आशिष्मा नकःमि छम्ह नेवाः फिल्मया लोकंह्वाःम्ह नकिं खः । वय्‌कःया मांया नां आशा नकःमि व अबुया नां मनराजा नकःमि खः । मां आशा नकःमि गायन क्षेत्रय्‌ सक्रिय कलाकार खः अले अबु मनराजा नकःमि नं नांजाःम्ह संगीतकार खः । आशिष्माया जन्म ने.सं. ११०७ कछलागाः खस्थि, सनिबारखुन्हु येँ, बलम्बु, लाछि त्वालय्‌ जूगु खः । ब्याचलर इन हस्पिटालिटी म्यानेजमेन्ट यानातःम्ह आशिष्माया दकलय्‌ न्हापांगु फिल्मया नां ‘न्याल्लब्यां’ खः । थ्व ख्यलय्‌ ने.सं. ११२४ दँय्‌ पलाः न्ह्याकादीगु खः । वयां लिपा आशिष्मां तःगू हे नेवाः फिल्मय्‌ म्हितादिल । उकी मध्यय्‌ छगू फिल्मया नां ‘हिसि मदु’ नं खः । ‘हिसिमदु” फिल्मया नकिं जुसांनिसें आशिष्मा नकःमियात नेवाः फिल्म ख्यलय्‌ छम्ह हिसि दुम्ह नकिंया रुपय्‌ कयातःगु दु । वय्‌कः मय्‌जुं ‘न्याल्लब्यां’धुंकाः छसिकथं पपू मदुम्ह झंगः, हिसिमदु, याःहू, ए… जि यःम्ह, मतिना ला अन हे दु, तारेमाम, मू मदुगु जिन्दगीया नापनापं ‘पानवति’ संकिपाय्‌ पाहां भूमिकाय्‌ नं म्हितादी धुंकलसा बुद्धकालिन बाखनय्‌ आधारित ‘कर्म’ नांयागु छगू संकिपा नं पिदने धुंकल । आशिष्मा नकःमिं ‘लाखे आजु’ नांयागु छगू संकिपाया निर्माण नं यानादीगु दु ।
वय्‌कःयात निर्देशक आर्यम नकःमिं ‘न्याल्लब्यां’ संकिपाय्‌ सबिन शाक्यया अपोजिट नकिंया रोलय्‌ म्हितकुगु खः । आशिष्मां खस नेपाली संकिपा ‘अन्तराल’, ‘अधकट्टी’, ‘सिक्स फीट लाइफ’, ‘केशरी’, ‘तोरीलाहुरे’, ‘राघव’, ‘बुद्ध बर्न इन नेपाल’, ‘लभ यु बाबा’, ‘मेला’, ‘राधे’य्‌ नं म्हितादीगु दु । नेवाः जागरण मन्च संकिपा समितिपाखे सम्मानया नापनापं अनलाइन फिल्मीखबर फिल्म अवार्डय्‌ “बेष्ट डेब्यु अवार्ड २०१४” या सिरपाः त्याकादीम्ह आशिष्मा नकःमिं डि सिने अवार्ड, पापाया ब्युटि कन्टेस्ट अवार्ड व पेजथ्री पिपुल्स च्वइस अवार्ड त्याकादीगु दु । अथे हे ७ दँ दुम्ह सौगात बिष्टं निर्देशन याःगु संकिपा ‘लभ यू बाबा’य्‌ छम्ह पाहां कलाकारकथं म्हिता दीगुली गिनिज बुक अफ वल्र्ड रिकर्डपाखें हनाः दसिपौ नं ब्यूगु जुल ।

