानतान खुताताखु तानतान
ततखुत्ता त्रिखोनिता खुत्तात्रिखो तानतान
घुँनरऽ घुँनरऽ घुँनऽऽ ताघुँऽऽ
घुँनरऽ घुँनरऽ घुँनऽऽ ताघुँऽऽ
घुँनरऽ घुँनरऽ ताघुँऽऽ निताऽऽ
घुँनरऽऽ खुत्ताऽऽ घुँऽऽऽ ताघुँऽऽ

धिमय् थायेगु तःताजि बोल दु । गथेकि द्यः ल्हायेगु, लँपो, तँपो, धुँन्यापो, मंगलपो, साँया पो, माँ तनेगु आदि । थुपिं गुलिं बोलत विशेष थासय् व इलय् जक थाये ज्यूसा गुलिं न्ह्याबलें नं थाये ज्यू । गथेकि धुँन्या हीकेत थाइगु धुँन्या पो, लँय् वनीबलय् थाइगु लँ पो, सायाःबलय् थाइगु साँयाःपो, धिमय् च्वः, परताल (प्रताल), पलेमां आदि थीथी तालय् थाइगु खः ।
ख्वपय् धिमय् बोलयात द्यः ल्हायेगु, च्वः/छुवां, न्ह्याः, गुँ, माः आदि थीथी ब्वथलातःगु दु ।