ईश्वर अमात्य नेवाः व खस संगीत ख्यलय्‌ लय्‌चिनामिया लिसें म्येहालामिकथं नांजाःम्ह सर्जक खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०८७ प्वहलेलाथ्वः सप्तमि, बुधबारखुन्हु त्रिशुली जूगु खः । अबु रत्नदास अमात्य व मां नारायणदेबी अमात्यया प्यम्हम्ह काय्‌ थ्वय्‌कः जन्मजात हे मिखां मखंम्ह खः । थ्वय्‌कःया कूल छेँ यलया झतापोलय्‌ खः । थ्वय्‌कःया बाज्यापिं ब्यापारया झ्वलय्‌ त्रिशुलीइ च्वंझाःगु खः । अन हे थ्वय्‌कःया जन्म जूगु खः । नुगःया मिखां हे संसार खनाच्वंम्ह थ्वय्‌कः मचा इलंनिसें म्ये संगीतय्‌ नुगः क्वसाः । थ्वय्‌कःया परिवार नं प्याखंलिसें संगीतय्‌ भ्यलय्‌पूंपिं जुयाः मचा इलय्‌ हे नेवाः लोकम्येत व भजन हालेगु नं यानादी । मचाबलय्‌ हे अबु मदुगु व थःगु मिखाया हुनिं माःकथं ब्वने मखंम्ह थ्वय्‌कलं थः झिंखुदँति दुबलय्‌ संगीत ख्यःयात नालाः न्ह्याः वनेगु सोच तयादिल । थःथिति पासाभाइया ग्वहालिं थ्वय्‌कलं थःत संगीतय्‌ भ्यलय्‌पुंका यंकल । हार्मोनियम, मादलत थायेगु सयेका दिलसा हरिबहादुर राजभण्डारी, पुष्परत्न तुलाधर, धर्मरत्न शाक्यलिसें मेमेपिंपाखें नं संगीतया ज्ञान कयादिल । छन्हु त्रिशुली स्वन्तिया झालय्‌ जूगु ज्याझ्वलय्‌ बसन्त श्रेष्ठं च्वयादीगु थःम्ह हे लसय्‌ हनाः म्ये हालाः न्हाप सिरपाः त्याकादिल । उगु म्ये खः ‘सुनसान सुथःसिया प्रहरय्‌ ख्वबि तिकितिकि हायाःच्वन’ । भजनय्‌ ज्ञानमाला म्ये हालेगुलिसें थःम्हं हे लसय्‌ हनाः थीथी संगीत सम्मेलन व प्रतियोगिताय्‌ ब्वति कायेगु नं यानादिल । थ्वय्‌कलं हालादीगु म्ये न्हापां पिदंगु म्येचाः ‘बाँबांलाःगु म्ये’ ने.सं.११०८ खः । ने.सं. ११०९ स त्रिशुलीया युवक बौद्ध मण्डलपाखें पिथंगु ज्ञानमाला म्येचाः ‘ज्ञानमाला म्ये’ थ्वय्‌कलं हे लसय्‌ हनाः पिदंगु खः । नेपालभाषाया संगीत ख्यलय्‌ थ्वय्‌कलं हालादीगु आपालं म्येत लोकंह्वाः । उकी मध्यय्‌ ‘यः मां मिखाय्‌ ख्वबि छाय्‌ छं तया’, ‘मिखा कनाः म्हगसः म्हं थें’ व ‘फिसलय्‌ हाःगु नुगः जिगु’ म्येत वय्‌कःया लुमंकाबीगु म्येत खः । थीथी म्येचालय्‌ थ्वय्‌कःया म्येत दुथ्याना च्वंगु दुसा थ्वय्‌कलं थःगु याकः सलय्‌ निचाः म्येचाः पिथना दीधुंकल । थःगु जीवन म्ये संगीतय्‌ पायेगु सोच तयादीम्ह थ्वय्‌कःया मेम्ह सांगीतिक पासा खः रेडियो नेपाल । रेडियोय्‌ म्ये न्यन्यं हाहां थ्वय्‌कलं वि.सं. २०४६ पाखें रेडियो नेपालं स्वर परीक्षा पास यानादिल । अले वय्‌कःया इच्छाकथं संगीत ख्यःया लुखा चालावन । स्वदँति लिपा आधुनिक गीत प्रतियोगिताय्‌ ब्वति कयाः ल्यू लाकादिल । थुबलय्‌ थ्वय्‌कलं कृष्णबहादुर नापितया म्ये थःम्हं हे लसय्‌ हनाः ‘मेघ गर्जिरहेछ चट्याङ्ग परिरहेछ’ हालादीगु खः । म्ये ख्यलय्‌ दुहां झायेधुंकाः कलानिधि इन्दिरा पाठशालापाखें संगीतया ज्ञान कयादिल । थःम्हं नं डोरेमी संगीत पाठशालाय्‌ स्यनेगु नं यानादिल । थ्वय्‌कःया लोकंह्वाःगु आपालं म्ये व म्येचाःत पिदंगु दु । उकी मध्यय्‌ छपु म्ये ‘सुन्नेलाई सुनको माला भन्नेलाई फूलको माला’ नं खः । लोक, भजन, आधुनिकलिसें गजल यानाः थ्वय्‌कलं स्वसःत्यां मल्याकं म्ये हाला दीधुंकूगु दु । थ्वय्‌कलं वि.सं. २०५३ पाखे जूगु शास्त्रीय गायन प्रतियोगिताय्‌ नं ल्यू लाकादीगु दु । वि.सं. २०५२ पाखे पोखराय्‌ हे थःलिसें रेष्टुरेण्टय्‌ म्येहालीम्ह बंगाली मिसा जोस्ना भास्करलिसें इहिपाः यानादिल । थ्वय्‌कःपिनि छम्ह काय्‌ दु । थ्वय्‌कःयात वि.सं. २०७४ स दान्यहिरा सिरपालं छायेप्यूगु दुसा नीगू स्वयां अप्वः संघसंस्थापाखें नं पुरस्कारलिसें हनेधुंकूगु दु । वय्‌कःया आःतकया दुने ज्ञानमाला म्ये (ने.सं.१११२), पिकाकः युवक बौद्ध मण्डल, त्रिशुली, जिगु थ्व ख्वबि (ने.सं.१११२), पिकाकः नेपालभाषा मंका येँ, छफ्वः मतिनाया स्वां (ने.सं.११२१), पिकाकः मेलोडी स्टुडियो नापं यानाः स्वचाः म्येचाः पिदने धुंकूगु जुल ।

ईश्वर जोशी
मां राममाया जोशी व अबुजु मोहनप्रसाद जोशीया कोखं ने.सं. ११८३ गुंलाथ्वः पुन्हि। सोमबारखुन्हु क्वाक्व, मंगः यलय्‌ जन्म जुयादीम्ह कलाकार इश्वर जोशी नेपाःया दकलय्‌ न्हापांम्ह हवाइन गिटारिस्ट खः । वि.सं. २०५४ सालं न्हापांम्ह हवाइन गिटारिस्टकथं रेडियो नेपाल व नेपाल टेलिभिजनं थःगु प्रस्तुति बियाः नां दर्ता यानादीगु दु । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें बिए तकया शिक्षा कयादीम्ह जोशिं भारतया इलाहावादं, शास्त्रीय गिटारय्‌ एम्युज यानाः संगीत प्रवीणया उपाधि कयादिल । मचाबलय्‌ भजनय्‌ तबला थानाः थःगु सांगीतिक यात्रा न्ह्याकादीम्ह जोशिं ३५ दँतक थीथी संगीत संस्थाय्‌ ज्या यानाः अध्यापन यानादीगु दु । थ्वय्‌कःया थीथी संगीत सम्बन्धी सफू व सिडित आपालं पिदंगु दु । गथे कि बाल गीति यात्रा भाग–१, २०५४, भाग–२, २०५७, भाग–३, २०६७, भाग–४, २०७२ यानाः मुक्कं मचाम्ये सम्बन्धि प्यंगू सिडि पिहां वःगु दुसा वि.सं. २०७० सालय्‌ परम्परागत भजन संग्रह व २०७३ सालय्‌ आत्माको गुञ्जनया सिडि नं पिदंगु दु । थ्व हे झ्वलय्‌ सन् २००० स इफ्युजन, २०१४ स न्यू फिलिङ, २०१६ स क्लासिफ्युजन (इन्स्ट्रुमेन्टल अडियो सिडि), २००४ स भ्वाइस लेस भ्वाइस (अडियो सिडि) नं पिदंगु दुसा वि.सं. २०६२ व २०६५ स बेसिक गिटार कोर्ष भोलम १ व २ पिदंगु दु ।
वय्‌कलं मथुरादेवी संगीत पुरस्कार २०५६, कलानिधि संगीत पुरस्कार २०५६, कलानिधि स्वर्ण पुरस्कार २०७० कयादीगु दुसा त्रिवेणी संगीत सम्मान २०५७ पाखें सम्मानित जुयादीगु दु । ताःहाकःगु थःगु सांगीतिक यात्राया झ्वलय्‌ थीथी संस्थाय्‌ आबद्ध जुयाः संगीत उत्थानया निंतिं विशेष योगदान यानादीगु दु । संगीतया नापनापं सामाजिक ख्यलय्‌ नं थ्वय्‌कः उत्तिकं सक्रिय । गथेकि कलानिधि इन्दिरा संगीत महाविद्यालय कार्यकारिणी दुजः, वाद्यशिरोमणि घराना यलया संस्थापक दुजः, षडज फ्युजन ब्याण्डया संयोजक, आइडियल पिस इङलिस स्कुलया संस्थापक, ओम श्री त्रिकुटा गुरुधाम नेपालया उपाध्यक्ष जुयाः थीथी संस्थाय्‌ च्वनाः ज्या यानादीगु दु ।
थ्वय्‌कःया च्वय्‌ न्ह्यथनागु ज्याया धलखं जक म्हसीका पूवनी मखु । थःगु संगीत देय्या आम मनूतय्‌गु अधिकार प्राप्तिया निंतिं जनपक्षीय सांस्कृतिक यात्राय्‌ नं छ्यलादीगु दु । थ्व हे झ्वलय्‌ क्षितिज सांस्कृतिक परिवार (विसं २०३८–२०४३), इन्द्रेणी सांस्कृतिक समाज (विसं २०४४–२०५४), जनसंस्कृति नेपाल (वि.सं २०६६– २०७४), नेवाः जनसांस्कृतिक मंकाः गुथि (विसं २०६४ –२०७२), नेवाः सांस्कृतिक प्रतिष्ठान (विसं २०६८)य्‌ च्वनाः ज्या यानादीगु दु । पंचायती शासनया इलय्‌ भुमिगत रुपं थःगु संगीत सिर्जना व प्रस्तुतिं जनताया सेवा यानादीम्ह जोशिं २०६२/०६३ या जनआन्दोलनय्‌ नं थःगु संगीतपाखें ब्वति कयादीगु दु । थौंकन्हय्‌ संगीत प्रवाह ज्याझ्वलय्‌ संगीत संयोजनया भूमिकाय्‌ नं
थ्वय्‌कः सक्रिय दु ।

वि.सं. २०७४ सालय्‌ नीस्वंगु इमर्ज ब्याण्डपाखें नेपालभाषाया म्ये ‘मैंचा’ पिदनेवं ल्याय्‌म्ह पुस्तालिसें मेमेगु समुदायय्‌ तकं लोकंह्वात । थुगु म्ये च्वयादीम्ह, लसय्‌ चिनादीम्ह, बाजं ग्वसाः ग्वयादीम्ह व हालादीम्ह उजं शाक्य नं लोकंह्वात । अबु उत्तम शाक्य व मां विना शाक्यया कोखंं ने.सं. १११८ चिल्लागाः तृतिया, सोमबारखुन्हु येँया ओमबहालय्‌ जन्म जूम्ह उजंया ‘मैंचा’ नेपालभाषाया म्ये वि.सं. २०७७ सालय्‌ कोरोना महामारीया हुनिं जूगु लकडाउनया इलय्‌ पिदंगु खः । ५० गुलिं मल्याक दबुलिइ न्ह्यब्वया दीगु थुगु मेलिसें नुगः दुने, नुगः, थौंकन्हय्‌, मतिना, झ्यालय्‌ च्वनाः (नेवाः व खस नेपालीभाय्‌ ल्वाकःजाःगु) म्ये पिदंगु दुसा खस नेपाली भाय्या १२ पु म्ये पिदनेधुंकूगु दु ।
वय्‌कलं थौंकन्हय्‌ म्ये स्टुडियो न्ह्याका च्वनादीगु दु, गुकिं संगीत उत्पादनया ज्या जुयाच्वंगु जुल । वय्‌कःयात पेजथ्री पिपल्स च्वाइस अवार्डपाखें विशेष सम्मान द्यछाःगु दुसा लहना वाःपौ व ओमबहालया ओलम्पस क्लबपाखें नं हंगु जुल ।

उर्मिला श्रेष्ठ नेवाः संगीत ख्यलय्‌ प्याखं हुलाः म्ये हालावःम्ह खःसां खस् संगीत ख्यलय्‌ लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०६३ दिल्लाथ्वः दुतिया, आइतबारखुन्हु येँया त्यःरया घवाननी जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु बत्सलाल श्रेष्ठ व मां झुमादेबी श्रेष्ठ खः । वि.सं. २०२० सालय्‌ थ्वय्‌कःया संगीत सर्जक हिरण्य भोजपुरेलिसें इहिपाः जूगु खःसा थ्वय्‌कःपिनि छम्ह जक म्ह्याय्‌ दु 
मचा इलंनिसें म्ये संगीतय्‌ नुगः क्वसाःम्ह थ्वय्‌कलं नेवा दबुलिं थःगु सांगीतिक पलाः न्ह्याकादीगु खः । जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठया तसकं लोकंह्वाःगु म्येहना प्याखं ‘निमन्त्रणा’य्‌ नं थ्वय्‌कलं छुं छुं म्ये हालादीगु दु । स्कूलय्‌ म्ये हाला जुइम्ह थ्वय्‌कलं थः झिंन्हय्‌दँ दुबलय्‌ दकलय्‌ न्हापां दबुली हालादीगु ज्ञानबहादुर श्रेष्ठया लसय्‌ म.बि.बि.शाहया म्ये ‘चाँदनी दिलको थियो किन अन्धकार गरी गयो’ खः । थःगु सःया हुनिं नेपाली संगीत ख्यलय्‌ थःत छम्ह उत्कृष्ट म्येहालामिकथं थनेत थ्वय्‌कः ताःलाःगु दु । रेडियो नेपालय्‌ दुहां वनेधुंकाः थ्वय्‌कलं आपालं खस संगीतय्‌ थःत पानादिल ।
मचा इलंनिसें थ्वय्‌कः ब्वनेगुली नं न्ह्यःने लाःम्ह खः । थ्वय्‌कलं एम.ए. व बी.एल. तकं ताःलाका दिलसा क्यानाडां सामाजिक विकासय्‌ डिप्लोमा यानादिल । अथेहे दरबारय्‌ लजगाः न्ह्याकाः अन सचिवतकं जुयादिल । इहिपाः जुइधुंकाः निम्हं संगीतकःमिपिं हे जूगुलिं थ्वय्‌कःया झन् संगीत यात्रा सुथांलाक्क न्ह्यात । अले खस संगीत ख्यःयात थ्वय्‌कःपिन्सं ल्वःमंके मफैगु कथं योगदान नं यानादिल । थ्वय्‌कःपिनिगु जोडीयात अबलय्‌ ‘हेउ जोडी’ नं धायेगु याः । लेकाली समूहलिसें स्वापू दुपिं थ्वय्‌कःपिन्सं अबलय्‌ हेटौंडाय्‌ दीम्ह महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीया लिधंसां नवकला कुञ्जपाखें नं नेवाः संगीतयात तिबः बियादीगु खः । सुप्रवल गोर्खा दक्षिण वाहुलिसें पदवी सिरपालं छायेपी धुंकूम्ह थ्वय्‌कः सच्छि व न्यय्‌पुं मल्याक थ्वय्‌कलं म्ये हालादीगु दु ॥

नेवाः सङ्गीतय्‌ थीथी ऋतुपतिकं हिलाः हिलाः म्ये हालेगु परम्परा दु । थथे ऋतुकथं हालीगु विशेष लय (भाका)या म्येयात ऋतु म्ये धाइ । सङ्गीत व प्रकृतियात ज्वःलाका तःगु ऋतु म्ये नेवाः समाजय्‌ यक्व दु । थुकथं छुं नं ऋतु म्ये व हे ऋतु बाहेक म्येबलय्‌ हाली मखु, हाले मज्यू धयागु मान्यता दु ।
आःयात थ्व छगू लोकमान्यता जक खः । थुकिया वैज्ञानिक व सङ्गीत सिद्धान्तकथं अध्ययन यायेगु ल्यं हे दनि । थाय्‌ अनुसार ऋतु म्ये हालेगु बखत नं छुं भचा पाः । नेवाः पहःया ऋतुम्ये छुं विशेष रागकथं नं दुसा गुलिखे रागया नामं मदुसां व्यवहारकथं छुं ऋतुलिसे स्वानातःगु दु । नेवाः संगीतय्‌ ऋतुबलय्‌ हालीगु म्येया अतिकं महत्व दु । थीथी ऋतुया इलय्‌ थीथी म्येत दु झीके । उगु म्येया बोल वा धूनं हे व ऋतुयात लुमंका बी । अले व हे ऋतुइ न्यनेबलय्‌ हालेबलय्‌ मन्त्रमुग्ध नं यानाबी । ऋतुबलय्‌ हालीगु म्ये अप्वः यानाः देवदेबीलिसें स्वापू दुसां गुगुं धाःसा मतिना व सामाजिक परिवेशया नं दु ।
खुगू ऋतुयात निगू निगू लाकथं ब्वथला तःगु दु ।

कछला व थिंला – हेमन्त ऋतु
प्वहेला व सिल्ला – शिशिर ऋतु
चिल्ला व चौला – वसन्त ऋतु
बछला व तछला – ग्रीष्म ऋतु
दिल्ला व गुंला – वर्षा ऋतु
यंला व कौला – शरद ऋतु

ऋतु म्येया धलः
कतिंपुन्हिनिसें सकिमिला पुन्हितक
धनासिरि/धनाश्री रागया म्ये
बालाचःह्रे जःखः
कोला रागया म्ये
श्रीपञ्चमिनिसें खाइसँल्हूतक
बसन्त रागया म्ये
फागुपुन्हिनिसें स्वांयापुन्हितक
घातु म्ये
होलिज्वःछि
(चीर धस्वाकुसांनिसें चीर वाये मयंकूतले)
होलि म्ये
बुगद्य/रथय्‌ तये ज्वःछि
सोरथ रागया म्ये
सिथिनखःनिसें गथांमुगः चःह्रेतक
सिनाज्या म्ये
गथांमुगः चःह्रेनिसें येँयाः पुन्हितक
तुकाज्या म्ये
वर्षा ऋतुज्वःछि
मल्ला/मल्हार रागया म्ये
नागपञ्चमिनिसें गुन्हुपुन्हितक
सिलु म्ये
कायाः अस्तमिनिसें कतिंपुन्हितक
मारसि/मालसिरि/मालश्री रागया म्ये

सिलु
सिलु म्ये गुंलाथ्वः पन्चमि (नाग पन्चमि)निसें गुंपुन्हितक हालेगु ऋतुम्ये खः । थ्व म्ये ने.सं. १०७६ य्‌ पिदंगु मतेनाया म्ये (संग्रह) सफुलिइ दुथ्याना च्वंगु दु ।.न्हापा मोटर गाडीया सुविधा मदुबलय्‌ च्याचा च्यान्हु बिकाः न्यासि वनाः गुंपुन्हिकुन्हु सिलु तिर्थय्‌ म्वःल्हुइगु परम्परा खः । थ्व म्ये पलेमां तालय्‌ हालातःगु दु । हाय हाय प्रभु स्वामी छि गन झाये त्यना धकाः सुरु जुइगु थ्व म्ये थ्यं मथ्यं निझ्वःया ५० अन्तरा दूगु म्येहना बाखं खः ।
हापा निम्हतिपू नापं सिलु तिर्थ वने मज्यू, वनकि बायेमाली धयागु मान्यता दुगु म्ये खः । लिपा हाकनं निम्हतिपू नापलानाः नापं च्वनीगु जूगुलिं थ्व संयोगान्त म्येहना बाखं खः । राजमति कुमति थें धुवा अन्तराया लय्‌ ज्वःलाःगु म्ये खः । थ्व म्ये झी अग्रजपिन्सं न्ह्याम्हेस्यां न्ह्याक्व हे हालावंसां तबि वि.सं २०२२ साल पाखे रेडियो नेपालय्‌ योगेश वैद्य व तारादेवीया सलय्‌ न्हापांगु रेकर्ड जूगु खः । अनं लिपा हालातःगु/पुयातःगु/थानातःगु आपालं सिलु म्येय्‌ पलेमां तालय्‌ द्वंकातःगु दु ।

मालश्री
मालश्री यंलाथ्वः अस्तमि (कायाः अस्तमि) निसें कौलाथ्वः पुन्हि (कतिंपुन्हि) तक हालेगु ऋतुम्ये खः । मालश्री रागया मूल स्रोत दाफा संगीत खः । यंला पर्वय्‌ दाफा भजन याइगु फुक्क दाफाखलःतय्‌सं कायाः अस्तमिनिसें मालश्री रागया म्ये हालेगु सुरु याइ । नेपाः देसय्‌ अतिकं प्रचलित ७ मात्राया जति तालय्‌ हालातःगु मालश्री म्ये दाफा संगीतया थीथी चालि मध्यय्‌ छताजि चालि खः । दाफा संगीतय्‌ मालश्री रागय्‌ थीथी कथंया ग्वारा, चालित यक्व दु । च्वय्‌ न्ह्यथना कथं जति तालया छथी चालि बाहेक मेगु आपालं मालश्री रागया म्ये दाफा संगीतदुने हे लिकुना च्वंगु दु । मेगु जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठं च्वयातःगु ‘नेपालभाषा ऋतु म्ये’ नांया म्येचालय्‌ दुथ्याना च्वंगु सानुकाजीं हालातःगु ‘हाइ रे ज्यापुनी तता गुलि हिसि दु रे छ ला’ धाःगु म्ये न्हापांगु रेकर्ड खः । अनं लिपा व हे म्ये पंचक्वाः म्येचालय्‌ दुथ्याना च्वंगु रमेश ताम्राकारं हालातःगु म्ये व्यापक प्रचलनय्‌ दु । नेपाः देय्‌या आपालं संचार माध्यमं कौलाथ्वः पारु (घटस्थापना) निसें जक मालश्री धुन थ्वयेकेगु यानाच्वंगु दु ।

वसन्त
वसन्त ऋतुम्ये सिल्लाथ्वः पन्चमि (श्रीपन्चमि) निसें चौलाथ्वः पुन्हि (ल्हुति पुन्हि) तक हालेगु म खः । तर नेपालय्‌ प्रचलित खुगू ऋतु मध्यय्‌ चिल्ला व चौला निलायात वसन्त ऋतुकथं कयातःगु दु । निलाया वसन्त ऋतु व संगीतया वसन्त ऋतु भचा ज्वः मलाः । संगीतय्‌ श्रीपन्चमिनिसें वसन्त सुरु जुइगु जुयाः उगु न्हियात वसन्त पन्चमि नं धायेगु याः । वसन्त रागया निस्तेनाथ ग्वारा, श्री गुरु मन्जुश्री ग्वारा, स्वर्ग भुवन ग्वारा, भिमसेन ग्वारा लगायत अथेहे पुरेयाव निस्तेनाथ, हथासनं लुमन काव, श्याम सुन्दर वसन्त बेलसं, स्वव बुबा अमोघपासं क्यन, बिज्याक श्री आदि चालि वसन्त ऋतुइ हालेगु म्ये खः । श्याम सुन्दर वसन्त बेलसं धाःगु चो तालया छपु म्ये रामप्रसाद मानन्धरया सलय्‌ रेकर्ड जुयाच्वंगु दुसा बिज्याक श्री धाःगु प्रताल तालया म्ये भृगुराम श्रेष्ठया सलय्‌ रेकर्ड जुयाच्वंगु दु । दाफा संगीतया ग्वारा चालि बाहेक मेमेगु म्ये नं वसन्त मेकथं हालेगु यानाच्वंगु दु । जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठं च्वयातःगु ‘सिरिसिरि फसं जितः कुचुकुचु नकल’ धाःगु म्ये दकलय्‌ न्हापां सपना परियारया सलय्‌ रेकर्ड जूगु दु । थ्व म्ये लिपा नलिना चित्रकार लगायत यक्वस्यां लिसा कयाः हालातःगु दु । अथेहे ‘वाउँगु सिमाचाय्‌ म्हासुम्ह झंगःचा’ धाःगु कमला श्रेष्ठं हालातःगु म्ये नं रेकर्ड जुयाच्वंगु दु । लिसा कयाः शर्मिला महर्जनया सलय्‌ नं रेकर्ड जुयाच्वंगु दु । म्ये रेकर्ड मदुगु धून यक्व प्रचलनय्‌ दुगु ‘वसन्त चो’ धाःगु धून नं यक्व न्यनेदु । उगु धून सितारकासा म्येचालय्‌ दुथ्याका तःगु दु । थ्व स्वपुं म्ये बाँसुरी खलःतय्‌सं यक्व पुइगु याः । वसन्त ऋतु दुने होलि व घातु म्ये नं दुथ्याना च्वंगुलिं दाफाखलः बाहेक मेपिन्सं होलि व घातु म्ये नं
हालेगु याइ ।

होलि
होलि चिल्लाथ्वः अस्तमि (चीर स्वाइगु अस्तमि) निसें चिल्लाथ्वः पुन्हि (होलि पुन्हि)तक च्यान्हु जक हालेगु ऋतुम्ये खः । वसन्तपुलिइ चीर धस्वाकलकि होलि सुरु जुइ, वायेयंकलकि क्वचाइ । जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठं च्वयातःगु ‘होलिया मेला मय्‌जुं मस्यू ला’ ‘अबिरया होलि तंचाया ला छु’ धाःगु होलि म्ये रेकर्ड जुयाच्वंगु दु । अथेहे सिलु संकिपाय्‌ नं होलि म्ये छपु दुथ्याका तःगु दु ।

घातु (पाहांचःह्रे)
घातु (पाहांचःह्रे) ंिचल्लागाः पारुंनिसें चौलाथ्वः पुन्हि (ल्हुति पुन्हि) लछितक हालेगु ऋतुम्ये खः । पाहांचः¥हेबलय्‌ येँदेय्‌या कंग अजिमा (ह्याउँगु तपुलि), लुँचुभुलु अजिमा (सन्त्रासि रंगया तपुलि), लुमधि अजिमा (म्हासुगु तपुलि), ङत अजिमा, कुलांभुलु अजिमा, तक्ति अजिमा, त्यंघः गनेद्यः (वाउँगु तपुलि) लिसें आपालं द्यःया खःजात्रा जुइ । जात्राया झ्वलय्‌ असनय्‌ तिंप्वाः मत हिलाः द्यः ल्वाकी । द्यः गमय्‌ तयातइबलय्‌ द्यइके वनेगु चलन दु । द्यइके वनेबलय्‌ व जात्राय्‌ सहभागी बाँसुरी खलः अले दाफा खलःया क्वंचाखिं व बय्‌ पुयाः घातु – पाहांचःह्रे) म्ये पुइगु याइ । ‘थ्व थें जाःगु रसबस तोलताव राम हं जि गन वने’ धाःगु घातु म्ये ‘नेपालभाषा ऋतु म्ये’ म्येचालय्‌ सानुकाजीया सलय्‌ रेकर्ड जुयाच्वंगु दु । प्रताल तालय्‌ हालातःगु थ्व म्ये चो तालय्‌ नं लय हीकाः हालेगु चलन दु ।
सिनाज्या
सिनाज्या तछलाथ्वः खस्थि (सिथिनखः)निसें दिल्लागाः चःह्रे (गथांमुगःचःह्रे ) तक हालेगु ऋतुम्ये खः । वा पीगु ज्यायात सिनाज्या धाइ । सिनाज्यायात पंगः मजुइमा धकाः सिथिनखःनिसें गथांमुगः चःह्रेतक छुं नं कथंया नखःचखः, जात्रा, पर्व, मेला महनेगु
चलन दु । दच्छितक नयेमाःगु अन्न सयेकेगु निंतिं सिनाज्यायात विशेष महत्व बियातःगु दु ।
सिनाज्याया इलय्‌ रसरंग यानां मज्यू धकाः बाजं थायेगु ज्या तकं दिकातःगु दु । सिनाज्या लसय्‌ निपु म्ये रेकर्ड जुयाच्वंगु दु । छपु पुलांगु म्ये ‘गोपाल धनि पने मते थनि सिनाज्या वने न्हां’ धाःगु म्येया खँग्वः मतेनाया म्ये नांया सफुलिइ दुथ्याना च्वंगु दु । मेगु जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठं च्वयातःगु ‘असारया सिनाज्या भुलुभुलु ससिवा’ धाःगु म्ये खः । थ्व रेकर्ड जुयाच्वंगु निपु म्ये बाहेक वा पिप्युं अनेक कथंया म्ये हालेगु चलन दु गथेकि ‘वा पिना छपीचा ज्यामि वल भुतूचा व ज्यामिं बजि नल पिचां छपिचा’ ।

धनाश्री
धनाश्री म्ये कौलागाः पारुंनिसें कछलाथ्वः पुन्हि (सकिमिला पुिन्ह) लच्छितक हालेगु ऋतुम्ये खः । थ्व लच्छि चांगुनारायण, इचंगुनारायण, भुइजःसिनारायण, विशंखुनारायण लगायत नारांद्यःया मेला जुइ । दाफा संगीतय्‌ धनाश्री रागय्‌ थीथी तालय्‌ ग्वारा, चालित दु । उकी मध्यय्‌ जति तालया ‘नारायणजु गुँया सिस रसनं बिज्याक’ धाःगु चालि अप्वः प्रचारय्‌ दु । थ्व म्ये ‘नेपालभाषा म्ये’ म्येचालय्‌ योगेश वैद्यजुं हालातःगु म्ये न्हापांगु रेकर्ड खः ।
वरिष्ठ सितारवादक तारावीर सिं तुलाधरया ‘सितार कासा’ म्येचालय्‌ नं धनाश्री धून दुथ्याका तःगु दु । अथेहे प्रोजेक्ट बाजाया न्ह्यब्वया कथं यूट्युबय्‌ नं उगु धून तयातःगु दु । स्वन्ति नखःया न्हूदँकुन्हु मय्‌ति अजिमाया जात्राय्‌ नं क्वंचाखिं थानाः धनाश्री रागय्‌ बय्‌ पुइगु चलन दु ।

दापा संगीतय् यक्व छ्यलाबुला दुगु छगू ताल खः– एकताल । एकताल स्वंगू स्वंगू मात्राया निगू विभाग जुयाः मुक्कं खुगू मात्राया ताल खः । थ्व तालय् ताः थायेबलय् १ मात्रा तिं व ४ मात्रा छु कथं थायेमाः । यल, ख्वप व किपू लागाय् एकताल च्वयातःगु दापाम्येया ताल येँय् लंताः च्वयातःगु दुसा अन लंताःकथं हे म्ये हाली, बाजं थाइ । एकताल मात्राया ल्याखं लंताः स्वयाः पाःगु खनेदुसा दादरा व कर्षा ताललिसे ज्वःलानाच्वंगु दु ।
१ २ ३ । ४ ५ ६
तिं । छु

म्ये हालामि एन्जेला सिंह श्रेष्ठ अबु आनन्द राम सिंह व मां उमा सिंह श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०९४ प्वहेलागाः सप्तमि, सोमबारखुन्हु महावौद्ध, असंत्वालय्‌ बूगु खः । झिंछदँ दुसांनिसें संगीत ख्यलय्‌ मदिक्क पलाः तया च्वनादीम्ह वय्‌कलं संगीत विषयय्‌ स्नातक अध्ययन यानादीगु खःसा वय्‌कलं नेपालभाषाया ३५ पु म्येया लिसें खस नेपाली व हिन्दीनापं यानाः मुक्कं ३५० पु म्ये हालादीगु दु । देसंपिने नं मांभाय्‌ व तजिलजिया प्रचार यायेगु तातुनाः ‘पासा पुचः गुथि’ स्वनाः सक्रिय जुया च्वनादीम्ह एन्जेलाया न्हापांगु कृति ‘बसन्त ऋतुइ’ खः । २०४६ सालय्‌ पिदंगु ‘लँय्‌ वःम्ह मय्‌जु’ म्येचालय्‌ थुगु म्ये दुथ्याना च्वंगु दु । वय्‌कःया ‘कःसिइ च्वंगु गमलाय्‌’, ‘छ हे वइगु आशं स्व रे’, ‘गुलिसिनं धाइ मिखा बांलाः’ अतिकं ययेकूगु म्ये खः । वय्‌कलं एनवाइसी सेलिब्रिटी सिंगर अफ दि इयर २००६, यूके ग्लोबल मोशन पिक्चर अवार्ड नेपाल २०१९ सिरपाः त्याकादीगु दुसा संगीत ख्यलय्‌ योगदान यानादीगुलिं थीथी सघसंस्थापाखें वय्‌कःया हनेज्या नं जूगु दु ।

वि.सं. २०११ सालय्‌ न्यूरोडय्‌ जन्म जूम्ह वय्‌कःया बाः नांजाःम्ह साहित्यकार दौलतविक्रम विष्ट, अले मां नूतन कुमारी विष्ट खः । वय्‌कःया अतिकं लोकंह्वाःगु नेवाः म्ये ‘दकलय्‌ यःगु जि स्वंमाचा’ खः । थुगु म्ये महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशिं च्वयादीगु खः । नेपाली पप संगीत जगतया दकलय्‌ नांजाःम्ह म्ये हालामि वय्‌कः थौंकन्हय्‌ अमेरिकाय्‌ दी ।

गजल थें कब्वाली म्ये न्हापा नेपालय्‌ नं लोकंह्वाः धैगु सी मदु । तर नेपालभाषाय्‌ थज्याःगु म्ये नं निपु प्यपु पिदंगु खनेगु । कब्वालीकथं हालातःगु न्हापांगु म्ये
खः ः ‘छ नं गरीब खः जि नं गरीब खः’ । थुगु म्ये दुथ्याःगु प्रगतिशील म्येमुना म्येचाः ‘क्षितिज’ ने.सं. ११०३ स पिदंगु खः । थुगु म्येया सर्जकत मध्यय्‌ छम्ह अमरराज शर्माजुया कथं थ्व प्रगतिशील कब्वाली म्ये खः । अनंलि यःत्यः मतिनाया खँपुत दुथ्याःगु कब्वालीकथं हालातःगु न्हापांगु म्ये दुथ्याःगु म्येचाः ‘लाय्‌लामा’ ने.सं. ११०८ स पिदंगु खः । थुकी दुथ्याःगु कब्वाली म्ये हालादीपिं खः जुजुकाजि रंजित, ज्ञानु राणा व नगिना जोशी । विष्णु जल्मिं च्वयादीगु थुगु म्येय्‌ लसय्‌ हनादीम्ह कृष्णमान डंगोल खः । म्येया बोल थुकथं दु– हाकुमैंचा वये धाल तुयू मैंचा वये धाल, जिमि मां नं मयः धाल तंचाये मते न्हां मय्‌जु ।